«Ximiya» baǵdarı «Neft gaz ximiyası»

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ BILIMLENDIRIW, PÁN HÁM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI

BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI
«Ximiya texnologiyaları» fakulteti
«Ximiya» baǵdarı


«Neft gaz ximiyası» páninen
Kurs jumısı


Tema: Neftti suwsızlandırıw hám duzlardan tazalaw processi

Orınlaǵan: ___________ Saparmuratova M

Qabıllaǵan: ___________ Usnatdinova S


Nókis-2023
Jobası

Kirisiw…………………………………………………	3
Tiykarǵı bólim………………………………………..	5
Neftti qayta islew zavodlarında duzsızlantırıw hám suwsızlantırıw.……………………………	6
Neftti duzsızlardan tazalaw hám suwsızlantırıw .	13
Neft ónimlerin gidro tazalaw……………………	29
Juwmaqlaw……………………………………………	39
Paydalanılǵan ádebiyatlar……………………………	40

Kirisiw
Házirgi waqıtta energiyanıń tiykarǵı dáreklerinen biri neft hám gaz esaplanadı. Olardan tiykarlanıp túrli suyıq janar maylar -benzin, kerosen, dizel hám qazanxona (mazut) janar maysı alıw ushın paydalanıladı. Sonıń menen birge, neftdan arnawlı hám surkov mayları da islep shiǵarıladı. Qayta islew processleri arqalı alınǵan ónimler plastmassalar, sintetik kauchuk hám smola, jasalma talshıq hám juwıw quralları, dári-dármanlar hám sol sıyaqlı bir qatar xalıq xojalıǵı ushın zárúr ónimler óndiriste sheki onim retinde paydalanıladı. Mámleketimiz ǵárezsizlikke erisken jıllardan baslap óndiristiń tiykarǵı tarawlarınan esaplanǵan neft hám gaz sanaatına úlken e'tabor qaratildi. Buǵan baylanıslı birinshi Prezidentimiz I. A. Karimovning 1992- jıldaǵı neft hám gaz tarawin rawajlandırıw tuwrısındaǵı qarar hám húkimleri tarawda etiliwi kerek bolǵan jumıslar kólemi anıqlap alındı. Respublika janar may -energetika ǵárezsizligine erisiw maqsetinde ámeldegi islep turǵan zavodlar qatarına jańa zavodlar qurıwǵa kiriwildi. Jańa qurılatuǵın zavodlar jumısqa túsiriliwi menen ishki bazar daǵı janar may ónimlerine bolǵan talaptı qandırıw menen birgelikte sırtqı bazarǵa da ónim shıǵarıw názerde tutılǵan edi. Ózbekstan ǵárezsizlikke eriwgunga shekem neft hám gazdı qayta islew zavodları Oltiariq (1906 y.), Ferǵana (1958 y.) hám Muborak (1971 y.) gazdı qayta islew zavodları qatarına 1997- jıl 22- avgustda jumısqa túsirilgen Buxara neft hám gazkondensatini qayta islewge mólsherlengen zavod hám 2001 - jılda Kebirtan gaz ximiya kompleksi qosıldı. Ulıwma Ózbekstandaǵı neft hám gazdı qayta islew salasın payda bolıwına názer solsak, 19 -ásir aqırında Ferǵana oypatlıqsında ashılǵan dáslepki kánler tiykarında 1904-1906 jıllarda Ózbekstanda birinshi Oltiariq neftni qayta islew zavodı jumısqa túsiriliwinen baslanǵan. Oltiariq neftni qayta islew zavodı tiykarlanıp neftni baslanǵısh qayta islewge mólsherlengen.
Ónim islep shıǵarıwdı kóbeytiw maqsetinde 1958- jılda Ferǵana neftni qayta islew zavodı jumısqa túsirildi. Zavodta neftni baslanǵısh hám ekilemshi qayta islew processleri alıp barıladı. Onıń házirgi waqıttaǵı islep shıǵarıw quwatı jılına 5, 5 mln. tonna neft hám kondensatini qayta islewge mólsherlengen. Zavodta sonıń menen birge, jılına 500 mıń tonna may islep shıǵarıw quvatiga iye qurılmaları bar. 1996 - jıl Ferǵana neftni qayta islew zavodı sırt el aldıńǵı texnologiyaları (Yaponiya ) tiykarında qayta rekonstrukciya etildi. Házirde zavodta neft ónimlerin 50 den artıq xili islep shiǵarıladı. Respiblikamizda neftni qayta islew menen birgelikte gazdı qayta islew tarawına da úlken itibar berildi. 1971 - jıl dekabrde Muborak gazdı qayta islew zavodı birinshi gezegi jumısqa túsirildi. Zavod tiykarlanıp xalıq xojalıǵı ushın eń arzan yoqilgi, tábiyiy gaz etiwtirib beredi. Muborak gazdı qayta islew zavodınıń dáslepki quwatı jılına 5 mlrd. m3 tabiy gazdı qayta islewden baslanǵan. 1978-80 jıllarda zavoddıń ekinshi hám úshinshi gezekleri jumısqa túsirilip, ulıwma quwat jılına 10 mlrd. m3 ni quradı. 1984- jıl tórtinshi gezegi jumısqa túsirildi hám ulıwma quwat jılına 25 mlrd. m3 ni quradı. Házirgi waqıtta ulıwma quwat jılına 30 mlrd. m3 ni quraydı. Muborak gazdı qayta islew zavodı sheki onim dárekleri tiykarlanıp joqarı altıngugurtli (4, 5-5, 0%) Ortabuloq, Teńizko'l-Hauzak, Samentepa kánleri hám kem altıngugurtli (0, 08-0, 3%) Kultak, Zevarda, Pamuq, Alan gaz kánleri bolıp tabıladı. Zavoddıń tiykarǵı ónimleri tábiyiy gaz, texnikalıq altıngugurt, turaqlılastırılgan kondensat hám suyultirilgan gaz esaplanadı. Ǵárezsizlik jıllarına kelip, 1997- jılda gaz kondensatini qayta islewge mólsherlengen shet el mámleketlerdiń aldıńǵı zamanagóy texnologiyalardan biri Fransiya “Teknip” kompaniyası texnologiyasına kóre Buxara neftni qayta islew zavodı jumısqa túsirildi. Zavoddıń ulıwma quwatı jılına 2. 5 mln. tonna neft hám gaz kondensati qospasın qayta islewge mólsherlengen. Zavodta neft hám gaz kondensati qospasın baslanǵısh qayta islew processleri alıp barıladı. Zavodtı tiykarǵı sheki onim dáregi Ko'kdumaloq kánlerinen olinyotgan gazkondensatlari hám alınatuǵın ónimleri bolsa tiykarlanıp suyultirilgan gaz, joqarı sapalı benzin sortları, kerosin hám dizel janar mayları, hám de qaldıq - mazut esaplanadı. Respublikamızda neft ximiyası hám organikalıq sintez elementlar alıwdı kóbeytiw maqsetinde 17- fevral 1998- jıl “Ózbekneftegaz” hám “ABB Lummus Global” (AQSh), “ABB Soimi” (Italiya ), “Nisho Ivai”, “Toyoinjiniring” (Yaponiya ) kompaniyaları ortasında gaz ximiya kompleksin proektlestiriw, qurılmalardı jetkiziw, ornatıw hám jumısqa túsiriw boyınsha shartnamaǵa qol qoyıldı. 2001 jıl aqırında Kebirtan gaz ximiya kompleksi jumısqa túsirildi hám 2002- jıl 15- avgustınan birinshi ózbek polietileni shıǵarıldı. Gaz ximiya kompleksi ulıwma quwatı jılına 4, 2 mlrd. m3 tábiyiy gazdı qayta islewge mólsherlengen bolıp, quydagi ónimler alınadı :
- donador polietilen ( 125 mıń. tonn.);
- suyultirilgan gaz ( 137 mıń. tonn.);
- gazkondensati ( 103 mıń. tonn.);
- donador altıngugurt ( 4 mıń. tonn.).
Kebirtan gaz ximiya kompleksinde islep shıǵarılıp atırǵan barlıq polietilen ónimleri ekologiyalıq hám gigienik sertifikatlarǵa iye esaplanadı. Zavod ónimlerine
2005- jıl Xalıq aralıq ISO-9001 sapa sertifikatı berildi. Házirgi waqıtta Kebirtan GKM ónimleriniń 70% kiripke shıǵarılıp atır. Yaǵnıy Ovropa mámleketleri (Italiya, Gollandiya, Polsha, Vengriya, Turkiya ), Aziya (Iran, Pakistan, Kitay ), MDH mámleketleri (Rossiya, Ukraina, Azerbaydjan, Kirgizstan, Tadjikistan ) ga kirip etińip atır. Respublikamızda yoqilgi energiyasına bolǵan talaptı tolıq qandırıwda “Ózbekneftegaz” Milliy holding kompaniyası tiykarǵı orın tutadı. Kompaniya 154 kárxana hám shólkemdi óz ishine alıp, olardan 87 tasi hákisionerlik hám de 67 tasi mámleket kárxanaları bolıp tabıladı. “Ózbekneftegaz” sistemasında 8 iri kompaniya iskerlik júrgizedi: “O'zgeoneftgaz tabıw”, “O'zneftgazburg'alash”,
“Ózgeznaqliyo”, “O'zneftni qayta islew”, “O'zneftmahsulot”,
“O'zneftgazqurilish” hám basqaları neft hám gaz sanaatında zárúrli rol o'ynovchi
kompaniyalar bolıp tabıladı, yaǵnıy “O'zneftgazmash”, “O'zneftgazhimoyata'minot”, “O'zneftegazaloqa”, “O'ztashqineftegaz”. Házirde Respublikamızda jáhán sapa ulgilerine uyqas keliwshi tayın neft ónimlerin sırtqı bazarǵa shıǵarılıp atır.

1.