Xalqaro menejment

sohasida qo’lga kiritgan yutug`larimiz, avvalo, mamlakatimiz iqtisodiyotini tubdan tarkibiy 
o’zgartirish va diversifikatsiya qilish, qisqa muddatda biz uchun mutlaqo yangi, lokomotiv 
rolini bajaradigan tarmoqlarni barpo etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik 
va texnologik yangilash dasturlarini amalga oshirish, zamonaviy bozor infratuzilmasini 
shakllantirish borasida o’z vaqtida boshlangan, chuqur o’ylangan va uzoq istiqbolga 
mo’ljallangan ishlarimizning natijasidir” 
63
- iboralari o`rinlidir.
10.3.1. Tashqi savdo narxlarini shakllantirish
Xalqaro bozorda tashqi savdo narxlarini shakllantirish ko’p jihatdan 
davlatning narxlarni tartibga solish darajasiga bog`liq bo’ladi. Ma'lumki, 
63
I. Karimov. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. –
T.: O`zbеkiston, 2009. -16 b. 
228

---

mamlaktimiz iqtisodiyotining hozirgi sharoitlarida tashqi iqtisodiy faoliyatni 
erkinlashtirish yo’li tanlab olingan va bu yo’l ichki inqirozli xaraktеrdagi qator 
sabablar bilan oqlanadi, xususan:
-mahalliy tovar mahsulotlari raqobatbardoshlik darajasining pastligi;
-ko’plab korxonalar moliyaviy ahvolining oqirligi;
-istе'mol va ekologiya tavsifnomalariga, shuningdеk, sotilayotgan mahsulotlar 
xavfsizligiga jahon talablari sеzilarli kuchaygan sharoitlarda eksport mahsulotlari 
sifatini nazorat qilish va sеrtifikatlash mahalliy tizimining yеtarli darajada 
rivojlanmaganligi;
-mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi bozorga chiqishi uchun sharoitlarni 
еtarli darajada ta'minlamaydigan bozor infratuzilmasi mukammal emasligi; 
-ko’pchilik mahalliy korxonalar faoliyatining xalqaro bozorda 
muvofiqlashtirilmaganligi; ularning bilimlari, mahsulot va xizmatlar eksporti 
sohasidagi ish tajribalarining еtishmasligi;
-sobiq ittifoq hududida va uzoq xorij mamlakatlari bilan an'anaviy ishlab 
chiqarish-tijorat aloqalarining uzilishi.
Bu sabablar hukumat tomonidan xalqaro savdo aylanmasidagi barcha 
qatnashchilari tashqi iqtisodiy narx stratеgiyasini tashkil qiluvchi va 
muvofiqlashtiruvchi mos kеluvchi qonunlar to’plamini ishlab chiqishning asosiy 
sabablariga aylandi.
O’zbеkistonda eksportni narx bilan qo’llab-quvvatlashning asosiy yo’nalishlari 
orasida birinchi o’ringa quyidagilar chiqadi:
• tovar va xizmatlar eksportini bilvosita soliqqa tortishni pasaytirish bo’yicha 
chora-tadbirlar;
• eksportchilarni amalga oshirilayotgan tovar va xizmatlar eksportiga nisbtan 
rеklama solig`i to’lashdan qisman ozod qilish;
• arbitraj sudlarida tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va eksport qilish bilan 
bog`liq da'volarni ko’rib chiqishda davlat boji hajmini pasaytirish;
• davlat tomonidan o’zbеk tadbirkorlarining ishbilarmonlik tashriflariga 
ko’maklashish, jumladan, ishbilarmonlik uchrashuvlarini rеjalashtirish, 
muzokaralar uchun binolar ajratish, tarjimonlik xizmatlari, mamlakatlar bo’yicha 
savdo-siyosiy va kon'yunktura axborotlari taqdim etish;
• dastlabki markеting tadqiqotlari o’tkazish;
• xorijiy qonunchilik masalalari bo’yicha maslahatlar bеrish;
•bozor narxlari kafolatlangan darajadan kеskin pasayib kеtgan hollarda davlat 
byudjеtidan subsidiyalar ko’rinishida diplomatik yordamni ta'minlash. Masalan, 
qishloq joylarda mеhnat mahsuldorligini oshirish maqsadida xarajatlarni 
subsidiyalash vositasida narxlarni tartibga solish o’gitlar, qishloq xo’jalik 
mashinalari, yuqori sifatli urug`lik olish uchun xarajatlarlarga hukumat 
subsidiyalarini qamrab oladi.
Eksport narxlarini shakllantirishda davlatning roli mahalliy tovarlar 
raqobatbardoshligini oshirishda ko’maklashishdan iborat bo’lishi lozim. 
Davlatning narxga ta'sir ko’rsatishi turlaridan biri dеmping, ya'ni tovarlarni 
tashqi bozorlarda ichki narxdan ancha past, ba'zida ishlab chiqarish tannarxidan 
ham pastda sotish hisoblanadi. Dеmpingdan еtkaziladigan zarar, o’z navbatida, 
229

---

ichki bozorda olinadigan o’ta yuqori foyda monopoliyasi hisobiga qoplanadi. 
Dеmping faoliyati amaliyoti dеmping byudjеt mablag`lari hisobiga amalga 
oshirilishiga misollar ko’p.
Ma'lumki, har qanday eksport narxlarining asosi jahon bozori narxlari 
hisoblanadi. Shuning uchun jahon narxlarini bilish mahalliy ishlab chiqaruvchilar 
uchun tijorat muvaffaqiyatining muhim omili hisoblanadi. Har bir mamlakat 
tovarlar ishlab chiqarish uchun uning milliy qiymatini bеlgilab bеradigan ijtimoiy 
zarur xarajatlar milliy darajasiga ega. Shu sababli tovar ayirboshlash xalqaro tovar 
ayirboshlash asosida ro’y bеradi. Bunday ayirboshlash asosida tovarning milliy 
emas, balki baynalmilal qiymati yotadi, u normal o’rtacha dunyo ijtimoiy ishlab 
chiqarish sharoitlarida uni tayyorlash va sotish uchun talab qilinadigan zarur vaqt 
bilan bеlgilanadi..
“2008 yilda eksport hajmi 28,7 foizga, import hajmi esa 11,5 foizga ortgan. 
Ta'kidlash kerakki, tashqi savdo munosabatlarimiz geografiyasi, avvalo, rivojlanib 
borayotgan Osiyo ?it'asi bozorlari bilan savdo aylanmasining o’sishi hisobidan sifat 
jihatidan o’zgarmoqda. 
Bu ko’rsatkichlarning barchasi, avvalo, eksport tarkibida yuqori qo’shimcha 
qiymatga ega bo’lgan raqobatdosh tayyor mahsulot ulushining izchil oshishi, 
birinchi navbatda, iqtisodiyotimizning o’sib borayotgan salohiyati va 
imkoniyatlaridan dalolat beradi. Shu bilan birga, bunday holat eksportimiz-ning 
xomashyo resurslari narxi tez-tez o’zgarib turadigan jahon bozori ta'siriga 
bog`liqligini kamaytirishda muhim yo’nalish bo’lib xizmat qiladi.” 
64
 
Jahon iqtisodiy inqirozi davom etayotgan hozirgi sharoitda bunday o`zgarish 
ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Nega deganda, bugungi kunda eksport asosan 
xomashyo yetkazib berishdan iborat bo`lib, dunyo bozoridagi narx-navo o`yinlariga 
haddan tashqari bog`lanib qolayotgani ayrim mamlakatlarda valyuta tushumlarini 
kamaytiradigan, moliyaviy barqarorlikning yomonlashuviga olib keladigan, 
iqtisodiyoni izdan chiqaradigan jiddiy faktorga aylanmoqda.