Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

7.2-jadval
Jahon iqtisodiyotiga yo‘naltirilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning rivojlanish dinamikasi¹¹⁵

Ko‘rsatkichlar	Joriy baholardagi qiymati, mlrd. AQSh doll.					2018 yilda 1990 yilga nisbatan o‘zgarish, marta
	1990 yil	2015 yil	2016 yil	2017 yil	2018 yil
Xorijiy investitsiyalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri jalb etish	205	2034	1919	1497	1297	6,3
Xorijiy investitsiyalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri chetga chiqarish	244	1683	1550	1425	1014	4,2
To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi	449	3717	3469	2922	2311	5,1

XXI asrning o‘tgan davrida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar jahonda rivojlanib borayotgan globallashuv jarayonining harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. Xususan, jalb etilgan, chetga chiqarilgan va to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning umumiy hajmi 2018 yilga kelib 1990 yilga nisbatan 4-6 martaga ortgan. Biroq shu bilan birga, 2018 yilda dunyo miqyosida xorijiy investitsiyalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri jalb etish hajmi 2017 yilga nisbatan 13 foizga yoki 200 mlrd. dollariga kamaygan, xorijiy investitsiyalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri chetga chiqarish hajmi esa 411 mlrd. dollarga kamaygan. Shuningdek, dunyo bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 611 mlrd. dollarga kamaygan.

AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya, Fransiya kabi mamlakatlar xalqaro bozordagi asosiy investorlar bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar taklifini shakllantiradigan mamlakatlar hisoblanadilar. Jumladan, 2018 yilda xorijga chiqarilgan jami to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning 24 %i AQSh, 5,4 %i Kanada, 5,7 %i Germaniya, 11,2 %i Yaponiya, 6,9 %i Buyuk Britaniya hissasiga to‘g‘ri kelgan.
Rivojlanayotgan mamlakatlar ichida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar uchun qulay iqtisodiy muhitni yaratgan mamlakat Xitoy hisoblanadi. 2018 yilda Xitoy iqtisodiyotiga jalb etilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 139 mlrd. dollarni tashkil etgani holda 2017 yilga nisbatan 5 mlrd. dollarga oshgan.
Jahon moliyaviy arxitekturasi holatiga va xalqaro moliya tizimi barqarorligiga ta’sir etuvchi asosiy omillardan yana biri sifatida xalqaro valyuta bozori namoyon bo‘ladi.
Zamonaviy valyuta bozori milliy iqtisodiyotlarning integratsiyalashuvi va globallashuv sharoitida ular o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlarning jadal rivojlanishining natijasi hisoblanadi. Iqtisodiyot va axborot muhitida yangi innovatsion texnologiyalar xaridorlar va sotuvchilar o‘rtasida tezkor o‘tkazmalar hamda hisob-kitoblarni amalga oshirishga imkon berdi, tovar ayirboshlash jarayonini tezlashtirdi va xalqaro valyuta bozorini jahon miqyosida yanada kengayishiga ta’sir ko‘rsatdi.
Xalqaro hisob-kitoblar banki (Bank for International Settlements) ma’lumotlariga ko‘ra, 1992 yilda jahonda konversion operatsiyalarning bir kunlik yalpi hajmi 820 mlrd. dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2019 yilga kelib mazkur ko‘rsatkich 6,6 trln. dollarga yetdi.