«Ximiya» baǵdarı «Neft gaz ximiyası»

1.2 Neftti duzlardan tazalaw hám suwsızlandırıw
Neftni qayta islew zavodlarına keletuǵın neftlardagi suwdiń úlken bólegi 2-5 mkm diametr degi suw tamshılarınan payda bolǵan emulstiya kórinisinde boladı. Neftli ortalıqtan tamshı maydanına smolasimon elementlar, asfaltenlar, organikalıq kislotalar hám olardı neftda erigen duzları adsorbstiyalanadi. Sonıń menen birge, qıyın suyıqlanatuǵın parafinlarni joqarı dispers bólekleri neftga aralasǵan boladı. waqıt ótiwi menen adsorbstiya qabatı qalıńlasıp, onıń mexanik bekkemligi artadı hám emulstiya susayishi baqlanadı. Bul jaǵdaydı aldın alıw maqsetinde kóplegen kánlerde neftga deemulgator qosıladı. Deemulgatorlardan neftni suwsızlantirishni termokimyoviy hám elektrokimyoviy usıllarında paydalanıladı. Deemulgatorlar sarpı hár bir tonna neft ushın 0, 002 - 0, 005 % (massa ) aralıǵinda boladı. Neftni deminirallash-onıń korrozion aktivligin kemeytiwdiń tiykarǵı
usıllarınan biri bolıp, sheki onim xolidagi neft quramındaǵı mineral duzlardı
maksimal dárejede ajıratıp aldılarr1.
Neft quramındaǵı mineral duzlar eki kóriniste: 1) uglevodorodlar menen
aralasǵan kristallar; 2) Neft quramındaǵı suwda erigen duzlardıń emulstiyasi
kórinisinde boladı. Neft quramındaǵı mineral duzlar erigen suw tamshısı (emulstiya) ólshemi 1/10 mikron bolıp, ol emulstiya bólekshesi tómendegi kóriniste boladı hám emulgator bóleksheleri járdeminde turaqlılasqan bolıp tabıladı.
Kánlerde neft hám gazdı jıynaw sisteması qudıqtan tap neft yamasa gazdı tayarlaw qurılmalarına shekem bolǵan trubalar, ólshew ásbapları hám jıynaw punktlerin óz ishine aladı. Neftni qudıqlardan jıynaw hám tayarlawdıń bir neshe sistemaları bar. Qısıwlı Baronyan - vezirov jıynaw sisteması 1946 jılda Bokulıq injenerler tárepinen jaratılǵan bolıp, bul sistema birinshi tolıq jabıq halda islengen neft jıynaw hám tayarlaw sisteması bolıp esaplanadı (1-súwret). Bul sistemada neftni jıynaw ushın qudıqlar (1, 12, 13) bası daǵı basımdı 0, 5-0, 6 MPa átirapında saqlap turıwı kerek boladı. Bunday basım neftni baslanǵısh jıynaw hám ólshew punktlerindegi ásbaplarǵa (3), odan keyin bolsa neftni tayoyrlash úskenelerige shekem etip barıwın támiyinleydi. Eger qudıqlar bası daǵı basım 0, 6 MPa den aslam bolsa, ol halda bunday qudıq aldında arnawlı gazajratkichlar (2) ornatılıp, bul erda neftdagi erigen gaz ajıratıp alınıp gaz jıynaw sistemasına jóneltiriledi.

Neft qudıqlardan shıǵıp jóneltiriwshi trubalar arqalı ólshew ásbapına
(3) etip keledi. Bul erda hár bir qudıq jemis muǵdarın gezekpe-gezek olshenedi. Bir ólshew ásbapına ettitagacha qudıq jalǵanıwı múmkin. Ólshew ásbapınan ótkennen keyin ajıratılǵan gaz arnawlı ajıratqıshqa (5) jiberilip, ol erda 0, 1 MPa basımǵa shekem gazdan neft tamshıları ajıratıp alınadı hám gaz gazquritkichga jóneltiriledi. Bul erda gaz quritilib, tazalanǵannan keyin joqarı basımlı kompressorlarga (11) jóneltiriledi. Kompressorlarda (11) gaz joqarı basımǵa shekem siqiladi hám gaz daǵı kondensatni ajıratıp alıw ushın taǵı bir gazajratkichga (10 ) jóneltiriledi. Bul erdan shıqqan tolıq tazalanǵan gaz, gazdı qayta islew zavodına yamasa gazko'targich usılı menen islep atirǵan qudıqlarǵa (13) jiberiledi. Ólshew ásbaplarınan shıqqan neft tındırgichlarga (6 ) jóneltiriledi. Bul tındırgichlarda (6 ) neftdan suw hám qattı elementlar (qum) ajıratıp alınadı. Tazalanǵan neft úlken kólem degi arnawlı saqlagichlarga (7) jiberiledi. Tayın ónim haldaǵı neft saqlagichlardan (7) neftni qayta islew zavodına yamasa temirjol daǵı neft quyılıw estakadalariga neft trubaları arqalı nasos stansiyası járdeminde haydaladi. Tındırgichlardan (6 ) ajıratıp alınǵan suw hám qum birgelikte qumajratkichga (8) kelip túsedi. Bul jerde qum suwdan ajıratıp alınadı, suwdı arnawlı suw jıynalatuǵın suw saqlaǵıshlarǵa jónetiledi. Onda aydında jıynalǵan neft nasoslar arqalı tartıp alınıp tındırgichlarga jiberiledi.
Baronyan - vezirov jıynaw sisteması Azerbaydjan, Turkmenistan sıyaqlı mámleketlerdegi kánlerde házirge shekem saqlanıp qalǵan. Grozniy neft institutınıń jıynaw sisteması óz ishine tórt iri butlangan sistemalardı biriktirgan bolıp, Baronyan - vezirov jıynaw sistemasınan zamanagóyligi, qolaylıqları hám ónim joǵatilishlar minimumǵasha kemeytirilgenligi menen parıq etedi. Tórt iri butlangan sistemaǵa toparıy ólshewshi apparatı, birinshi basqısh gazsızlantirish apparatı (kerek bolǵan jaǵdaylarda ), oraylıq gazsızlantirish qurılmaları hám neftni sáwlelengen tayarlaw qurılmaları kiredi. Bul jıynaw sistemasında joqarı basımındaǵı fantan usılı menen islep atirǵan qudıqlar (1) basında 6 -7 MPa basım saqlanıp turıladı, bunıń nátiyjesinde neft toparıy ólshewshi apparatıǵa shekem (2) hám odan keyin birinshi basqısh gazsızlantirish apparatına (3) hám de neftni tayarlaw sistemalarınasha óz basımı menen jetip barıwı támiyinlenedi. Qudıqlar basınan 6 -7 MPa basım saqlap turılıwı neftni tayarlaw sistemasın 100 km aralıqqasha uzaqlıqta ornatıw múmkinshiligin beredi.

Toparıy ólshewshi apparatında (2) 14 danege shekem qudıqlardı jemis muǵdarı ólsheniwi múmkin. Toparıy ólshewshi apparatınan neft, eger erigen gaz muǵdarı kútá úlken bolsa birinshi basqısh gazsızlantirgichga jóneltiriledi.
Bul jerde dáslepki ajıratıp alınǵan gaz tuwrı gazdı qayta islew zavodına (4) yamasa basqa bir ist'emolchiga jiberiledi. Neft birinshi basqısh gazsızlantirgichdan ótkennen keyin oraylıq gazsızlantirish qurılmalarına (5) jóneltiriledi. Bul jerde neft úsh basqıshlı gazsızlantirish jaryonidan ótedi. Ajıratıp alınǵan gazdı ózi xam ol jaǵdayda erigen halda bolǵan salmaqli karbonsuvchillardan (kondensat, neft bóleksheleri) tazalandı, quritiladi hám gazdı qayta islew zavodına (4) yamasa ist'emolchiga jiberiledi. Gazsızlantirilgan neft bolsa neftni sáwlelengen tayarlaw qurılmalarına (6 ) jetip keledi. Bul jerde suw hám qum bólekshelerinen tazalanıp, tayın ónim holiga keltiriledi jáne bul jerden neftni qayta islew zavodlarına yamasa temirjol neft quyılıw estakadalariga truba arqalı jónetiledi.
Grozniy neft institutınıń jıynaw sistemasın ayriqshalıǵı bul qudıqtan shıǵıp atırǵan neft, gaz hám suwlı suyıqlıq bir úlken truba arqalı uzaq aralıqqa (100 km.ge shekem ) uzatılıwı bolıp, bunday uzatıwda truba daǵı aǵımdı úzliksizligine, aǵımdı aydaw tárizine úlken áhmiyet beriledi. Bunday sistema daǵı neft jıynaw, uzatıw hám tayarlaw SHimoliy Kavkaz vaUkraina kánlerinde kóbirek qollanıladı. Bul sistemanıń taǵı bir abzallıǵı 100 km radiusda jaylasqan bir neshe kánler ushın tayarlaw sistemaların bir orında butlangan halda qurıw múmkinliginde bolıp tabıladı.
Jıynawdıń qısıwlı Giprovostok sisteması neft jıynaw hám tayarlaw processlerin jáne de irilestiriw, bir jerde sáwlelengenlestiriw hám ónimlerdi (neft, gaz, kondensat) basım jetkilikli bolmaǵan halda bólek jıberiw ushın jaratılǵan (Z-su'wret). Bul sistema qollanılǵanında qudıqlar basında 1, 0-1, 2 MPa átirapında basım saqlanıp turıladı. Qudıqlardıń (1) ónim toparıy ólshewshi apparatınan (2) ótkeninen keyin birinshi basqısh gazsızlantirish apparatına (3) jetip keledi. Bul jerde ajıratıp alınǵan gaz óz basımı menen 60 -80 km. aralıqqasha uzaqlıqta bolǵan gazdı qayta islew zavodına (5) jiberiledi, neftni nasos stansiyası (4) arqalı oraylıq neft jıynaw jayında esaptan ótkerilip, neftni sáwlelengen tayarlaw qurılmalarında tayın ónim holiga keltirilib, ist'emolchilarga jónetiledi. Giprovostok sisteması kóbirek Rossiyanıń volgabo'yi (Saratov, volgograd rayonları). Ural aldı kánlerinde, hám de Tatariston, Boshqirdiston kánlerinde de keń qollanılıp atır.

Joqarıda kórip shıǵılǵan neft jıynaw, tayarlaw hám uzatıw sistemaları málim bir shárt-shárayatlarǵa (qudıqlardı isletiw usılı hám qudıq ústi basımı ), sonıń menen birge geografiyalıq aymaqlarǵa qaratnıp jaratılǵan. Batıs Sibir sharayatları ushın da mólsherlengen sistema ámeldegi bolıp, bul sistema geografiyalıq ortalıqtıń tábiyiy shárt-shárayatların (ormanzorlar, batpaqlıqlar, turaqlı mızlıqva t.b) esapqa alǵan bolıp tabıladı.
Bulardan tısqarı hár qanday shárt-shárayatlarǵa, geografiyalıq aymaqlarǵa mólsherlengen neft jıynaw, tayarlaw hám uzatıw universal sistemanıń konda alınatuǵın ónimdi (neft, gaz, kondensat) tolıq bir-birinen ajıratıp alıw, tayarlawdıń texnologiyalıq processindegi joytıwlardı minimumǵa alıp keliw hám tayarlaw processlerin tolıq avtomatlastırıw yamasa kompyuter arqalı basqarıwge shekem múmkinshiligi bar. Áne sonday universal sistema eń aqırǵı zamanagóy izertlewler nátiyjesin esapqa alǵan halda respublikamızdaǵı Kókdomalaq neftgazkondensat konida qurılǵan. Ko'kdumaloq koni neftgazkondensat koni bolǵanlıǵı ushın bul jerde neft hám gaz jıynaw sistemaları bólek-bólek bolıp qurılǵan.

Suw tamshısı emultsiyasi. 1 -neft; 2-suw;
Neft quramındaǵı emulgatorlar qatarına tómendegiler kiredi:
naftenatlar; asfalten yamasa oleatlar (organikalıq kislota duzları); temir sulfidi.
Emultsiya yadrosın qorshap turıwshı qatlam quramalı, kóp qabatlı dúzilisine iye ekenligi sebepli tamshılardı óz-ara bir-birine qosılıp ketiwi (dekantatsiyasi) ga qarsılıq etedi. Emultsiyaning " jasi" qanshellilik úlken bolsa, onıń aynıwı sonshalıq qıyın hám turaqlılıǵın joqarı boladı. Deminerallash procesi maqseti - neft sheki onimsi quramındaǵı barlıq mineral duzlardı " evakuatsiya" qılıw bolıp tabıladı. Bul process demineralizatorda ámelge asırılıp, tómendegi óz-ara izbe-iz baratuǵın basqıshlardan ibarat :
" neft - suv" juqa qatlamı arqalı mineral duzlardı " deminerallash suvi" ga ótkeriw;
elektr maydanı tásirinde duzǵa to'yingan suw tamshıların elektrokoalestsentsiya jolı menen irilestiriw;
gravitatsiya kúshleri tásirinde neft sheki onimsi quramındaǵı suwdı ajıratıw. Demineralizatorning ulıwma kórinisi 8-súwretde keltirilgen.

Onıń islew principi:
a) Neft quramındaǵı duzlardı suwda diffuziyalanishini támiyinlew. Onıń ushın qaynoq suw bir neshe orından neft quramına purkaladi hám emultsiyalangan " neft - suv" qospası demineralizatorga jiberiledi. Suwdiń ulıwma muǵdarı 3 - 6% ni tashkil etip, aralastırǵısh járdeminde aralastırılıp turıladı.
b) Suw tamshıların elektrokoalestsentsiyalash. Suwdiń neftdagi emultsiyasi úzliksiz neft fazasında suw tamshılarınıń tarqalıwınan payda bolǵan 1/9 mikron ólshem degi bólekshelerden ibarat. Bul bólekshelerdi neft quramınan ajıratıw (separatsiyalash) ushın gravitatsion tásir sebepli irilashtirilib, suw qatlam holiga ótkeriledi (dekantatsiyalanadi). Suw tamshılarınıń óz-ara birikib keńeyiwi - koalestsentsiya hádiysesi dep ataladı. Buǵan tómendegi faktorlar tosqınlıq jasawı múmkin:
c) Neftdagi suw emultsiyasining aynıwı. Emultsiya jaǵdayında neft ishinde tarqalǵan suw tamshıları túrli kúshler tásirinde qosıladı hám salıstırma salmaǵı moysimon qatlamnikidan úlken bolǵanı (ρ=2 g/sm3) ushın deminerilizator tubida jıynaladı. Bul process málim waqıt aralıǵinda júz beredi. Bul aralıq :
- suw tamshıları diametri úlkenlashuvi;
- suw hám neft fazaları tıǵızlıqları ortasındaǵı farqning artpaqtası ;
- neftning jabısqaqlıǵı azayıwı menen azayadı.