Xitoy tilida hisob sòzlar Kenjaboyev Ortiqjon
Download 286.9 Kb. Pdf ko'rish
|
presentationofortiqxja original
|
Numerativ so'zlar XV-XIX asr yozma manbalar tilida ham deyarli sanoq sonlar bilan qo shilgan. Bu davr yozma manbalari tilida numerativ so'zlarni qo'llash qadimgi turkiy hamda XI-XIV asr yozma manbalari tiliga nisbatan kengaygan. Hozirgi zamon Xitoy tilisida 100dan ortiq hisob sozlar mavjud bolib, tuzilish jihatdan ular bir necha turlarga bolinishi mumkin, shulardan biri bevosita hisob sozlarning manosiga tasir otkazadigan turlaridir. Tovushdoshlar almashinuvi (ozlashtirilgan soz va boshlangich soz bir xil oqiladi). Masalan 蚤” zǎo orqali “早” ni ifodalash; 堂t áng (joy) orqali 棠táng (familiya) ni ifodalash; Shengmudoshlar almashinuvi (o‘zlashtirilgan va boshlangich s o‘z yunmusi har xil, lekin shengmusi o‘xshash). Masalan, “培” p éi (tarbiyalamoq) orqali “憑” píng (suyanmoq, asoslanmoq) ma’ nosini ifodalash; “果” guǒ (meva) orqali “敢” gǎn (jur’at qilmoq) ni ifodalash; Shengmudoshlar almashinuvi (o‘zlashtirilgan v a boshlangich so‘z yunmusi har xil, lekin sheng musi o‘xshash). Masalan, “培” péi (tarbiyalamoq ) orqali “憑” píng (suyanmoq, asoslanmoq) ma’n osini ifodalash; “果” guǒ (meva) orqali “敢” gǎn ( jur’at qilmoq) ni ifodalash; Qofiyadosh bo‘ginlar almashinuvi (o‘zlashtirilga n va boshlangich so‘z shengmusi har xil, lekin y unmusi o‘xshash). Masalan, “伶” líng (san’atkor) orqali “伸” shēn (chiqarmoq) ma’nosi, “崇” chón g (e’zozlamoq) orqali “终” zhōng (oxirat) ma’nos i ifodalanishi. Bunday so‘zlar qadimgi yozma tilda ko‘p uchraydi, ammo keyingi davrga borib asta-sekin kamaygan. Zamonaviy xitoy tilida umuman uchramaydi. Xitoy tilidagi so‘zlarning qadimgi va zamonaviy ma’no tushunchalari. Qadimgi xitoy tilida shunday so‘zlar borki, ular hozirgi kunga qadar ma’nosi o‘zgarmag an. Misol uchun, ⼈rén – odam, 大dà – katta, ⼩ xiǎo – kichik, 飞fēi – uchmoq va hokazo, b u xitoy tilining asosiy lugat boyligidir. Ba’zi so‘zlar qadimda mavjud, ba’zi hodisalarning yo‘qolishi va nomi o‘zgarishi sababli, hozirg a kelib allaqachon muomaladan chiqib ketg an, masalan, “甬” yǒng (Chjeszyan provinsiy asi, Ninbo shahrining qadimdagi nomlanishi ), “诸侯” zhūhóu (knyazlar, feodallar) kabilar . Bu hodisa so‘zlar moslashuvi deb ataladi. Ba’zi so‘zlar esa qadimda va hozirda ishlatilib, biroq so‘z ma’nosi o‘zgarishga uchragan, shuning uchun agar ularni zamonaviy xitoy tiliga asoslanib tarjima qilsak, ba’zi xatoliklar kelib chiqishi muqarrar. So‘z ma’nolari o‘zgarishini tahlil qilib chiqib, quyidagi xususiyatlarni ajratdik: 1) so‘z ma’nosining kengayishi. 1. “江” jiāng Qadimgi xitoy tilida Changjyan – Yanzi (长江Chángjiā ng) daryosini ifodalagan. Masalan, «Chunchyu» (春 秋 ) asarida yozilishicha: “楚⼈有涉江者。” Shǔ rén yǒ u shè jiāng zhě（Chu mamlakatida bir odam qayiqqa o‘tirib, Yanzi (Chanjyan) daryosidan suzib o‘tdi）. Zamonaviy xitoy tilida “江” keng ma’noda daryo va d aryolar ma’nosida qo‘llaniladi. Qadimgi xitoy tilida chehraning yonoq suyaklari qismi ( 颧骨部分quángǔ bùfen) ma’nosini anglatgan. Masalan, «Po Chjen-zi» (破阵⼦pòzhènzǐ) asarida keltiriladi: “笑从 双脸生”. Xiào cóng shuāng liǎn shēng (Uning ikki yonog idan tabassum taralardi) Hozirgi paytda “脸” so‘zi ma’nosi kengayib, chehra (⾯ 部 miànbù) ma’nosida keng qo‘llaniladi. 3. “响” xiǎng Qadimgi xitoy tilida aks-sado (回声huíshēng) ma’nosini ifodalagan. Masalan, «Shuyjing chju» (水经注) nomli as arda quyidagi satrlarni o‘qishimiz mumkin: “常有高猿长 啸， 属引凄异，空谷传响，哀转久绝 ”. Sháng yǒu gāo yu án cháng xiào, shǔ yǐn qī yì, kōng gǔ chuánxiǎng, āi zhu ǎn jiǔ jué (Bu yerda maymunning qichqirishi tez-tez es hitilib turadi, tovushi juda o‘tkir va gamgin, Kong toglar i orasida aks-sadoni eshitish mumkin, bu ma’yus ohang ancha vaqtgacha davom etadi). Zamonaviy xitoy tilida “响” keng ma’noda tovush (声 音 shēngyīn) ma’nosini anglatadi. Qadimgi xitoy tilida barcha metallarning (⾦属jī nshǔ) nomlanishini bergan. «Syun-zi»ning “Ta’li m-tarbiya nazariyasi” bo‘limida (荀⼦∙ 劝学) shu nday deyiladi: “⾦就砺则利 ”. Jīn jiù lì zé lì (“Meta llni chax toshida chaxlasa, u o‘tkir bo‘ladi”). Zamonaviy xitoy tilida oltin (黄⾦huángjīn) ma’ nosida ishlatiladi. 2. “宫” gōng - qadimgi xitoy tilida uy-joy, xonad on (房屋fángwū) ma’nosini anglatgan. Masalan, «Chjango se» （战国策） asarida yozilishicha: “ ⽗母 闻之， 青宫除道”. Fùmǔ wén zhī, qīng gōng chú dào. (Uning ota-onasi bu xabarni eshitgach, xonadon hamda hovlini tartibga keltirishdi.) Za monaviy xitoy tilida 宫殿gōngdiàn，ya’ni saroy ma’nosida ishlatiladi. Zamonaviy xitoy tilida “臭” yoqimsiz xidli, badbo ‘y ma’nosini bildirib, sifat so‘z turkumiga oid va ko‘pincha chòu tarzida o‘qiladi. 3 so‘z ma’nosining ko‘chishi. 1. “去” qù Qadimgi xitoy tilida “离去” líqù (tashlab ket moq, tark etmoq) ma’nosini bildirgan. Misol uch un, «Shijing»ning “Veyfeng Shoshu” bo‘limida ( 诗经•魏风•硕鼠) yozilishicha: “逝将去⼥，适彼乐 土 ”. Shì jiāng qù nǚ, shì bǐ lè tǔ（“Men qasam ich ib aytamanki, seni tashlab, obod yerlarga ko‘chi b ketaman”）. Zamonaviy xitoy tilida “往” wǎng, ya’ni bormoq ma’nosini ifodalaydi. 2. “涕” tì Qadimda “眼泪” yǎnlèi (ko‘z yoshlari) ma’nosi ni anglatgan. Bundan tashqari, ba’zi so‘zlar garchi ko‘p m a’nolarga ega bo‘lsa-da, ammo o‘qilishi o‘zg armaydi. Masalan: “因” yīn fe’l bo‘lib kelgan da “an’anani davom ettirmoq” ma’nosini bil diradi; ravish bo‘lganda esa “sababli” ma’no sini bildiradi; old ko‘makchi bo‘lib kelganida “tufayli” ma’nosini anglatadi, ammo hamma vaqt yīn bo‘lib o‘qiladi. Yuqorida keltirilgan o‘qilishi bir xil, biroq ma’nosi har xil bo‘lgan so‘zlar ma’nosini aniqlashda qadimgi va zamonaviy xitoy tilid a anglatgan ma’nolariga ahamiyat berish zarur, Thank you for a�ention Download 286.9 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|