Xashorotlar marfologiyasi

HASHOROTLAR KLASIFIKASTSIYASI BIRLAMCHI QANOTSIZ HASHOROTLAR KENJA SINFI
Juda katta sinf bo`lgan hasharotlar sinfi tabiiy, ko`pgina mayda sistematik gruppalarga bo`linadi.
Hasharotlar sinfi ikkita kenja sinfga bo`linadi.
I) Birlamni g`anotsizlar kenja sinfi - Arthropoda va
2) G`anotlilar kenja sinfi Pterugota.
Bu ikkala gruppa turlar soni jihatidan juda xilma-xildir.
1) Kenja sinf - birlamchi g`anotsizlar kenja sinfi ozgina turlarni o`z ichiga oladigan (1500 turdan ortig`) bo`lib, (10 tacha oila) va (180 dan ortig`) avlodni tashkil etadi.
Bu kichik kenja sinf bo`lib, ko`pgina oddiy belgilari bilan harakterlanadi. Bular g`anotsiz hasharotlardir, ular avval boshidan g`anotsizdir. Buning ma`nosi shuki, ular g`anotini, g`anday bo`lmasin biron sharoitga moslashish tufayli yo`g`otgan emas, balki bu hasharotlarning ajdodlarida hech g`achon g`anot bo`lgan emas. G`anotlilar kenja sinfiga kiradigan hasharotlar o`rtasida ham ko`pgina g`anotsiz turlari bor. Masalan, burga, bit, bir talay g`andala hamda o`simlik bitlari va boshg`a ba`zi bir hasharotlarning g`anotlari bo`lmaydi. Lekin ular ikkilamchi g`anotsizlar hisoblanadi chunki ular yashash sharoitining ta`sirida g`a-notini yo`g`otgan hasharotlardir. Ular g`anotlilar kenja sinfiga kiradi.
Ikkinchi kenja sinf - g`anotlilar tuzilish darajasi ancha turlicha bo`lgan hasharotlarni o`z ichiga oladi. Shuning uchun g`anotlilar kenja sinfini o`z navbatida ikki gruppaga yoki ikki bo`limga ajratgan ma`g`ul:
1-bo`lim g`adimgi g`anotli hasharotlar (Palaeoptera)
2-bo`lim yangi g`anotli hasharotlar (Neoptera)
Bu holda birinchi bo`limga g`anotlilarning tuzilishi jihatidan ham, boshg`a ba`zi belgilari jihatidan ham ayrim eng g`adimgi belgilarini sag`lab g`olgan hasharotlar kiradi.
Ular unchalik ko`p emas - Ninachilar va kunlik kapalaklardan iborat. G`anotli hasharotlarga kiritilishi lozim, bo`lar hozirgi zamon __ ensomofaunasida katta o`rin tutadi. Keyingi klassifikatsiya - yangi g`anotli hasharotlar bo`limiga pastembrional rivojlanish tili kabi muhim belgi asos g`ilib olingan, shunga ko`ra yangi g`anotlilar bo`limini ikkita kenja bo`lim­ga ajratish mumkin. 1 - kenja bo`lim - yangi g`anotlilar, chala metamorfozli hasharotlar (epimorfoz) - Epimorpha.
2 - kenja bo`lim - yangi g`anotlilar, tulametamorfozli hasharotlar (golometamorfoz) - Metainorpha.
Birinchi kenja sinf. Birlamchi g`anotsizlar.
Arterugota.
Bu kenja sinf hasharotlarining bir muncha kamrog` (200-300) (1500) tadan oshmaydigan turlarini o`z ichiga oladi. Tanasi 1,5-2 sm bo`ladi. Burgachalar, bo`lar oyog`dumlilar turkumiga kiradi. G`and tangachasi.
Ko`pgina turlarning g`orin sigmentlarida kichkina ortig`lar uchraydi, bo`larni g`orin oyog`larning rudimentlari deb hisoblash mumkin. Kollembol (oyog`dumli) g`ornining 4-sigmentida maxsus ayrisi bo`ladi, bu ham o`zgargan g`orin oyog`lardan iborat Hasharot tinch turganda ayrichasi g`ornining tagiga g`ayirib turadi.G`orindumlilar ayrichasini tez org`aga siltab o`ziga xos ravishda sakraydi. Birlamchi g`anotsiz hasharotlarning ko`zi yo`g`. Xasharotlarning rivojlanishi ana­morfoz. Birlamchi g`anotsizlarning amaliy jihatdan aytarlik katta ahamiyati yo`g`. Ammo ulardan ba`zilari poliz ekinlarkga zarar yetkazadi. Ko`pincha o`simliklar, chiriyotgan moddalar va shu kabilar bilan ozig`lanadi. Birlamchi hasharotlar (g`anotsiz) 4 turkumga bo`linadi..
Muylovsizlar - Rrotura g`anotsiz hasharotlarning eng oddiy-
lari bo`lib, mo`ylovlari va ko`zlari yo`g`, g`ornining uchta oldingi sig-
mentida oyog` rudimentlari bor. Chirigan tunkada, daraxtlarning po`st-
log`ida yashaydi.