Xix asr oxiri—xx asr boshlarida Bolqon davlatlari

XIX asr oxiri—XX asr boshlarida Bolqon davlatlari

Bolqon davlatlarining Turkiya tomonidan ezilishi

XIX asrning 70- yillariga kelganda janubiy slavyanlarning ko’pchiligi hamon chet el zulmi ostida ezilmoqda edi. Faqat kichkina Chemogoriya va Serbiya knyazligini tashkil etgan serb yerlarining bir qismigina mustaqil edi. Janubiy slavyanlar— bolgarlar, makedoniyaliklar, Bosniya va Gersegovina slavyanlari, serblarning talaygina qismi Turkiya hukmronligi ostida edi.
Xorvatlar, slovenlar Avstriya-Vengriya monarxiyasi, g’arbiy slavyanlar (chex, Slovak, polyak)ning bir qismi ham Gabsburglar hukmronligida edi. Polyaklarning ikkinchi qismi Germaniya, uchinchisi esa chorizm zulmidan azob chekardilar. Chet el zulmi slavyan xalqlarining siyosiy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga to’sqinlik qilardi.
Milliy-ozodlik harakati
XIX asrning 60-yillaridan boshlab slavyan xalqlarining milliy-ozodlik kurashi kuchaydi. Jasur bolgar inqilobchisi Vasil Levskiy mustaqil demokratik Bolgariya Respublikasini barpo etish rejasini ilgari surdi. U Bolgariya hududida yashirin qo’zg’olonchi qo’mitalar tuzdi. 1872- yilda V.Levskiyni qatl etishgan bo’lsa-da, ozodlik harakati pasaymadi. 1876- yil aprel oyida Bolgariyada qo’zg’olon boshlandi. Qo’zg’olonchilar o’z bayroqlariga «Ozodlik yoki o’lim» shiorini yozgandilar. Talantli publitsist va shoir Xristo Botev (1848—1876) ozodlik harakatiga yo’lboshchilik qildi (u turklar bilan bo’lgan jangda 1876- yil 1- iyunda qahramonlarcha halok bo’ldi. U halok bo’lgan kun Bolgariyada Xotira kuni sifatida nishonlanadi).
Bolgar xalqining kurashi juda og’ir kechdi. Kuchlar teng emas edi. Turklar 30 000 ga yaqin bolgarni qilichdan o’tkazdilar va ko’plab qishloqlarini kultepaga aylantirdilar.
Bu vahshiyliklar ko’plab mamlakatlar jamoatchiligini qattiq g’azablantirdi. Rus hukumati Bolqonda o’z ta’sirini mustahkamlash uchun qo’zg’olonlardan foydalanishga qaror berdi va Bolqon slavyanlarini yoqlab chiqdi.
Yuqorida aytilganidek, Rossiya hukumati 1877- yil 24- aprelda Turkiyaga qarshi urush e’lon qildi (20-§ ga qarang).
Turkiya Bolgariya davlatining tuzilishiga rozilik bildirdi. Mustaqilikka ega bo’lgan davlatlar konstitutsiyaviy monarxiya davlatlari bo’lib qoldilar.