Xizmatini tashkil etish muammolari

Kichik biznes sub’ektlarida marketing kompleksi elementlarining 
xususiyatlari 
Elementlar 
Xususiyatlari 
Mahsulot (product) 
- 
an’anaviy 
usulda 
ishlab 
chiqariladigan; 
- 
talabi 
tez 
o‘zgaradigan, 
mavsumiy; 
- bozordagi hayotiylik davri bilan ishlab chiqarish 
davrining bir-biriga yaqinligi. 
Narx (price) 
- 
bozorga 
kiruvchi 
past 
narx 
strategiyasini 
qo‘llashi; 
- tannarxning pastligi; 
- o‘ta qayishqoq narx siyosatiga egaligi. 
Yetkazib berish 
(place) 
- 
tovar 
harakatining 
yo‘li 
qisqa; 
- yetkazib berishda kam sonli (2-4ta) pog‘onalar 
qatnashadi; 
- 
asosan, 
mahalliy 
bozoralrda 
pirovard 
iste’molchiga 
yaqin 
joylarda 
sotadi; 
- 
sotish 
miqdorining 
beqarorligi; 
- savdo nuqtalarini tezkor o‘zgartira olishi. 
Siljitish (promotion) 
- 
ko‘p 
mablag‘ 
sraf 
qilinadigan 
siljitish 
usullaridan kam foydalanishi; 
- vitrina va tashqi reklama vositalaridan ko‘proq 
foydalanishi; 
- 
tovarni 
targ‘ib 
qilishda 
mahalliy 
aholining 
ko‘magidan foydalanishi; 
- shaxsan sotish va propoganda usullaridan ko‘proq 
foydalanishi. 
Tadqiqotlarimizdan kelib chiqib, kichik biznes subyektlari faoliyatida 
marketing kompleksi bilan bog’liq muammolar aniqlandi. Har bir marketing 
kompleksi elementlari bilan bog’liq muammolar 2-jadvalda keltirilgan. 
2-jadval 
Kichik biznes sub’ektlarida marketing kompleksi elementlari bilan bog’liq 
muammolar (mualliflar ishlanmasi) 
№ Marketing elementlari 
Marketing muammolari 
1. 
Mahsulot (product) 
- mahsulot assortimentini kengaytirish; 
- mahsulot sifatini boshqarish; 
1
Маслова Т.Д., Божук С.Г., Ковалик Л.Н. Маркетинг: Учебник. 3-е изд., перераб. и доп. –СПб.: Питер, 2008. -34 
с. 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT (JMBM) 
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 2 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 72 
- mahsulot “hayotiy davri”ni aniqlash; 
- mahsulot raqobatbardoshligini oshirish; 
- brendni tanitish. 
2. 
Narx (price) 
- yirik korxonalarning narxlari ta’siri ostida 
qoladi; 
- narxlar o’ta qayishqoq bo’ladi; 
- ko’pchilik holatlarda past narxlar shakllanadi, bu 
esa iste’molchilarda “shubhali” fikrlarni vujudga 
keltiradi. 
3. 
Yetkazib berish (place) 
- sotuv kanallarini yetarli darajada tovar bilan 
ta’minlay olmaydi; 
- ulgurji tovar sotish imkoniyati cheklangan; 
- logistik xarajatlarning oshib ketishiga olib 
keladi; 
- saqlash infratuzilmasining mavjud emasligi; 
- o’zining tashish uchun transportining yo’qligi. 
4. 
Siljitish (promotion) 
- ommaviy reklama tarqatish vositalaridan 
foydalanish uchun yetarli mablag’ning yo’qligi; 
- sotishni rag’batlantirish dasturini ishlab chiqish 
uchun moliyaviy imkoniyatlarning cheklanganligi; 
- yarmarka va ko’rgazmalar uchun taqdim 
etiladigan namunalar cheklangan. 
Marketing kompleksini ishlab chiqish qo‘yilgan maqsadlarga erishishni eng 
yaxshi tarzda ta’minlay oladigan marketing qurollarining kombinatsiyasini 
qo‘llashdan iborat [9]. Marketing kompleksini shakllantirishga, birinchi navbatda, 
bozorning tanlangan maqsadli segmentidagi talabning ahvoli (rivojlanayotgan, salbiy, 
irratsional va hokazo) ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun kichik biznes sub’ektlari bozor 
vaziyatining xususiyatiga qarab, shuningdek, o‘zining imkoniyatlariga mos marketing 
vositalarining muayyan kombinatsiyasi asosida o‘zining strategik qarorlarini qabul 
qiladi.
Marketing kompleksi elementlarini shakllantirish bozor vaziyati va korxona 
imkoniyatlaridan kelib chiqib nihoyatda xilma-xildir. Ularning xilma-xilligi 
marketing vazifalarini hal qilishning ko‘pgina strategik usullarining mavjudligi, 
iste’molchilarning ehtiyojlari o‘zgarishi, raqobat usullarining xilma-xilligi va 
boshqalardan kelib chiqadi. Kichik biznes sub’ektlari tomonidan marketingni qo‘llash 
bo‘yicha kasb etgan tajribasi, shu jumladan, uni boshqarish tajribasi ham, bu 
jarayonda muhim rol o‘ynaydi. Ularning marketing, imkoniyatlar to‘g‘risidagi 
bilimlarining chuqurligiga, asosiysi esa, qo‘yilgan maqsadlarga erisha olishiga kichik 
biznes sub’ektida marketingdan ijodiy foydalanishning muvaffaqiyati yoki 
mag‘lubiyati bog‘liq bo‘ladi [10]. Tadbirkor marketing sohasida chuqur bilimga ega 
bo‘libgina qolmay, marketingni kichik korxona faoliyatiga joriy etish va bu ishni 
shaxsan boshqarishga qat’iy bel bog‘lashi kerak. 
Xulosa 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT (JMBM) 
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 2 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 73 
Kichik korxonalarda marketing xizmatini tashkil etish masalalari malakali 
kadrlar va vositalarning yo’qligi sababli ayniqsa dolzarb bo’lib qolmokda. Lekin 
shunga qaramay, bu yerda marketingai qo’yidagi yo’nalishlarda tashkil etish 
mumkin: 
1) boshqa kichik korxonalar bilan birgalikda muayyan marketing tadbirlarini, 
masalan, bozorni o’rganish, reklama kompaniyalari va hokazolarni o’tkazish; 
2) marketing vazifalarini korxonaning eng yaxshi tayyorgarlik ko’rgan xodimiga 
yuklash; 
3) marketing 
tadbirlari 
(sotish 
tarmog’ini shakllantirish, assortimentni 
rivojlantirish, jamoatchilik bilan ishlash va hokazo)ni ishlab chiqish va joriy qilish 
uchun maslahatchilar va ekspertlarni taklif etish; 
4) tashqi 
bozor kon’yunkturasini o‘rganish, talab va taklif, narxlar 
kon’yunkturasini tahlil qilib boruvchi marketing agentliklari, marketing tadqiqotlari 
olib boruvchi uyushmalar tashkil etish; 
5) marketing 
markazlari, 
marketing 
firmalari 
faoliyatini 
rivojlantirish, 
ixtisoslashgan oliy ta’lim muassasalarida marketing tadqiqotlari markazlari 
faoliyatini tashkil etish; 
6) marketing autsorsing tizimini rivojlantirish, tajribali yirik korxonalarning 
marketing xizmati mutaxassislarining maslahatlari, marketing funksiyalarini 
bajarishga jalb qilish.