Xlorid kislota. Fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi

O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar,
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Qo‘qon filiali
MUSTAQIL ISH
Mavzu: XLORID KISLOTA. FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI VA ISHLATILISHI
Guruh: 6 22
Talaba: nabiyev Abdurahmon
O'qituvchi: O. Vaziraxon
Qo'qon-2023
XLORID KISLOTA. FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI VA ISHLATILISHI
REJA:
1. Xlorid kislotani olinishi va ishlatilishi
2. Kimyoviy va fizik xossalari
3. Zararli taraflari
Tayanch tushunchalar: kislota, xlor, konsentratsiya, tuz, reaksiya, eritma, parchalanish va hokazo

• Xlor kislotasining asosiy ishlab chiqarilishi Evropada sanoat inqilobi davrida boshlangan va PVX quvurlari uchun vinil xlorid ishlab chiqarishda ishlatilgan. Uni olishning yana bir usuli - xlorid kislota va vodorod xloridni olish uchun gipoxlorli kislotani qizdirib reaktsiyaga muvofiq:

3HClO → HClO3 + 2HCl

• Xlorid kislota (HClO3) kuchli oksidlovchi hisoblanadi, chunki u +3, +1 va -1 oksidlanish darajalariga tushishi mumkin. U xlorat tuzlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. U 30% dan yuqori konsentratsiyalarda parchalanadi. U qizdirilganda ham parchalanadi, shu sababli uni har doim sovuq tutish kerak va uni ishlatishda ishlatiladigan barcha shisha idishlar avval muzlatgichda saqlanishi kerak.

Xlorid kislota, odatdagi kislotalar kabi, rux, temir, magniy yoki alyuminiy kabi ko’plab metallarga ta’sir qiladi va vodorodni chiqaradi. Mis bu kislota bilan faqat havoda kislorod ishtirokida reaksiyaga kirishadi, ammo vodorod ajralib chiqmaydi. Oltin va platina xlorid kislota bilan reaktsiyaga kirishmaydi, faqat xlorid kislota – nitrat kislota aralashmada eritildi. Metall oksidlar (zang) odatda xlorid kislotada eriydi. Xlorid kislota zangni tozalash roli ushbu hodisaga asoslangan. Xlorid kislotasi zangni tozalash vositasi sifatida ishlatilishidan tashqari, organik birikmalarga ta’sir qilish orqali xlorli mahsulotlarni (erituvchilar, plastmassa materiallar) olish uchun ishlatiladi.
Sanoatida xlorid kislota 38% o’z ichiga olgan eritmalarda olinadi. Kimyoviy jihatdan 40% gacha konsentratsiyali ishlab chiqarish mumkin. Biroq, bug’lanish darajasi bunday hollarda yuqori bo’ladi, shuning uchun kislotani saqlash va saqlash qo’shimcha pul talab qiladi. Bundan tashqari, bunday saqlash muhitini ta’minlash uchun tegishli bosim va harorat qiymatlarini ta’minlash kerak. Bugungi kunda eritmaning eng mos konsentratsiyasi 30% dan 34% gacha boʻladi. Bu transportning pastligi va saqlash xarajatlarining past bo’lishiga olib keladi. Uy sharoitida, ayniqsa tozalash uchun, xlorid kislota ishlab chiqarishdagi o’rtacha konsentratsiya 10 – 12% gacha. Shu bilan birga, kislota o’z ichiga olgan tozalovchi vositani ishlatishdan oldin suv bilan suyultirish kerak.

• Xlorid kislotaning muhim vazifalaridan biri bu po’latni tozalash uchun tuzlash jarayoni. Ushbu jarayondan oldin temirdagi zang boshqa bosqichlar uchun olib tashlanadi. 18% konsentratsiyali xlorid kislota temirdan uglerod va zangni tozalash uchun etarli. Quyida ushbu jarayonning formulasi keltirilgan.

Fe2O3 + Fe + 6HCl → 3FeCl2 + 3H2O

• Ushbu kislota ko’plab kichik sanoat korxonalarida qo’llaniladi . Terini qayta ishlash, uylarni tozalash, qurilish sanoati shular jumlasidandir. Neftni qidirishda xlorid kislotasini toshlarga quyish orqali neftning mavjudligi va / yoki sifati to’g’risida ma’lumot to’planishi mumkin. Kislota oziq-ovqat sanoatida qo’shimchalar ishlab chiqarishda ham qo’llaniladi. U ishlab chiqarish bosqichida, ayniqsa sun’iy oziq-ovqat va vitaminlarda xlorid kislotadan foydalanadi.

Xlorid kislota faqat eritmada mavjud. Bu o'ziga xos hidga ega bo'lmagan rangsiz suyuqlikdir. Konsentrlangan xlorid kislotada taxminan 32-35% HCl mavjud.
Xlorid kislotaning asosiy fizik xossalari quyidagi jadvalda keltirilgan: