Xayol xususiyatlari O’zbekiston jahon tillar universiteti

Ma’lum bir insonga ijod qilish imkoniyatini yaratuvchi , boshqalardan esa bu imkoniyatni darig‘ tutuvchi nima ekanligi haqidagi masala mashhur olimlarni o‘tmishdan qiynab keladi. Xuddi shunday, fransiyalik psixolog T. Ribo tomonidan asoslab berilgan ijodiy jarayonda algoritmlashtirish va uni o‘qitishning imkoniyati mavjud emasligi haqidagi nuqtai nazariuzoq vaqt hukmron fikr hisoblangan. Uning yozishicha: «Kashf etish metodlari»ga keladigan bo‘lsak, haqiqatda ular mavjud emas, buning aksi bo‘lganida edi, u holda kashfiyotchini hozirda mexanik va soatsozlarni ishlab chiqargandek, ishlab chiqarish mumkin bo‘lar edi». Lekin asta-sekin bu nuqtai nazar shubha ostiga olina boshladi. Birinchi o‘ringa ijodkorlikka bo‘lgan qobiliyatni rivojlantirish mumkinligi gipotezasi ko‘tarildi.

• Ma’lum bir insonga ijod qilish imkoniyatini yaratuvchi , boshqalardan esa bu imkoniyatni darig‘ tutuvchi nima ekanligi haqidagi masala mashhur olimlarni o‘tmishdan qiynab keladi. Xuddi shunday, fransiyalik psixolog T. Ribo tomonidan asoslab berilgan ijodiy jarayonda algoritmlashtirish va uni o‘qitishning imkoniyati mavjud emasligi haqidagi nuqtai nazariuzoq vaqt hukmron fikr hisoblangan. Uning yozishicha: «Kashf etish metodlari»ga keladigan bo‘lsak, haqiqatda ular mavjud emas, buning aksi bo‘lganida edi, u holda kashfiyotchini hozirda mexanik va soatsozlarni ishlab chiqargandek, ishlab chiqarish mumkin bo‘lar edi». Lekin asta-sekin bu nuqtai nazar shubha ostiga olina boshladi. Birinchi o‘ringa ijodkorlikka bo‘lgan qobiliyatni rivojlantirish mumkinligi gipotezasi ko‘tarildi.
• Маклаков А.Г. Общая психология. СПб., 2002. Б.295.

Hayol sifatlariga Quyidagilar kiradi:
Hayoli kengligi,
Mazmundorligi,
Kuchi
Realligi,
Fantaziya boyligi
Hayol kengligi voqelikning kishilar faoliyati uchun bo'ladigan doirasi bilan belgilanadi.
Hayolning unumdorligi biror narsaga nisbatan hayolning boyligi, hilma-hilligi bilan belgilanadi.
Kuchli hayolda odam juda tez ta'sirlanadi .
Hayol kuchi quyidagilarga bog’liq bo'ladi:
Hayol kuchi extiyoj, qiziqish, istaklarning kuchiga bog’liq bo'ladi.
Hayol kuchi hissiyotga bog’liq bo'ladi, hissiyot qanchalik kuchli bo'lsa, hayol shunchalik erkin bo'ladi.
Hayol kuchi idrokka bog’liq bo'ladi. Biz idrok qilganimizda diqqat bilan idrok qilsak, hayol kuchayib, kengayadi, agar diqqatimiz hayolga qaratilsa, unda idrok qilsak, hayol kuchayib kengayadi, agar diqqatimiz hayolga qaratilsa unda idrok susayadi.
Hayol kuchi kishining ahvoliga, asab tizimiga bog’liq bo'ladi, ya'ni asab tizimining tetikligiga, charchab qolganligiga, sog’ligiga va betobligiga bog’liq bo'ladi.
Hayolning realligi – voqelikni to’g’ri aks ettiruvchi hayoliy obrazlarning yaratilishi, geniylarni hayolining kuchi real hayoldir.
Bolalar ertaklarni tinglashni, voqealarni eshitishni yoqtirishlarining asosiy sabablari:
Kattalarning fikrlarini eshitish natijasida bolalarda ular hali ko'rmagan narsalar to’g’risida obrazlar paydo bo'ladi.
Kichik yoshdagi bolalar hayolining o'sishi uchun tarbiyachining olib boradigan mashg’ulotlari, turli o'yinlarini tasavvur etishlari katta ahamiyatga ega.
Hayol faoliyati kuchli bo'lsa uning mazmuni kengroq idrok qilinadi.
Hayolning asosiy hususiyatlari quyidagilardan iborat:
Hayol jarayonining hususiyatlaridan biri shundan iboratki, hayol odamning ehtiyojlari, qiziqishlari va o'z oldiga qo'ygan vazifalari bilan bog’liq qolda yuzaga keladi.
Hayol jarayonining o'ziga hos hususiyatlaridan yana biri shundaki, hayol hamisha boy tajriba hamda bilimlarga asoslanadi.
Hayol jarayonining o'ziga hos hususiyatlaridan navbatdagisi hotira tasavvurlarini analiz va sintez qismidan iboratdir.
Hayolning o'ziga hos hususiyatlaridan yana biri shundaki, agar idrok obrazlari ayni hozirgi paytdagi narsalar bilan bog’liq bo'lsa, hotira obrazlari o'tgan zamondagi narsalarning obrazlarini tiklash bilan bog’liq bo'lsa, hayoliy yo'l bilan yaratilgan obrazlar esa hozirgi va o'tgan zamongagina emas, balki kelajak zamonga, odam kelajakda nima ishlar qilishini hayolan tasavvur qilib ko'rish bilan bog’liq bo'lishi mumkin.

E’tiboringiz uchun rahmat