Xitoydagi qozoqlar

Xitoydagi qozoqlar

Tarixi Birinchi qozoqlar XVII-XVIII asrlarda Jungʻorlar hududiga koʻchib oʻtdilar, 1757-yilda[1] Oyratlarning koʻp qismi Sin armiyasi tomonidan yoʻq qilindi va Rossiya imperiyasi va Xitoy tomonidan Oʻrta Osiyo yerlarining ajratilishi natijasida qozoqlar zamonaviy mulklaridan mahrum boʻlishdi[2]. Xitoy hukumatining harakatlaridan norozilikning dastlabki belgilari XIX asrning ikkinchi yarmida qozoqlar orasida paydo boʻldi va soliq siyosatining qattiqlashishi bilan bogʻliq edi. Yilishsha Aktayuli va Kobesh Aytbayuli (Kobesh-Botir) boshchiligidagi baʼzi qozoqlar Xovd daryosidan oʻtib, Moʻgʻulistonga koʻchib oʻtdilar. Shunga qaramay, XIX asrning oxiriga kelib, Xitoyda qozoqlar soni 100 ming kishiga yetdi, 1911-yilga kelib esa migratsiya jarayonlari natijasida deyarli 225 ming kishini tashkil etdi. Bundan tashqari, 1916-yildagi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻoloni bostirilganidan keyin yana 300 ming qozoq Xitoyga koʻchib oʻtdi。

Qozoqlar asosan Ili-Qozoq avtonom okrugida, Shinjon-Uygʻur avtonom viloyatining Mora-Qozoq va Barkel-Qozoq avtonom tumanlarida, shuningdek, Tsingxay viloyatidagi Xaysay-Moʻgʻul-Tibet avtonom tumanida va viloyatning Aksay-Qozoq avtonom okrugida istiqomat qiladilar. 1930-yillarda Sharqiy Turkistonda 800 mingga yaqin qozoq bor edi, ularning 100 mingga[ yaqini 1950-yillarda qoʻzgʻolonlar va qozoqlarning Hindistonga ketishi natijasida halok boʻlgan. Xitoy manbalariga koʻra, 1937-1943-yillarda Shinjonda 4,360,020 kishi yashagan, ularning 930 mingi qozoqlar edi[5], ammo 1953-yilga kelib, 1953-1954-yillardagi butun Xitoy aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, bu raqam 421 mingga kamaydi (45 % pasaygan). 2000-yildagi rasmiy aholi roʻyxatiga koʻra, Xitoyda qozoqlar soni 1,250,000 kishini tashkil etgan boʻlsa, 2010-yilda qozoqlar soni 1,462,588 kishiga yetgan

Etnografik xarita (2000): sariq-qozoqlar qizil-xanlar ko‘k-uygʻurlar

Qadimgi turkiy tilidan tarjima qilingan "kazak" so'zi “ ozod, mustaqil shaxs, jasur odam, sarguzashtchi “ ma’nosini beradi

• Xitoydagi qozoqlar soni 5-7 million kishi
• Din
• Anʼanaviy diniy mansublik Ahmad Yassaviyning soʻfiylik taʼlimoti taʼsiri ostidagi sunniy musulmonlardir.
• Mazhab - Imom Abu Hanif musulmon huquq maktabi
• shialarning kichik guruhlari - imomiylar ham bor

Oshxona

• Asosiy taomlar go'shtli taomlardir. Qozoqlarning mashhur taomlaridan biri “ ET (go'sht)", Bu taom ko'pincha deyiladi va rus tilidagi adabiyotda va matbuotda ma'lum beshbarmoq, qaynatilgan yangi qo'zi go'shtidan o'ralgan qaynatilgan xamir bo'laklari ( kamyr). Shuningdek, mashhur:
• kuyrdak- jigar, buyrak, o'pka, yurak va boshqalarning qovurilgan bo'laklari.
• kespe yoki salma- noodle
• sorpa- go'shtli bulon
• ak-sorpa- go'shtli sutli sho'rva yoki faqat go'shtli sho'rva kurt

An'anaviy nonning asosiy turlari:

• boursaklar- qozonda qaynayotgan yog'da qovurilgan yumaloq yoki kvadrat bo'lak xamir
• shelpek va taba-nan- qaynayotgan yog'da qovurilgan yupqa tortillalar
• tandir- go'ng ostida pishirilgan loydan yasalgan tortillalar
• taba-nan(taba - tova) - cho'g'da pishirilgan non, xamir ikki tova orasida pishiriladi.
• shek-shek- chak-chak
• tandir-nan- tandir pechida pishirilgan non

Qozoq atamasining ma’nosi

• Yaqinda, dekabr oyi oʻrtalarida Qozogʻistonning baʼzi nashrlarida xuddi shu sarlavha ostida “Tarixchilar “qozoq” etnonimining maʼnosini aniqladilar. Va keyin takrorlanuvchi birma-bir matn bor: "80 yil davomida tarixchilar" qozoq "etnonimining ma'nosini aniqlashga harakat qilishdi. Arxeologlar Viktor Zaybert, Aleksandr Kislenko, Vladimir Zaitov (afsuski, hozir vafot etgan), Oleg Martynyuk va Anatoliy Pleshakov o'z tadqiqotlarida uni hal qilishga yaqin kelishdi. Turli manbalardan ma’lumki, qozoqlarning ajdodlari skiflar deb atalgan. Ular o'zlarini oddiygina - "sak" deb atashgan. Barcha turkiy tillarda “hushyor”, “ehtiyotkor”, “qo‘riqchi” ma’nolarini bildiradi. Lekin "ka" prefiksi nimani anglatadi? Ma'lum bo'lishicha, bu qadimgi turkiy tillarda qisqa so'z buyuk degani edi. Masalan, “ka-xon” endi shunchaki “xon” emas, “buyuk xon”dir. Ya’ni “ka-sak”ni “buyuk sak” deb tarjima qilish mumkin.

E’tiboringgiz uchun rahmat

• E’tiboringgiz uchun rahmat