Xodjayev shuxratjon alisherovichning turizm iqtisodiyoti fannidan turizmda turoperatorlik faoliyatini rivojlantirish mavzusida yozgan
Xalqaro turizm sohasida internet marketing
Download 214.47 Kb.
|
TURIZMDA TUROPERATORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH
1.1 Xalqaro turizm sohasida internet marketing.Bugungi kunda turizm industriyasi jahon iqtisodiyotining ajralmas bir qismiga aylanib ulgurdi. Bunda turistik nsoha mutaxassislarining hamda ilm-fan rivojining salmog’I beqiyosdir. Turistik sohada innovatsion texnika va texnologiyalardan foydalanish hozirgi zamon talabiga aylangan bir jadal zamonda turizm sohasi mutaxassislari ya’ni- turoperatorlar innovatsion texnikatexnologiyalardan foydalanishni bilishlari muhim ahamiyatga ega. Shunga ko’ra ushbu maqolada turizm sohasida internet, internet marketingi yutuqlaridan qanday foydalanish haqida so’z yuritmoqchiman. Internet dunyoning barcha mamlakati aholisi va korxonalarini virtual bog’lash imkonini bermoqda. Bugungi kunda xalqaro tarmoqqa har kuni 1 mlrd dan ortiq kishi ulanadi. Bu esa, internet tarmog’ining qolgan barcha media vositalariga nisbatan katta ustunlikka erishganligini ko’rsatadi. Shunday ekan butun jahon iqtisodchilari va marketologlarining internet marketingiga qiziqish bilan qarashlari tabiiydir. Ayniqsa turizm sohasiga nazar tashlaydigan bo’lsak, bir hudud (mamlakat, shahar, va h.k.) dagi mutaxassislar boshqa bir hududdagi kishilarni o’z turistik destinatsiyasiga qiziqtira olishi kerak. Bunda soha professionallari bo’lg’usi mijozlari bilan aloqani yo’lga qo’yish uchun turli ommaviy aloqa vositalariga murojaat qilishga ehtiyoj sezadilar. Internet esa bu vositalarning eng optimalidir. Internetning boshqa marketing vositalaridan ustunligiga kelsak, internet quyidagi ustunliklarga ega: - internet bizga tez ko’p ma’lumotlar almashish - bir kanal yordamida ko’pgina kanallarga chiqish, - Sotuvchilar nazdida eng ko’p xaridorlarga ega bo’lgan bozor - Xaridorlar nazdida eng ko’p sotuvchilarga ega bo’lgan bozor Mashhur amerikalik yozuvchi moliya va iqtisod fanlari bo’yicha pedagog Robert Kiyosaki o’zining Rich dad’s guide to investigating asarida yozganidek bugun dunyo 14 yoshga to’ldi. Bunday deyilishiga sabab 14 yil muqaddam “Industrial age” ya’ni Sanoat asri tugab, Information age ya’ni Axborot asri boshlandi. Sanoat asrida moddiy manbalar (tovar, mahsulot yoki xom ashyo) iqtisodiy qiymat vazifasini bajargan bo’lsa, endilikda bu o’rinni axborot egalladi. Bu dunyoda ma’lumot cheksiz, bilim cheksiz bo’lib, axborot shu boilimlarning saralangan foydali va aynan kerakli qismidir. Maqolani axborot so’zini tavsiflash bilan boshlaganligimizga sabab turizm bozorini shakllantirish, tartibga solish va mo’tadillashtirishda axborotning ahamiyati beqiyosdir. Shuning uchun zamonaviy dunyoning eng asosiy qiymat birligi axborotdan qanday qilib to’g’ri foydalanishni o’rganish bu marketing fanining predmetidir. Internet tarmog’ining rivojlanishi iqtisodiyotning barcha sohalarida xususan turizm sanoatida ham keskin ijobiy o’zgarishlarni yuzaga keltirdi. Soha mutaxassislari ya’ni turoperatorlar va turagentlar mijozlari turistlar bilan yanada yaqin aloqani o’rnatishga erishishdi. Bunday aloqa bo’lajak turistlarga o’zlari sotib olayotgan turistik mahsulot haqida shuningdek, uni taklif etayotgan firmalar haqida ko’proq ma’lumot olish imkonini bermoqda. Shuni ta’kidlash joizki internetning rivoji turizm bozori qoidalariga ham keskin o’zgarish kiritdi. Endilikda bu 30 yil oldin mavjud bo’lgan ko’pgina ishlar va ishchilarga talab yo’qoldi va yangi zamonaviy mehnat o’rinlari yuzaga keldi. Endilikda, turning sotilish, sotilmasligini zanjirli turistik offislar, katakata binolar emas balki virtual officelar ya’ni sizning turistik tashkilotingiz nomidan faoliyat ko’rsatayotgan web-saytlar hal qiladigan bo’ldi. Endilikda, turistik tashkilotlar ko’plab ishchilardan tarkib topmasdan, bor-yo’g’i bir nechta administrativ ishchilardan tashkil topmoqda va ilgari ko’plab ishchilar officelarda o’tirib bajargan ishlarini yollanma on-line ishchilar (frilanserlar) bajarishmoqda. Bu o’zgarishlar kim uchundir salbiy bo’lib, tuyulishi mumkin, ammo chuqur o’ylab qaralsa bunday o’zgarishlar turistik tashkilotlar uchun ham uning virtual ishchilari uchun ham juda qulay va yaxshi ekanligini tushunib yetasiz. Masalan, virtual ishchilar avvalo bemalol uyda o’tirib ham ishlashlari bir qulaylik bo’lsa boshqa tomondan ular bir vaqtning o’zida bir nechta tur firmalar bilan ishlashlari ko’proq pul jamg’arishlari, uyda bemalol oilalari davrasida dam olishlari hamda har kuni transport bilan ishxonaga qatnashga ketadigan vaqt va xarajatlarini tejashlari mumkin. Tur firmalar esa katta binolarni ijaraga olish, boshqaruv xarajatlari va ovoragarchiliklaridan xalos bo’lishdi. Internetning rivoji marketingga bo’lgan munosabatni ham o’zgartirib, internet marketing degan tushunchani vujudga keltirdi. Internet marketing bu- nima? Internet marketingi – bu siz uyingizdan chiqmay turib, komyutingizda internetga ulanib web saytingiz orqali yoki boshqalarning web-saytlari orqali o’z turistik mahsulotingizni millionlab, milliardlab bo’lajak mijozlarga tanishtirish, sotish, reklama qilish imkoniyatidir. Turistlar esa, o’z kompyuter (kompyuter, uyali aloqa telefonlari, notebook, planshet, guidebook, netbook, smart-phone)lari orqali o’zlari xohlagan davlat, shahar, destinatsiyalari bo’yicha turlarni ko’rishlari, solishtirishlari, ulardan avval shu tur mahsulotni sotib olgan turistlarning fikrlarini o’qishlari, shundan kelib chiqib o’zlari xohlagan tur paketni xarid qilishlari va sayohatdan keyin o’zlari sotib olgan tur haqida, sayohat qilishgan destinatsiyalari haqida fikrlarini blog va kommentariylar orqali bildirishlari mumkin. Internetning odatiy bozorlarga ta’siri bozor ishtirokchilarini biroz cho’chitib qo’yishi mumkin biroq, iqtisodiyot doimiy o’zgaruvchan sohadir. Bu o’zgarishlarga moslasha olganlar endilikda yangi bozor ishtirokchilariga ya’ni g’oliblarga, moslasha olmaganlar esa mag’lublarga aylanishadi. Yangi bozor ishtirokchilariga aylanib ulgurganlarga misol qilib, dunyodagi eng katta internet bozorini tashkil eta olgan Amazon.com haqida biroz so’z yuritamiz. Kompaniya asoschisi Jeff Bezos saytga nom tanlarkan, izlash qatoriga tez qalqib chiqadigan so’z bo’lishini xohlagan edi. Qolaversa, bu so’zda alifboning birinchi va oxirgi harflari (A va Z) borligi ham unga ma’qul bo’ldi: Bezos bir kun kelib hamma narsa uning sayti orqali sotilishidan umid qildi. Darhaqiqat, bugun Amazon web-do’konidan xohlagan tovarni xarid qila olasiz: aspirindan tortib maysa qirqish mashinasigacha, kuchukchalar uchun sviterdan-elektron kitoblargacha. Har soniyada saytda 35 ta xarid amalga oshiriladi. Adam Smitt 1776-yilgi “Xalqlar boyligi” asarida barcha xaridorlar barcha sotuvchilarning belgilagan narxini biladigan va barcha sotuvchi o’z tovari uchun bozorga nisbatan qancha haq so’rashi kerakligini biladigan olam haqida so’z yuritadi. Bizning olamimiz hali bu qadar rivojlagani yo’q, biroq Adam Smitt orzusidagi bu dunyoning shakllanib borishida internetning o’rni beqiyos deb o’ylayman. Bugungi kunda har qanday kishi o’z uyidan ko’chaga chiqmay turib, kompyuteri yoki uyali aloqa vositasi yordamida internetga ulanishi va xohlagan tovari yoki xizmatini sotib olishi, band qilishi, qayta sotishi, tovar haqida o’z fikrini bildirishi va hokazolar qilishi mumkin. Internetning odatiy bozorlarga ta’siri bozor ishtirokchilarini biroz cho’chitib qo’yishi mumkin biroq, iqtisodiyot doimiy o’zgaruvchan sohadir. Bu o’zgarishlarga moslasha olganlar endilikda yangi bozor ishtirokchilariga ya’ni g’oliblarga, moslasha olmaganlar esa mag’lublarga aylanishadi. Yangi bozor ishtirokchilariga aylanib ulgurganlarga misol qilib, dunyodagi eng katta internet bozorini tashkil eta olgan Amazon.com haqida biroz so’z yuritamiz. Kompaniya asoschisi Jeff Bezos saytga nom tanlarkan, izlash qatoriga tez qalqib chiqadigan so’z bo’lishini xohlagan edi. Qolaversa, bu so’zda alifboning birinchi va oxirgi harflari (A va Z) borligi ham unga ma’qul bo’ldi: Bezos bir kun kelib hamma narsa uning sayti orqali sotilishidan umid qildi. Darhaqiqat, bugun Amazon web-do’konidan xohlagan tovarni xarid qila olasiz: aspirindan tortib maysa qirqish mashinasigacha, kuchukchalar uchun sviterdan-elektron kitoblargacha. Har soniyada saytda 35 ta xarid amalga oshiriladi. Internetning ta’siri boshqa tarmoq bozorlaridan ko’ra, turizm bozorida kuchliroq o’z aksini topgan sababi turistik xizmatlar virtual hisoblanadi va mijoz qaysi tur mahsulot haqida ko’proq ma’lumotga ega bo’lsa, o’sha tur paketni tanlashga o’zida moyillik sezadi. Shuningdek, bu bozorda raqobat ham ancha rivojlangan bo’lib turistik tashkilotlar o’z mahsulotlarini internet orqali mijoz uchun tushunarli, yoqimli va ishonchli reklama qilishga, saytini yaratishga, mijoz bilan sayohatgacha, sayohat paytida va sayohatdan keyin virtual birga bo’lishga intiladilar. Internetdagi saytlar turistik tashkilotlarga ko’proq, osonroq va tezroq turistik mahsulotlarini reklama qilish, sotish va marketing faoliyatini olib borib o’z brendini kuchaytirish imkonini beradi. Turistlar va bo’lajak turistlar esa, internet orqali o’zlari sayohatga chiqmoqchi bo’lgan davlatlari haqida ma’lumot olishlari, fikr almashishlari va sayohat qilgan destinatsiya(mehmonxona, restoran, gid va h.k. xizmat)lari haqidagi fikrlarini tarmoqqa kiritishlari mumkin. Shunday mashhur saytlardan biri TripAdvisor.com saytidir. Bu saytda sayohatchilar o’zlari sayohat qilgan mamlakat haqida, xizmatidan foydalanishgan turistik firma haqida, tunagan mehmonxalari haqida, ovqatlangan restoranlari haqida, xizmatidan foydalangan gid-tarjimon haqida va hokazolar haqida fikrlarini blog sifatida yozib qoldirishadi va yulduz(*) lar soni bilan baholash sistemasiga o’xshash besh balli sifatni baholash sistemasida baholaydilar. Turistik korxonalarning sobiq turistlar tomonidan bunday “reklama qilinishi” bo’lg’usi turistlar uchun eng ishonchli reklama hisoblanadi. Tur firmalar bunday bepul biroq o’ta samarali reklamalardan to’g’ri foydalana olishlari ularni bozorda yetakchi o’ringa ko’tarishi turgan gap. Internetning boshqa media vositalaridan ustunligiga turist va tur operator orasida teskari aloqaning mavjudligi, reklamaning arzon hatto ba’zida tekin ekanligi, tinglovchilar auditoriyasining juda katta ekanligini keltirish mumkin. Iqtisodchilar orasida “Agar Facebook tarmog’ini mamlakat sifatida qaraydigan bo’lsak, dunyoda aholi soni bo’yicha 700 mln dan ortiq foydalanuvchilari bilan Hindiston va Xitoydan keyin 3-o’rinda turardi” degan argument mavjud. Ijtimoiy tarmoqlarga chuqurroq to’xtaladigan bo’lsak, ular turistik firmalar uchun bepul biroq, samarali reklama maydoni vazifasini bajarishi mumkin. Internetda bunday tarmoqlar ko’p ammo yuqori ahamiyatlilari sanoqli. Bunday tarmoqlarning ahamiyati ularga a’zolar va kunlik tashrif buyuruvchilar soniga bog’liq. Shundan kelib chiqadigan bo’lsak, Twitter.com tarmog’i 200 mlndan ortiq tashrif buyuyruvchilari bilan (Facebook.com dan keyin)2- o’rinda turadi. Keyingi o’rinni 111 mln foydalanuvchilari Вконтакте.ru tarmog’i egallaydi. Twitter bu o’z foydalanuvchilariga 140 belgigacha bo’lgan xabarlar almashish imkonini beruvchi mikro blogging vositasidir.2010-yil aprelda 105 million foydlanuvchi ro’yxatga olingan va har kuni 300 000 yangi foydalanuvchi qayd qilingan. LinkedIn bu kasbiy ijtimoiy tarmoq o’z CV tarjimai holingizni chop etish va do’stlaringiz hamda hamkasblaringiz bilan almashish imkonini beradi. Myspace bu eng muhim va eng birinchi saytlardan biri edi. Biroq sayt o’z qadrini yo’qotib bormoqda va uning avvalgi foydalanuvchilari foydalanilishi juda oson bo’lgan Face book va Twitterga o’tib ketishgan. Friendfeed bu ijtimoiy tarmoq xilma-xil ijtimoiy tarmoqlarni birlashtirgan (Twitter, Face book, You tube, FlickR, Daily motion, va h.k.) Google va turizm Google Travel sayohatchining har bir bosqichdagi ehtiyojlari uchun maxsus vositalarni rivojlantirdi. Bu ehtiyojlar orzu qilish, izlash, bron qilish, yashab ko’rish va tarqatish. Bu talablarga 15 tacha sayt orqali javob berildi, shulardan: Google Places o’zida shunchaki web sahifalarini emas balki haqiqiy manzillarni jamlagan, tashkilotlari kategoriyalari, butiklari ochilish jadvallari, restoranlari menyulari va h.k. lar bunda ko’rsatilgan. Shuningdek, Google Places da, Tripadvisor da, Qype da, Hotel.com larda sayohatchilar qoldirgan fikrlarni o’qish mumkin. Bunda o’zingizga kerak bo’lgan joy yoki mehmonxona yoki restoran nomini topib tanlaysiz hamda sizdan oldin bu joyni sayohat qilganlar fikrini o’qiysiz, bu sizga foydali maslahat kabi ta’sir qilishi mumkin. Google Flight bu xohlagan manzilingizga xohlagan joyingizdan reyslarni ko’rish mumkin bo’lgan sayt. Bunda siz google.maps orqali siz uchmoqchi bo’lgan ikki shaharni xaritadan belgilaysiz va barcha reyslar haqida ma’lumotga ega bo’lasiz. Saytning noqulayligi bu mobile variantining yo’qligidir. Google Hotel Finder bu on-line bron qilish saytlariga ulangan mehmonxonalarni qiyoslaydigan saytdir. Turizm raqamli revolyutsiyasini bir so’z bilan “SO-LO-MO” deb atash mumkin. Bu qisqartma o’zida 3ta so’zni jamlagan bo’lib, ularning har biri turistik mahsulot sotuvini yaxshilashda muhim bo’lgan asosiy iboralardir. 1-dan turizm SOcial ya’ni ijtimoiy bo’lishi kerak. 2-dan turizm LOcal ya’ni mahalliy to’g’rirog’i topib bo’ladigan(joylashgan o’rni) bo’lishi kerak. 3-dan turizm MObile bo’lishi kerak. Bunda shuni ta’kidlash kerakki Fransiyada va Yevropada e-turizmning rivojlangan ko’rinishi m-turizm tushunchasi ham paydo bo’lgan va keng qo’llanadi. Sababi, Mobile Turizm ko’proq ommaga va osonroq va qulayroq (mijozga) shaklda murojaatga chiqish imkonini beradi. Mijoz hamma vaqt ham netbook yo planshet foydalana olmasligi mumkin biroq juda kata massa mobile telefonga ega. Bugungi kunda aholining uchdan bir qismdan ko’proq qismi internet o’z mobile telefoni orqali kiradi. Auditoriyaning kattaligi turistik firmalarga bo’lajak mijozlardan “Zanjir reaksiyasi” tarzida foydalanish imkonini beradi. Shunday ekan, bunday katta auditoriyada o’z marketing faoliyatini yo’lga qo’ya olgan tur firmalar haqiqiy biznes sohasidagi xazinaga erisha olgan deb aytish mumkin. FlickR 2004 yilda yaratilgan, FlickR bu rasmlar ijtimoiy tarmog’idir. Fotograflar, professionallar yoki havaskorlar bu yerda o’z suratlarini joylashtirishlari mumkin. FlickR va Face book 15 milliard rasmni jamlagan. LinkedIn bu kasbiy ijtimoiy tarmoq o’z CV tarjimai holingizni chop etish va do’stlaringiz hamda hamkasblaringiz bilan almashish imkonini beradi. Viadeo bu kasbiy ijtimoiy tarmoq ham CV yozish imkonini beradi. Bu tarmoq nima uchun kerak? Odamlar o’z kasbiy aloqalarini va aloqadagi kishilarini ko’paytirmoqchi edilar. 2009-yil oktabrda sayt 25 million a’zoni va har kuni 100 000 kishini saytda ishlayotganini qayd qilgan. Myspace bu eng muhim va eng birinchi saytlardan biri edi. Biroq sayt o’z qadrini yo’qotib bormoqda va uning avvalgi foydalanuvchilari foydalanilishi juda oson bo’lgan Face book va Twitterga o’tib ketishgan. Friendfeed bu ijtimoiy tarmoq xilma-xil ijtimoiy tarmoqlarni birlashtirgan (Twitter, Face book, You tube, FlickR, Daily motion, va h.k.) Google va turizm Google Travel sayohatchining har bir bosqichdagi ehtiyojlari uchun maxsus vositalarni rivojlantirdi. Bu ehtiyojlar orzu qilish, izlash, bron qilish, yashab ko’rish va tarqatish. Bu talablarga 15 tacha sayt orqali javob berildi, shulardan: Google Places o’zida shunchaki web sahifalarini emas balki haqiqiy manzillarni jamlagan, tashkilotlari kategoriyalari, butiklari ochilish jadvallari, restoranlari menyulari va h.k. lar bunda ko’rsatilgan. Shuningdek, Google Places da, Tripadvisor da, Qype da, Hotel.com larda sayohatchilar qoldirgan fikrlarni o’qish mumkin. Bunda o’zingizga kerak bo’lgan joy yoki mehmonxona yoki restoran nomini topib tanlaysiz hamda sizdan oldin bu joyni sayohat qilganlar fikrini o’qiysiz, bu sizga foydali maslahat kabi ta’sir qilishi mumkin. Google Flight bu xohlagan manzilingizga xohlagan joyingizdan reyslarni ko’rish mumkin bo’lgan sayt. Bunda siz google.maps orqali siz uchmoqchi bo’lgan ikki shaharni xaritadan belgilaysiz va barcha reyslar haqida ma’lumotga ega bo’lasiz. Saytning noqulayligi bu mobile variantining yo’qligidir. Google Hotel Finder bu on-line bron qilish saytlariga ulangan mehmonxonalarni qiyoslaydigan saytdir. You tube va Daily motion Bu saytlar video fayllarni o’rnatish, va boshqalar o’rnatganini ko’rish imkonini beruvchi saytlardir. Siz o’zingiz qiziqqan shahar yoki davlat nomini yozasiz va ular haqidagi video fayllarni ko’rishingiz va ko’chirib olishingiz mumkin. Odatda bu video fayllarni turizm professional mutaxassislari jolashtiradilar. Rezotour yordamida siz butunlay bturizm sanoati mutaxassislariga mo’ljallangan ijtimoiy tarmoqlarga kirishingiz mumkin. Bu tarmoq “Espaces” jurnali tomonidan tashkil etilgan bo’lib, 2011-yilning 26-mayida 8104 a’zo qayd qilingan. G’oyalar, maslahatlar, tajriba almashish, bozor yangiliklari va ishga taklifnomalar bu yerda taqdim etiladi. Turizm raqamli revolyutsiyasini bir so’z bilan “SO-LO-MO” deb atash mumkin. Bu qisqartma o’zida 3ta so’zni jamlagan bo’lib, ularning har biri turistik mahsulot sotuvini yaxshilashda muhim bo’lgan asosiy iboralardir. 1-dan turizm SOcial ya’ni ijtimoiy bo’lishi kerak. 2-dan turizm LOcal ya’ni mahalliy to’g’rirog’i topib bo’ladigan(joylashgan o’rni) bo’lishi kerak. 3-dan turizm MObile bo’lishi kerak. Bunda shuni ta’kidlash kerakki Fransiyada va Yevropada e-turizmning rivojlangan ko’rinishi m-turizm tushunchasi ham paydo bo’lgan va keng qo’llanadi. Sababi, Mobile Turizm ko’proq ommaga va osonroq va qulayroq (mijozga) shaklda murojaatga chiqish imkonini beradi. Mijoz hamma vaqt ham netbook yo planshet foydalana olmasligi mumkin biroq juda kata massa mobile telefonga ega. Bugungi kunda aholining uchdan bir qismdan ko’proq qismi internet o’z mobile telefoni orqali kiradi. Auditoriyaning kattaligi turistik firmalarga bo’lajak mijozlardan “Zanjir reaksiyasi” tarzidafoydalanish imkonini beradi. Shunday ekan, bunday katta auditoriyada o’z marketing faoliyatini yo’lga qo’ya olgan tur firmalar haqiqiy biznes sohasidagi xazinaga erisha olgan deb aytish mumkin. 1.2 Sayyohlik agentliklari web saytlarining qidiruv tizimlaridagi marketing faoliyati Qidiruv tizimlari iste’molchilarga internetda qidirayotgan ma’lumotlarini topishga yordam bradi. Hozirgi paytdagi eng katta qidiruv motorlariga bozorning 65% ulushiga ega Google, 17 %ga ega Yahoo va 14%ga ega Microsoft corporatsiyaning Bing tarmog’idir.1 Sayohat rejalarining ko’pchiligi qidiruv mexanizmlari orqali boshlanadi. AQShlik sayohatchilarning 76%i, Fransuz sayohatchilarining 80%i, Nemis sayohatchilarning 84%i, va Buyuk Britatiyalik sayohatchilarning 81%i sayohatgoh tanlash paytida hech bo’lmasa bitta qidiruv tarmog’idan foydalanib qaysi destinatsiyaga borishda bir qarorga kelishadi. Kanadaliklarning esa 50%i mehmonxona yoki avia kompaniya tanlashni qidiruv tarmoqlari orqali boshlashar ekan.2 Qidiruv tarmoqlari yildan yilga tobora ilg’or bo’lib bormoqda va ixtisolashgan qidiruv va qidiruv natijalarini taklif etmoqda. Google, Yahoo, va Bing tarmoqlari rasmlar, yangiliklar, bloglar va boshqalarni izlash uchun alohida qidiruv mexanizmlariga ega. Kayakka o’xshash qidiruv tarmoqlari iste’molchilarga ko’plab online sayohat agentliklari orasidan uchish reyslari, mehmonxonalar, lizing avtomobillar topish imkonini beradi. Google Maps sayohatchilarga mahsulotni bevosita xaritadan izlash imkonini beradi. Shuningdek, Google Maps dasturining 40 %i mobil qurilmalar orqali ham foydalanilib bo’lishini Google corporatsiyasi tasdiqlagan3. Restoran tashkilotlari uchun esa Google Maps iste’molchilar ularni topishlari uchun juda muhim vosita bo’la oladi. 1 Manba comScore, may 2011 2 Manba PhoCusWright, 2010 3 Marissa Mayer, Mart 2010 Standart onlayn qidiruv hozir muntazam natijalar yangiliklar, tasvirlar, video, yangiliklar, va xarita murojaatlari bilan boyitilgan, integratsiyalashgan bir sahifani olib keladi. Qidiruv natijalari ham kundan kunga moslashtirilgan bo’lib bormoqda. Qidiruv tarmog’lari qidiruvchining joyini belgilaydi va shunga asoslanib maxsuslashgan natijalarni yetkazib beradi. Shuningdek, ular yanada alohida natijalarni izlash uchun do’stlaringiz nimalarni yoqtirishlariga tayangan holda natijaga erishish maqsadida ijtimoiy tarmoqlardan ham foydalanishmoqda. Shuningdek, tur operator sifatida ham qidiruv tarmoqlaridan foydalanishda strategiyaga ega bo’lish juda muhim. Qayerlik mijozlar bilan aloqaga kirishishingizga asosan to’g’ri taktikaga tayangan holda turli qidiruv tarmoqlaridan foydalanishingiz kerak. On line maqsadlaringizga erishishda qidiruv tarmoqlaridan foydalanishning ikkita boshlang’ich yo’li mavjud: Qidiruv tarmog’i optimizatsiyasi (SEO) va Qidiruv tarmog’i marketingi Qidiruv tarmog’i optimizatsiyasi (SEO yoki organic qidiruv) bu qidiruv tarmoqlarida web saytning tabiiy qidiruvlar vositasida darajasining oshishidir. Biror kishi kalit so’zni kiritib enter tugmasini bosadi va qidiruv tarmog’i eng mantiqiy yaqin bo’lgan variant larni mijozga taqdim etadi. Qidiruv tarmog’I so’rov va natijaning bog’liqligini ilg’or algoritmlar asosida tekshirib ko’radi. SEO natijasida trafik bepul va yuqori darajada kafolatlangan. Qisqasi, sizning saytingizga tashrif buyuruvchi mijoz maxsus kalit so’zlarni terish orqali ma’lumotni izlaydi va Qidiruv tarmog’i agar mijoz tergan kalit so’z va saytingiz ma’lumotlari orasida o’xshashlik sezsa, uni yuqori qatorga olib chiqadi. Va mijoz eng birinchi sizning web sahifangizga duch keladi. Tur operatorlarning 70%idan ortig’ining web saytiga tashrif buyuruvchilar asosan tabiiy qidiruv mexanizmlari orqali ularni topishadi. Agar siz dunyoning istalgan nuqtasida bo’lishingizdan qat’iy nazar web saytingiz orqali sotuv jarayonini amalga oshirayotgan bo’lsangiz, SEO web saytingizga tashrif buyuruvchilarni yo’naltirishning eng yaxshi usullaridan biridir. Agar sizda web sayt mavjud bo’lsa tezlik bilan uning nomini Google qidiruv tarmog’ida terib ko’ring. Ro’yxatning boshida yoki boshrog’ida sizning web saytingiz chiqishi kerak. Mobodo shunday bo’lmasa sizning web saytingiz SEO talablarida mos faoliyat olib bormayapti. Black-hat va white-hat terminlari Qidiruv tarmoqlari optimizatsiyasi texnikalari ikki kategoriyaga bo’lingan: 1) qidiruv tarmoqlari tavsiya etuvchi ijobiy dizayn(white hat) va 2) qidiruv tarmoqlari ma’qullamaydigan salbiy yoki noto’g’ri texnikalar(black hat). Shuni ta’kidlash joizki, web saytingizda qidiruv tarmoqlari ma’qullamaydigan salbiy yoki noto’g’ri texnikalar(black hat)idan foydalanmaslik juda muhim sababi agar ulardan saytingizda foydalansangiz, qidiruv tarmoqlari saytingizni butunlay taqiqlab qo’yishi mumkin. Black hat texnikasiga misol qilib, yashirin tekstlardan foydalanish, ta’qiqlangan tartibdagi linklarni qo’llash, web saytning bir nechta versiyalaridan qidiruv mexanizmlarida foydalanish kabilarni keltirish mumkin. Bunday hiylalardan foydalanib qidiruv tarmoqlari bilan o’ynashmaslik lozim. Bunday usul orqali muvaffaqiyat qozonish ehtimolligi juda past. Google markaziy webmasteri White hat texnikalari asosida faoliyat yuritish uchun juda ulkan manba hisoblanadi4. Ijobiy SEO ning muhim elementlari. Kalit so’zlar 4 (www.google.com/support/webmasters/bin/answer.py?hl=en&answer=35769). Saytingizga tashrif buyuruvchilar auditoriya maqsadiga e’tibor qarating. Ular web saytingizdan qanday maqsadda foydalanishadi. So’ngra mijozlar sohangiz bo’yicha ma’lumot yoki mahsulotni izlashda qanday kalit so’zlar5dan foydalanishi mumkinligini o’ylab ko’rib aniqlang. Agar iste’molchilar qanday kalit so’zlarni qo’llashiga amin bo’lmasangiz unda Google sizga yordam berishi mumkin bo’lgan vosita Google da mavjud: https://adwords.google.com/select/ KeywordToolExternal Content Content to’g’risida ijobiy yangilik shuki agar siz yuqorida aytilganidek iste’molchilaringiz ehtiyojlarini ko’zda tutgan holda content tashkil etgan bo’lsangiz unda sizning web saytingiz kontenti allaqachon SEO talablariga mos ravishda tuzilgan. uroperatorlarning turistik agentliklardan nimasi bilan farq qilishini yanada aniqroq tushuntirish uchun turoperatorlarning ishlash printsipi nima ekanligini bilib olaylik. Albatta, men sizga barcha nozik narsalarni aytmayman, ularning ko'pi bor, lekin sizda umumiy rasm bo'lishi kerak. Qolgan sayyohlar muvaffaqiyatga erishishlari uchun turoperatorlar turning har bir qismini puxta ishlab chiqmoqdalar. Siz ushbu faoliyatni tegishli tashkilotlar bilan yaqin aloqada bo'lish, ko'plab tegishli bitimlarni tuzish bilan amalga oshirish kerakligini tushunishingiz kerak. Paket turining har bir bosqichi oldingi va keyingi bosqichga mukammal mos kelishi kerak va bu bunday tashkilotlarning asosiy vazifasi va bosh og'rig'i. Aksariyat turoperatorlarning o'z samolyotlari bor. Ammo bunday ishtirokisiz yoki etarli miqdordagi taxtalarsiz ham ular aviatashuvchilar bilan oldindan shartnoma tuzadilar va samolyotlar (nizomlar) singan. Ko'pincha muntazam reyslarda o'rindiqlarni ulgurji sotib olish. O'rindiqlar soni va jadval har bir tur uchun moslashtiriladi. Agar pullik joylar to'liq sotilmasa, ular bepul sotuvga chiqariladi. TUROPERATOR Turoperator - bu turistik paket ishlab chiqaruvchidir. U turistik yonalishlar ishlab chiqish va turlar komplektatsiyasi bilan shugullanadi, ularning amal qilishini taminlaydi, reklamani tashkil qiladi, bu yonalishlar boyicha narxlarni hisoblaydi, turlarni togridan-togri yoki turistik agentliklar vositasida turistlarga sotadi. Turoperator turistlarni turli turistik xizmatlardan tanlash imkonini taminlab beradi va bir vaqtning ozida boshqa shahar va joylarda xizmat korsatishga buyurtma berish vazifasini oz zimmasiga olib osonlashtiradi. Turoperatorlar turizm industriyasida maxsus rolni bajaradilar. Ular turmahsulotlarni (joylarni- samolyotda, nomerlarni- mehmonxonada) sotib oladilar, turistik xizmatlar paketini shakllantiradilar va foyda olish maqsadida turli togri yoki bilvosita foydalanuvchilarga (turistlarga) sotadilar. Turoperator turistik xizmatlarni alohida ham sotishi mumkin. Bu yo foyda olish, yoki zaruriyat yuzasidan qilinadi. Masalan, imtiyozli narxlarda sotib olingan samolyotdagi joylar sonini toldirish uchun u chiptalarni ham sotishi mumkin va bunda u vositachi sifatida keladi. TUROPERATOR HAMKORLIGI Turoperatorlar va turagentlar hamkorligi har ikkala tomonga manfaat keltiradi. Turoperatorda mavjud tarmoqlangan kontragentlik tarmogi unga turistik safarlarni sotish hajmini ostirishga imkon beradi, yangi bozorga chiqadi, jumladan chiqish turizmining provintsial bozoriga kirib boradi. Bu bilan oz xodimlarini taminlash xarajatlarini, ijara binolarini, ularni uskunalarini tejaydi. Oz navbatida turagent safarlarni oxirgi istemolchisiga sotib bergani uchun vositachiligiga komission mukofot oladi. TUROPERATOR TURAGENT 10% Advertisements TUROPERATOR VA TURAGENT FARQI Turoperator har doim sotish uchun turmahsulot zahirasiga ega boladi, turagent bolsa mijoz sotib olish istagini bildirgan holdagina malum xizmatlarni talab etadi. Biroq amaliyotda bazan turoperator va turagent orasidagi farqni ajratib bolmaydi, chunki har ikkalasi oxshash vazifalarni hal qilishlari mumkin. Masalan, firma turoperator sifatida yonalishlar ishlab chiqishi, turistlar va boshqa agentliklarga sotishi ham mumkin. Xuddi shu vaqtda aynan shu turistik tashkilot turagent sifatida boshqa firmalardan xizmatlar sotib olishi va turistlarga sotishi ham mumkin. TUROPERATORLAR FAOLIYAT TURIGA KORA: 1. Ommaviy bozor turoperatorlari. Ular ommaviy turizm joylariga charter aviareyslardan foydalangan holda turpaketlar sotadilar. 2. Maxsuslashgan turoperatorlar - bozorning malum segmenti yoki mahsulotiga maxsuslashgan turoperatorlardir. Maxsuslashgan turoperatorlar oz navbatida quyidagilar bolishi mumkin: maxsus qiziqishlar turoperatorlari (masalan, sport-sarguzasht turizmi, Afrikada safari uyushtirish va boshqalar); maxsus boriladigan joylar turoperatorlari (masalan, Angliya, Frantsiya va boshqa joylarga safarlar); malum mijozlar guruhi turoperatorlari (yoshlar, oilalar, ish odamlari va boshqalar); maxsus joylashtirish joylari turoperatorlari (dam olish uylari, turbazalar va hokazo); malum transport turlaridan foydalanadigan turoperatorlar (teploxod, poezd va boshqalar). TUROPERATORLAR FAOLIYAT JOYIGA KORA: 1.Mahalliy (ichki) turoperatorlar. Ular ozi yashayotgan mamlakat chegaralari doirasida yonalishlar bilan birgalikda turpaketlar tuzadilar. 2.Chiqish turoperatorlari turpaketlarni xorijiy davlatlarga yonaltiradilar. 3.Qabul qiluvchi turoperatorlar. Ular turistlsrlar boradigan mamlakatda joylashgan boladi va ularga xizmat korsatishadi. INITSIATIV VA RETSEPTIV TUROPERATORLAR Initsiativ turoperatorlar - bular turistlarni qabul qiluvchi (Retseptiv) operatorlar yoki togridan-togri turistik korxonalar bilan shartnoma asosida xorijga yoki boshqa regionlarga jonatadigan operatorlardir. Retseptiv turoperatorlar - qabul qilish joyida qabul qiluvchi va xizmat yetkazib beruvchilar bilan togridan-togri shartnomalar asosida ish olib boradigan turoperatorlardir. TURIZM OPERATORI Turizm operatori – tijorat maqsadi uchun turizm mahsulotini realizatsiyasini, uni taklif etuvchi, tayyorlash va rejalashtirishda bevosita ishtirok etuvchi turizm bozorini faol subektidir. Bu turoperator faoliyati yordamida vakolat imtiyoziga ega xaridor agentlari nomidan turistik xizmatlarni bir necha muddat ilgari xarid etish, bronlash, ozlashtirish, turpaketlar hozirlash demakdir. TUROPERATOR FUNKSIYALARI Narxni shakllantirish funktsiyasi turoperatorlar uchun muhim ahamiyatga egadir. Har bir turoperatorning imkoniyati narxni shakllanishiga kora bir xil emas. U oz obektiv va subektiv omillariga ega. Eng avvalo bu turoperator ishining hajmiga bogliq. Siljitish funktsiyasi turizm mahsuloti turoperatorning marketing faoliyatini belgilovchi muhim shakllaridan biri hisoblanadi. Turloyihani maksimal rentabilligini taminlash uchun xususan, yangi yoki modifikatsiyalangan turoperator barcha malumotlarni har qanday turini yoyilishida manfaat yuzasidan kirishadi TUROPERATOR FUNKSIYALARI Axborotlashtirish funktsiyasi zamonaviy turizm operatorlaridan ehtimol tutilgan dalillarni qayta ishlash, siljitish, turoperator realizatsiyasida (masalan, sayohatlarni farqli xususiyatlari, turistik markazlar va taklif etilgan xordiq chiqarish, turistik imkoniyatlari xususiyati, madaniyat va mahalliy aholining vakillari, yodgorlik va muqaddas joylar, kirim-chiqim hujjatlarining rasmiylashtirish jarayoni va boshqalar) kamnoma yoki umuman nomalum xabarlar jarayonida namoyon boladi. Novatorlik funktsiyasi har qanday tijorat tashkilotini turizm bozorining ozgaruvchi sharoitlardan kelib chiqib, turmahsulotni yangi xillarini, modifikatsiyalarini ishlab chiqish, yaratishda tinimsiz izlanishlar olib borish, turistlarni maksimal ehtiyoji talablarini qondirish, agent tarmogida kopqirrali ozgarishlarga moyil savdo-sotiq ishlarini tashkil etishda kozda tashlanadi TUROPERATOR FUNKSIYALARI Byudjetni shakllantiruvchi funktsiyalari Bu asosan kam rivojlangan davlatlarda, iqtisodiy tizimlari kam samaraga ega mamlakatlarda, beqaror bank tizimi hukm surayotgan bir vaqtda kuchli investitsiya imkoniyatidan mahrum mintaqalarga xos xususiyatdir. Hozirgi kunda kopgina mintaqalarni va hatto dunyo davlatlarini turizm sohasini iqtisodiy tizim bilan chambarchas bogliq ravishda ish yuritiyapti desak mubolaga bolmaydi albatta Integratsiyalovchi funktsiyasi bevosita yoki bilvosita mamlakat tashqi siyosati, uning yonalishi, ustivorligini jahon miqyosida tashqi siyosatda belgilayapti desak xato qilmaymiz. Nafaqat tashqi iqtisodiy aloqalar shaklini ozida mujassamlashtirish balki xalqaro turizm madaniy, ijtimoiy, ilmiy almashuvlar vositasi hamdirki, oz navbatida bunday holat diplomatik aloqalardan ham kuchliroq quvvatga egadir. TUROPERATOR FUNKSIYALARI Operator lobbilik funktsiyasidir Turoperatorlar haqiqatdan ham iqtisodiyotni xohlagan goshasida faoliyat yurituvchi korxonalarga oz tasirini otkazish imkoniyatiga ega boldilar. Ushbu korxonalarni ishlab chiqarish yonalishi boyicha turoperator taminotchi – korxona yani turistik xizmatlarni taklif etuvchilardir ZAMONAVIY DUNYODA TUROPERATOR Turoperator zamonaviy dunyoda kopgina infra va suptuzilmali turistik industriya korxonalariga potentsial mijozlar taklif etishda kafolat ramziga aylandi, bu oz navbatida uni haqiqiy kuch salohiyatini qulga kiritishga olib keldiki, oxir oqibatda u funktsiyalangan tobe korxonalargagina oz tasirini otkazib qolmasdan, boshqa sohalarda ham oz ustivorlik tomonlarini namoyon eta boshladi Sayyohlarning joylashishiga kelsak, vaziyat reyslar bilan bir xil. Ko'pgina ob'ektlar bilan shartnomalar oldindan tuzilgan. Mana bir nechta diagrammalar. Eng "yog '" - ma'lum vaqt davomida raqamlar sotib olinadi (ommaviy, eng arzon). Ushbu yondashuv operatorlarga turning ushbu bosqichi uchun o'z xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishga imkon beradi. Bunday sxema bo'yicha ishlaydigan mehmonxonalar odatda sayyohlarga "eksklyuziv" sifatida taqdim etiladi. Bo'sh xonalar qolgan bo'lsa va operator zarar ko'rishni boshlasa, ularda "yaxshi" turni qo'lga kiritish mumkin. Transferlar va ekskursiyalarni tashkil etish haqida biz ayta olmaymiz. Ushbu lahzalar turoperatorlar tomonidan muzokaralar va uchinchi tomon firmalar bilan shartnomalar paketlarini shakllantirish orqali takomillashtirilmoqda. Hamrohlik bilan alohida savol. Barcha operatorlarning o'z xodimlaridan iborat jamoasi bor, ular turli mamlakatlarda, joylarda ishlaydi. O'qitish va malaka oshirish tizimi mavjud. Umuman olganda, turizm dasturi muvaffaqiyatsiz bo'lishini ta'minlash uchun bu juda katta, ammo u turistlarga ko'rinmaydi. Albatta, har xil vaziyatlar mavjud va har doim hammasi hammasi yaxshi kechavermaydi. Ammo umuman olganda, jarayon eng yaxshi turoperatorlar orasida tuzatildi. Statistikaga ko'ra, sayyohlarning 90% dan ortig'i ta'tildan mamnun. Etakchi operatorlar ro'yxati Rossiyaning etakchi turoperatorlari ro'yxati: Biblio globusi Marjon sayohati Pegasus sayyohlik Tez tur
Aneks safari
Inturist
Mouzenidis
РЕКЛАМА
Albatta, bu erda hamma turoperatorlar ham mavjud emas, men shunchaki sayyohlik xizmatlari va bugungi kunda sotiladigan turlarning soniga asoslanib, eng mashhurini tanladim.
Sayohat agentliklari: bu qanday ishlaydi Sayyohlik agentliklari bu turoperator va turistlar o'rtasida vositachilik qiladigan tashkilotlardir. Ular tayyor mahsulotlarni sotish yoki turizm bozorida mavjud bo'lgan individual xizmatlarni sotish bilan shug'ullanadilar. Sayyohlik agentliklari turoperatorlardan farq qiladi, chunki ular turistik turlarni o'zlari rejalashtirmaydilar va tashkillashtirishmaydi, ular faqat boshqalarning tayyor takliflarini sotadilar. Sayyohlik agentliklari ushbu faoliyatni litsenziyalashgan va barcha etakchi turoperatorlar bilan shartnomalar tuzgan, ularga ko'ra ular o'z mahsulotlarini ma'lum foizga sotish huquqiga egadirlar. Barcha menejerlar operatorlar bazasiga ulangan, takliflarni tanlash uchun bir xil imkoniyatga ega. Albatta, agentliklar paketli turlarni tashkil etmaydilar, faqat ularni sotadilar. Ammo ko'pgina turoperatorlardan farqli o'laroq, ular sizning xohishingiz va shartlaringizga mos ravishda "to'plam" xizmatlarining to'liq to'plamini tanlab, sizga individual sayohat qilishlari mumkin. Har qanday menejer sizga chiptalarni sotib olishda, mehmonxonani bron qilishda va pul o'tkazmasini tashkil qilishda osonlikcha yordam beradi. Ba'zi joylarda bunday tanlangan ta'til paketli sayohatdan ham arzonga tushishi mumkin. To'g'ri, bu juda kam. РЕКЛАМА
Aslida, sayyohlik agentliklaridan tur sotib olishni rad etish uchun jiddiy sabablar yo'q. Turoperator va sayyohlik agentligidan turlarning narxi odatda bir xil. Ikkinchisi, qoida tariqasida, o'z faoliyati uchun turoperatorlarning foizini oladi, bu sizning hamyoningizda hech qanday tarzda aks etmaydi. Bitta sabab bor, shu sababli men vositachilar xizmatidan voz kechaman - har qanday kelishmovchiliklar yuzaga kelganda muammolarni to'g'ridan-to'g'ri hal qilish osonroq. Bundan tashqari, agar siz sayohatni rad etishingiz kerak bo'lsa, siz nafaqat turoperatorning o'zi tomonidan to'lanadigan jarimalarni to'lashingiz kerak, balki turistik agentlikka vositachilik xizmatlari uchun to'lashingiz kerak, chunki ular o'z ishlarini tugatgan va tur bekor qilinganligi sababli turoperatorning foizini olmasliklari mumkin. nuances ham bor. Aytgancha, siz turni yuqorida sanab o'tilgan har qanday turoperatorning veb-saytidan onlayn sotib olishingiz mumkin. To'g'ri, hozirgi kunga qadar kam sonli sayyohlar ushbu usulni o'zlashtirdilar, ko'pchilik elektron tizim bilan emas, balki ofislarga borishni va jonli menejer bilan muloqot qilishni afzal ko'rishadi. Aks holda, men hech qanday farq ko'rmayapman. Aksincha, uyning yonida sayohat agentligini topish mumkin, bu butun jarayonni sezilarli darajada soddalashtiradi. Axir, ba'zi sayyohlar vizalar uchun hujjatlarni topshirishlari kerak, kimdir avval o'ylashni xohlaydi va uyda tinch sharoitda qaror qabul qiladi. Bir necha marta osib qo'yish juda qulay emas va endi hamma o'z vaqtlarini qadrlashadi. Sayyohlik agentliklarida sayohatni sotib olishning yana bir ortiqcha tomoni, menimcha, ko'proq takliflar to'plami. Axir, qoida tariqasida, ular darhol barcha turoperatorlar bilan hamkorlik qilishadi. Garchi uning o'ziga xos nuanslari bo'lsa-da. Siz Internetdagi barcha takliflarni oldindan ko'rishingiz mumkin va keyin turni qaerdan sotib olish to'g'risida qaror qabul qilishingiz mumkin. Menga sayohatni qaerdan olish kerakligi to'g'risida turoperator yoki sayyohlik agentligidan tavsiyalar berishim qiyin. Gap shundaki, men har doim internetda turni tanlayman va sotib olaman. Sayyohlik agentliklari menejerlaridan kelib chiqadigan barcha savollarga javob topmayman, lekin ularni "tajribali" larda sharhlarda yoki forumlarda, rasmiy veb-saytlarda va hokazolarda topaman. Mening vaziyatimda agentlikka murojaat qilishning ma'nosi yo'q. Odatda, bu yoki boshqa turni sotib olish paytida men har qanday kompaniya menejeridan ko'ra ko'proq ma'lumotga egaman. Va nuqta mutaxassisning malakasida emas. Bu shunchaki xodimlar safari, mamlakati, mehmonxonasi yoki reysi haqida umumiy ma'lumotlarga ega va ta'tilni tanlashda men ma'lum bir mahsulotning barcha mayda-chuyda narsalarni va nuanslarini o'rganib chiqdim va sayyohlik agentligi xodimlarining yuzaki maslahatlari men uchun foydasiz. Sayohatni rejalashtirayotganda, potentsial sayyoh sayyohlik agentliklari va turoperatorlarning bozordagi takliflarining ko'pligi bilan biroz chalkashib ketadi. Ulardan qaysi biriga sizning ta'tilingizni ishonib topshirishadi, kim sizni tushkunlikka tushirmaydi va eng yuqori sifatli dam olish mahsulotini eng yaxshi narxda taklif qiladi? Ta'rif
Sayohat agentligiBu turoperator tomonidan tashkillashtirilgan va tashkillashtirilgan turlarni sotadigan vositachi kompaniya.
Tur operatori- Bu ko'pchilik orasida ommabop bo'lgan yo'nalishlarga sayohatlarni rivojlantiradigan, shakllantiradigan va targ'ib qiladigan kompaniya. Taqqoslash Sayyohlik agentliklari va turoperatorlarni taqqoslash, ikkinchisidan boshlash mantiqan. Bu ommaviy turistning bo'sh vaqtini tashkil qiluvchi turoperator. Turoperatorlik kompaniyasining xodimlari sayohat paketini tuzadilar - samolyotda o'tirish uchun joy sotib olish yoki charter reyslarini o'z-o'zidan sotib olish, turar joyni tashish, turar joyni tashkil qilish, ovqatlanishning mohiyati haqida o'ylash, rejalashtirilgan xizmatlarning bajarilishini ta'minlash, shuningdek barcha "tovarlar" ning narxini hisoblash. Shundan so'ng, turoperator tayyor turlarni turistik agentlikka topshiradi yoki ularni mustaqil ravishda sotadi. Bu o'z mahsulotini ommaviy axborot vositalarida reklama qilib, o'zi tanlagan yo'nalishni ommalashtiradigan turoperator. Sayyohlik agentligi - bu turoperator tomonidan tashkil etilgan mahsulotni aholiga qayta sotadigan kichik kompaniya. U o'z mijozlariga eng daromadli mahsulotni taklif etadigan yoki o'z mahsulotlari bilan savdo qiluvchi birgina turoperator brendi, franchayzi, logotipi, emblemasi ostida ish olib boradigan bir nechta tashkilotlarning gastrol safarlarida qatnashishi mumkin. Shu bilan birga, sayyohlik agentliklari aholiga bir qator qo'shimcha xizmatlarni taqdim etadi - ekskursiyalarni tashkil etish, aeroportga etkazib berish, portda mehmonxona xonalarini bron qilish, agar sotib olingan sayohat kruiz bo'lsa. Muvaffaqiyatli turoperatorlar eng mashhur yo'nalishlarda ishlaydi. Ular dam oluvchilarning Turkiya, Misr, Tailand, Tunis yoki Evropaning diqqatga sazovor joylariga ommaviy sayohatlarini uyushtiradilar. Bundan tashqari, ular ta'tilning ushbu turiga bo'lgan talabga qarab narxni ataylab sotib olishadi. Tabiiyki, mavsumda narx ko'tariladi va bo'sh vaqtga talab tushganda, u tushadi. Ammo bu turoperatorlar, agar "boshlash" dan bir necha kun oldin samolyotda yoki oldindan buyurtma qilingan mehmonxonalarda sotib olinmagan joylarga ega bo'lsalar, paketli sayohatlar narxini deyarli ikki baravar oshirishlari mumkin. Turistik agentlikda sayohatni sotib olayotganda, mijoz tomonidan to'langan mablag'ning 3-5 foizi uning kassasida - vositachilik uchun to'lanadi. Uyingiz yaqinida, yaqin ko'chada, sizning shaharchangizda joylashgan sayyohlik agentligi bilan barcha pul va hujjat masalalarini hal qilish, idorasi faqat poytaxtda yoki boshqa yirik shaharlarda joylashgan turoperatorga qaraganda ancha qulayroqdir. Veb-sayt xulosalari Tur operatori turning tashkilotchisi va turistik agentliklar asosiy sotuvchilar hisoblanadi. Ichki bozorda bir nechta turoperatorlar va ko'plab sayyohlik agentliklari mavjud. Sayyohlik agentligi turoperatorga qaraganda iste'molchilar uchun qulayroqdir. Tur operatorlari eng mashhur yo'nalishlar bilan ishlaydi va sayyohlik agentligi sayohatchiga eksklyuziv tur tashkil qilishi mumkin. Sayohat agentligi (sayohat agentligi, sayohat agentligi) - bu oddiy fuqarolarga tur-paketlarni amalga oshirishda bevosita ishtirok etadigan kompaniya, buning uchun u sotilgan har bir tur uchun turoperatordan komissiya oladi (o'rtacha 10-13%). Shu bilan birga, sayohat agentliklari ko'plab sayyohlik operatorlari bilan hamkorlik qilishi va kim eng yaxshi narxlarga ega ekanligini bilishlari mumkin. Sayyohlik agentliklari Rossiya bo'ylab ko'plab chakana ofislarga ega. Agar kimdir kimdir uchun tanishuv safari uchun chegirma berganini eshitgan bo'lsangiz, u o'z komissiyasining bir qismini bergan sayohat agentligi. Ehtimol, endi turoperator sayyohlik agentligidan nimasi bilan farq qilishi aniq bo'ldi - birinchi tashkilotchi, ikkinchisi sotadi. Ammo, bu har doim ham shunday emas. Tailandning ko'plab turoperatorlari bir muncha vaqt o'z mahsulotlarini to'g'ridan-to'g'ri mijozlarga, o'zlarining sayyohlik agentliklari tarmog'i yoki onlayn savdo orqali sotishni boshladilar. Paketli tur (tur-paket) nima? Standart paketli tur - bu shartnomada ko'rsatilgan turoperator tomonidan turistik xizmatlarni ko'rsatadigan xizmatlar ro'yxati. Odatda paketli turning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: kurortga transport chiptalari, turar joy uchun vaucher, ichki guruh o'tkazmalari. Bundan tashqari, turistik paketga ekskursiyalar, vizalarni qo'llab-quvvatlash, avtoulovlarni ijaraga berish, qo'llanma xizmatlari va boshqa har qanday sayyohlik injiqliklari kirishi mumkin. Odatda, alohida tanlov asosida tur-paket narxi, ayniqsa yirik turoperatorlarda sezilarli darajada oshadi. Xulosa qilish uchun, har qanday SHni boshdan kechirmaslik kerak. Biz ularni imkon qadar ko'proq tushunishga va ishlatishga harakat qilishimiz kerak. Nega turoperatorlar va sayyohlik agentliklari haqida bilish kerak? Buning yaxshi dalillari bor - turistik narxlar. Kam faslda, paketli tur narxi (reys, turar joy, transferlar va boshqalar) narxdan past bo'lishi mumkin Hozirda turizm biznesi jadal rivojlanmoqda. Har qanday sayyoh o'zi uchun "ideal tur" topishi mumkin, shunchaki turoperator yoki sayyohlik agentligiga murojaat qiladi. Ammo kimga murojaat qilish kerak va qanday farq bor? Ushbu maqola 18 yoshdan oshgan odamlar uchun. Hali 18 yoshga to'lmadingizmi? Turizm bozori ishtirokchilari potentsial sayyohni har qanday tasavvurga va aqlga sig'maydigan usul bilan jalb qilishga harakat qilmoqdalar. Turistik to'plamni tanlashda odamlar shunchaki yo'qoladilar, har doim turoperator / sayyohlik agentligi nima ekanligini tushunmaydilar, farq bormi, kim bilan bog'lanish kerak, farq nimada, boshqasidan ustunligi bormi. "Turoperator" va "sayyohlik agentligi" tushunchalari Tur operatori (sayohat operatori) - sayohat paketi / mahsulotini tashkillashtirish, shakllantirish, reklama qilish va sotish bilan bevosita shug'ullanadigan kompaniya. Ekskursiyaning yakuniy narxini aynan u belgilaydi. Sayohat mahsuloti (paket) - bu turoperator taqdim etadigan xizmatlar to'plami: tanlangan toifadagi mehmonxonada yashash, parvoz / sayohat, pul o'tkazish, tibbiy sug'urta, gid-xizmatlar. Tanlangan sayohatga va turistning xohishiga qarab turlar to'plami o'zgaradi: siz xizmatlarni qo'shishingiz yoki aksincha olib tashlashingiz mumkin. Sayohat agentligi (sayyohlik agentligi) - turoperator tomonidan tuzilgan sayohat paketlarini sotadigan vositachi. Turoperator va sayyohlik agentligi o'rtasidagi farqni yaxshiroq tushunish uchun, men ularning faoliyati haqida ko'proq ma'lumot beraman. Shunday qilib, turoperator - bu ulkan odamlar jamoasi, yakuniy mahsulotni ishlab chiqaradigan butun mashina - turistik paket. Turoperatorning oldiga ko'p vazifalar qo'yilgan: rejalashtirilgan va / yoki charter reyslarida aviakompaniyadagi o'rindiqlar bloklarini sotib olish; mehmonxonalarda turar joy shartnomalarini tuzish; chet ellik tashuvchilar bilan kelishib oling yoki pul o'tkazmalaringizni tashkil eting; yangi sayyohlik marshrutlari, qiziqarli sayohatlar bilan tanishib chiqing. Turoperator tura olmaydi: agar u rivojlanmasa, yangi xizmatlarni tashkillashtirsa, chegirmalar tizimini yaratmasa, u turizm bozorida mavjud emas. Turoperator nafaqat turist, balki turistik agentlik oldida ham javobgardir. "Rossiya Federatsiyasida turizm asoslari to'g'risida" gi qonunga muvofiq yuridik shaxslar ma'lum shartlar asosida turoperatorlik faoliyatini amalga oshirish huquqiga egadirlar. Birinchidan, moliyaviy xavfsizlikning mavjudligi. Bu shuni anglatadiki, istisnosiz barcha turoperatorlardan sug'urta qilinishi shart. "Turistik mahsulotni sotish shartnomasi bo'yicha majburiyatlarni bajarmaslik uchun javobgarlikni sug'urta qilish" - bu nimani anglatadi va turist nimani anglatadi? Turoperatorning faoliyatini sug'urtalash bankrot bo'lgan taqdirda mablag'larning bir qismi turni ishlatmaganligi uchun turistga qaytarilishini kafolatlaydi. Qism - bu asosiy so'z! Tur operatori qancha miqdorda sug'urta qilinmasin, hamma uchun pul yetarli bo'lmaydi. 2014 yilda turizm sohasi uchun qayg'uli yilni eslang. Bozorda "Neva" turoperatori bor edi va sug'urta miqdori bo'yicha u kuchli beshlikka kirdi. Bankrotlikdan so'ng, ta'sirlangan turistlar to'lov narxining atigi 30% tashkil etgan to'lovlarni oldilar. "Turizm to'g'risida" gi qonunning 41-moddasi 3-qismiga binoan har bir xodimning bevosita vazifalari uning ixtisoslashuviga mos kelishi kerak. Turoperatorlarning faoliyati to'g'risidagi ma'lumotni Turistik operatorlarning yagona federal registrida o'rganish mumkin. Agar turoperator chiqish turizmi bo'yicha faoliyat olib borsa, u chiquvchi turizm bo'yicha turoperatorlar uyushmasining a'zosi bo'lishi va shaxsiy javobgarlik fondiga ega bo'lishi kerak. Sayohat paketi qanday tuziladi? Nima uchun bitta turoperator ma'lum bir mehmonxonaga boshqasidan ko'ra arzonroq narxga ega? Turar joyTuroperator ma'lum bir mamlakatda mavsum boshlanishidan oldin mehmonxonalar bilan kelishib oladi, kerakli miqdordagi xonalarni darhol sotib oladi (mehmonxona xonalarini sotib oladi) yoki shunchaki mehmonxona bilan shartnoma tuzadi va xonalarni ro'yxatdan o'tkazish yoki mavsumdan keyin to'laydi. Ba'zi operatorlar o'zlarining mehmonxonalariga ega, masalan, Pegas Touristik Dessole mehmonxonalarining egasi. Bu shuni anglatadiki, operatorning o'zi mehmonxonadagi narxlarni belgilaydi, bu esa turistik mahsulot narxini sezilarli darajada pasaytiradi. Havo transporti.Turli aviakompaniyalarning aviachiptalari bilan bir xil: samolyotdagi o'rindiqlar bloklari turli yo'nalishlarga sotib olinadi. Blok qancha katta bo'lsa (o'rindiqlar soni), turistik paketda chipta arzonroq bo'ladi. Shuningdek, ba'zi turoperatorlar o'zlarining aviakompaniyalariga egalik qilishadi, masalan, TUI turoperatori IFly aviakompaniyasiga egadir, bu albatta turistik paketlarning narxini ba'zi yo'nalishlarga kamaytirishga imkon beradi. Qo'llanma xizmatlari. Barcha turoperatorlarda qo'llanmalar mavjud. Qo'llanmalar boshqacha: transfer rahbarlari sayyohlarni kutib olish va aeroportdan aeroportga olib borish bilan shug'ullanishadi. Turist mehmonxonada mehmonxona rahbarlari bilan uchrashadi va dam olish, ekskursiyalar haqida barcha ma'lumotlarni beradi. Har qanday qiziqarli savolga mehmonxona qo'llanmalarini berish mumkin. Gid-gidlar - sayohatni to'g'ridan-to'g'ri olib boradiganlar, mamlakat, joy haqida gapirishadi. Ba'zi turoperatorlarda o'zlarining mualliflik dasturlarini yaratadigan qo'llanmalar mavjud. Bunday ekskursiyalar ancha qimmat, ammo ular oddiy ekskursiyalarga qaraganda ancha qiziqroq. Transfer, tibbiy sug'urta, sayyohlik agentligiga komissiya, reklama xarajatlari va boshqa muhim omillar tayyor turistik mahsulot narxiga ta'sir qiladi. Qiziqarli fakt. Tomas Kuk dunyoda birinchi bo'lib turoperatorlik faoliyati bilan, boshqacha aytganda, ommaviy turizm bilan shug'ullangan. Turizm operatori Tomas Kuk va Son bugungi kungacha turizm bozorida muvaffaqiyatli faoliyat yuritib kelmoqda. Buning sababi, Tomas uchun xizmatlarning sifati ustuvor edi. Sayyohlik agentligi turizm mahsulotlarini sotadi. Ya'ni, u tayyor turistik paketni sotadi va turoperatordan komissiya oladi. Sayyohlik agentligining ish sifati ko'p jihatdan turistning qolganlari bilan qanoatlanishiga bog'liq. Umuman olganda, turistik agentlikning javobgarligi tur haqida batafsil ma'lumot berish, turist va turoperatorning huquqlari va majburiyatlari, hujjatlarning to'liq to'plamini (zarurat bo'lsa) va turning o'z vaqtida to'lanishini ta'minlash bilan cheklanadi. Ammo sayyohlik agentligining vakili turni tanlashda juda ehtiyotkorlik bilan harakat qilishi, barcha mumkin bo'lgan variantlarni ko'rib chiqishi, chiptalarni, mehmonxona o'rindiqlarini tekshirishi, bir xil turning narxlarini turli operatorlar bilan taqqoslashi kerak. КЛАМА
Sayyohlik operatori va sayyohlik agentligi o'rtasidagi asosiy farqlar Turoperator - tur tashkilotchisi, turistik agentlik - asosiy sotuvchilar. Turizm bozorida bir nechta turoperatorlar va ko'plab sayyohlik agentliklari mavjud. Turoperator - har kuni, dam olish va bayramlarsiz, dam olish va dam olish kunlari 24/7 rejimida ishlaydigan kompaniya. Sayyohlik agentligi turoperatorga qaraganda turist uchun qulayroqdir. Sayyohlik agentligi va turoperator uchun turistik mahsulot narxi deyarli har doim bir xil, chunki turistik agentlik turlarni turoperatorning shartlari bo'yicha sotadi. Xizmatlar va turning sifati bo'yicha da'volar turoperatorga ham, turoperatorga ham taqdim etilishi mumkin. Turlarni tuzish va sotish turistik va ekskursion tashkilotlarni jalb qiladi. Amalda, ular har qanday nomga ega bo'lishi mumkin - sayyohlik agentligidan turistlar va sayohatchilar uyushmasiga qadar. Biroq, biznes turiga ko'ra ularni turistik agentliklar va turoperatorlarga bo'lish mumkin. Ushbu atamalar nimani anglatadi, ularning asosiy farqlari va xususiyatlari nimada? Turistik mahsulot odamlarga ta'tilda va sayohatda xizmat ko'rsatuvchi korxonalar xizmatlaridan shakllantiriladi: transport kompaniyalari va kompaniyalari, mehmonxonalar, restoranlar, kafelar, sayyohlik kompaniyalari, muzeylar va ko'rgazma zallari, istirohat bog'lari, qimor tadbirlari va muassasalari, sport va kurort tashkilotlari. Tur operatorlari mijozlarning talab va istaklariga muvofiq turistik mahsulotni qadoqlash, ya'ni "tur" deb nomlangan xizmatlar to'plamini shakllantirish bilan shug'ullanadilar. Sayyohlik agenti mijozga turistik mahsulotni komplekslar (eksklyuziv turlar) yoki bepul xizmatlar to'plami (maxsus turlar) shaklida sotadi. Turoperator turlarni yakunlaydi va turistlarga bir qator xizmatlarni shakllantiradi, turistik marshrutlarni ishlab chiqadi, xizmat ko'rsatuvchi provayderlar bilan o'zaro aloqa qilish orqali ularni xizmatlar bilan to'ldiradi, turlar faoliyati va xizmatlarni taqdim etishni ta'minlaydi, o'z turlari uchun reklama va axborot nashrlarini tayyorlaydi, turlarning narxini hisoblab chiqadi, turlarni keyinchalik amalga oshirish uchun turistik agentlarga o'tkazadi. sayyohlarga. ЕSayohat agentligi - sayyohlik agentligi tomonidan iste'molchiga shakllantirilgan turlarni sotish bilan shug'ullanadigan vositachi tashkilot. Sayyohlik agentligi sotib olingan turga turistlarning turar joyni turar joy joyidan marshrut bo'ylab birinchi turar joy punkti bo'ylab, oxirgi turar joy punktidan marshrut bo'yicha orqaga qaytishini qo'shadi. Ushbu tashkilotlarning asosiy bozordagi vazifasi xizmat ko'rsatuvchi provayderlarni turistik mijozlar bilan bog'lashdir. Bu turizm biznesining o'ziga xos turi. Bu erda xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning sayyohlik bozori, biznesi, uning rivojlanishi va rivojlanishining professional bilimlari asosida to'g'ri tanlanishi muhimdir. Turistik tashkilotlarning asosiy vazifalari: tarkibiy qismlar; xizmat ko'rsatish; Kafolat Aksessuar funktsiyasi - bu alohida xizmatlarning turistik to'plami - qabul qiluvchi turoperator uchun; retsept bo'yicha turlardan tashkil topgan turlarning to'liq to'plami - tashabbuskor turoperator uchun; transport agentliklari va boshqa xizmatlarning turlariga oid turistik to'plamlarning to'liq to'plami - sayyohlik agentliklari uchun. Xizmat vazifasi - Bu turlar paketlarini sotishda yo'nalishlarda va ofisda turistik xizmat. Kafolat funktsiyasi - Bu sayyohlarga oldindan to'langan sayyohlik xizmatlari uchun oldindan belgilangan miqdordagi kafolatlar beradi. Amaldagi xalqaro va Rossiya qonunchiligiga binoan, xizmatlar to'plamini ishlab chiqargan va sotgan tashkilot turistga ushbu xizmatlarni taqdim etgan yoki uchinchi tomon (xizmat ko'rsatuvchi provayder) bo'lishidan qat'i nazar, taqdim etilayotgan xizmatning sifati uchun to'liq javobgardir. Odatda turoperator sayyohlik agentligidan kattaroq kompaniya. Uning bosh ofisi va bir nechta filiallari - agentlar tarmog'i mavjud. O'z agentlik tarmog'idan qat'i nazar, turoperator o'z turlarini sotish uchun mustaqil sayyohlik agentliklari bilan agentlik shartnomalarini tuzadi. Sayyohlik agentliklari va turoperatorlar mulkchilikning turli shakllariga ega bo'lishlari mumkin: xususiy, davlat, aktsiyadorlik jamiyati, ammo bu erda tadbirkorlik faoliyati va bozor funktsiyalari mohiyati o'zgarmaydi. Turistik agentlikning ham, turoperatorning ham asosiy bozordagi vazifasi turistik bozordagi barqaror mavqeini ta'minlash va barqaror foyda olishdir. Sayyohlik agentlari va turoperatorlarning asosiy farqlari: 1. Daromad tizimiga ko'ra - turoperator ba'zi turistik mahsulotga ega va uning foydasi sotib olish va sotish baholari o'rtasidagi farqdan hosil bo'ladi. Turoperator individual xizmatlarni sotib olishi mumkin, shundan so'ng u o'ziga xos narxlash mexanizmi bilan yaxlit turizm mahsulotini shakllantiradi. Bu vaqtda sayohat agentligi chakana sotuvchi sifatida ishlaydi va uning foydasi boshqa birining sayohat mahsulotini sotish uchun komissiyadan olinadi. Sayyohlik agentligi turistik mahsulotni (ko'pincha individual xizmatlar: aviachiptalar, mehmonxonalar xonalari va hk) turoperatorlardan yoki xizmat ko'rsatuvchi provayderlardan real narxlarda sotadi; 2. turistik mahsulotning filiali tomonidan - turoperator har doim sotish uchun turistik mahsulotni etkazib beradi va turistik agentlik mijozning qiziqishini ko'rsatgan taqdirdagina ma'lum bir mahsulot (xizmat) talab qiladi. Kundalik amaliyotda turoperator va sayyohlik agentliklarini farqlash qiyin bo'lishi mumkin. Ko'pincha ikkala funktsiyani bitta korxona bajaradi. Bu Rossiya Federatsiyasining "Turistik faoliyat to'g'risida" gi qonunida taqiqlanmagan va amalda kompaniyaning o'zi turoperator sifatida yo'nalishlarni ishlab chiqishi va ularni turistlarga va boshqa agentlarga sotishi, shu bilan birga sayyohlik agenti sifatida boshqa kompaniyalardan o'z mijozlari uchun turlar sotib olishi mumkin. Tur operatorlari Turizm sanoatining jadal rivojlanishi, raqobatning paydo bo'lishi va o'sishi turoperatorlar tizimini shakllanishiga ta'sir ko'rsatdi va ularning keyingi ixtisoslashuvini belgilab berdi. Faoliyat turiga ko'ra turoperatorlar: 1. ommaviy bozor operatorlari - ular ma'lum yo'nalishlarga, asosan ommaviy turizmni rivojlantirish joylariga charter reyslarini o'z ichiga olgan ko'plab ta'til paketlarini sotadilar; 2. Ixtisoslashgan operatorlar - ular ma'lum bir mahsulot yoki bozor segmentiga ixtisoslashgan (ma'lum bir mamlakatda, ma'lum bir turizm turida va boshqalar). O'z navbatida ixtisoslashgan operatorlar turoperatorlarga bo'lingan: - alohida qiziqish (masalan, Afrikada safari tashkil etish); - maxsus manzil (masalan, faqat Chexiya yoki Turkiyada ixtisoslashgan kompaniyalar); - ma'lum bir mijozlar (ish safari, yoshlar va oilaviy sayohatlar va boshqalar); - maxsus joylar (masalan, lager joylari va boshqalar); - transportning ma'lum bir turidan foydalanish (avtobuslar, motorli kemalar va boshqalar). Faoliyat ko'rsatadigan joyda turoperatorlar: 1. mahalliy (ichki) - kelib chiqishi mamlakatiga yo'naltirilgan sayohatlar; 2. Chiqish - chet elga yo'naltirilgan ta'til paketlari; 3. Qabul qilish operatorlari - belgilangan joyga (boriladigan mamlakatda) joylashgan va keluvchi xorijiy sayyohlarga boshqa operatorlar va agentlar foydasiga xizmat ko'rsatadilar. Tashabbuskor turoperatorlar turistlarni chet elga yoki boshqa hududlarga qabul qiluvchi (qabul qiluvchi) operatorlar yoki turistik korxonalar bilan kelishilgan holda yuborish. Faqatgina boshqa odamlarning turlarini sotish bilan shug'ullanadigan sayyohlik agentliklaridan farqi shundaki, ular kamida uchta xizmatdan iborat bo'lgan turistik mahsulotni yig'ish bilan shug'ullanadilar (Jahon turistik uyushmasi normalariga muvofiq): turistlarni joylashtirish; sayyohlarni tashish; yuqoridagi bilan bog'liq bo'lmagan har qanday boshqa xizmat; Klassik tashabbuskor turoperatorlar mahalliy turoperatorlarning turli tashrif buyuradigan joylariga (marshrut bo'yicha) xizmatlaridan murakkab turlarni tashkil qiladi, sayohat boshlangan joyga va undan qaytib borishni ta'minlaydi, shuningdek, transportda tashishni tashkil qiladi. Bularga mamlakatning boshqa hududlariga sayyohlarni yuborish bilan shug'ullanadigan tashrif buyuradigan va mahalliy turoperatorlar kiradi. Retsept bo'yicha turoperatorlar ular ziyofatda ishlaydi, ya'ni xizmat ko'rsatuvchi provayderlar (mehmonxonalar, umumiy ovqatlanish korxonalari, hordiq chiqarish va ko'ngilochar muassasalar va boshqalar) bilan to'g'ridan-to'g'ri kelishuvlardan foydalangan holda sayyohlarga xizmat ko'rsatish dasturlari va turlarini yakunlaydilar. Sayohat agentliklari Sayohat agentligi - turizmda keng tarqalgan biznes turi. Raqobat sayyohlik kompaniyalarini turistik sohada o'z joylarini izlashga undaydi, iste'molchilarning turli guruhlari o'rtasidagi tafovutlarni hisobga olgan holda talabga moslashishga majbur qilmoqda. Firmalarning katta qismi to'g'ridan-to'g'ri mijozlar bilan ishlaydigan chakana sayyohlik agentliklari sifatida ishlaydi. Sayyohlik agentligining asosiy vazifalari: - barcha mavjud sayohatlar, kurortlar, sayyohlik markazlari va boshqalarda hordiq chiqarish va sayohat qilish imkoniyatlarini to'liq va keng yoritish. - bu ma'lumotni reklama orqali tarqatish; - turistik biznesning o'ziga xos xususiyatlari va xususiyatlaridan foydalangan holda zamonaviy savdo-sotiq usullariga muvofiq turistik mahsulotni sotishni tashkil etish. Sayyohlik agentliklari ko'p shakllarga ega bo'lishi mumkin: - turistik operatorlar tomonidan tuzilgan turlarni sotish uchun komission asosda aniq turistik agentliklar; transport qatnovlarini tashkillashtirish uchun transport va sayyohlik agentliklari. Transport tashkilotlari bilan: aviatsiya tranzit korxonalari, aviakompaniyalar va temir yo'llari bilan qo'shma korxonalar yaratish istiqbollari mavjud. Tashuvchilar bilan o'zaro munosabatlarning varianti ham transport chiptalarini sotish bo'yicha agentlik kelishuvidir. Turistik agentliklar faoliyatining o'ziga xos jihatlari nuqtai nazaridan ko'p yo'nalishli bo'lishi mumkin (eng keng tarqalgan), ya'ni har qanday mijozlarga keng qamrovli xizmatlarni taqdim etish, shu jumladan ta'til beruvchilar, ish safari va boshqalar va ixtisoslashgan, ularning eng keng tarqalgani yirik kompaniyalarga xizmat safarlar uyushtiradigan tijorat sayyohlik agentliklari, shu jumladan kongress xizmatlari, shuningdek ta'tilni tashkil etishga ixtisoslashgan. Tabiiyki, xar bir mehmonxona o‘z tashkiliy tuzilma xususiyatlariga yegadir. Masalan, bronlashtirish bo‘limi tijorat bo‘limi tarkibiga kirishi, xaridlar bo‘limi yesa moliyaviy direktorga bo‘ysundirilishi, rasmiy ziyofatlar xizmati ovqatlanish xizmatiga qo‘shilishi mumkin. Ba’zida bosh oshpaz bevosita bosh direktorga bo‘ysunadi, ovqatlanish xizmati menejeri yesa faqat ofitsantlarga boshchilik qilishi mumkin, xolos. Otel kategoriyasiga bog‘liq xolda uning boshqaruv tuzilmasida tegishli bo‘linmalar vujudga keladi, masalan, biznes markaz, fitness markaz, shifokor (ba’zan minipoliklinika). Kurort mehmonxonasida «dam olish bo‘yicha direktor» lavozimi mavjud. Angliya mehmonxonalarida qabul qilingan boshqaruv sxemasining o‘ziga xosligi shundaki, qabul qilish xizmati (Front offits) xo‘jalik xizmati direktoriga bo‘ysunadi, qabul qilish xizmatida ayrim bo‘linmalarga katta xodimlar, masalan, katta telefonist, katta xammol, katta kassir, axborot xizmati kattasi, bronlashirish xizmati kattasi va boshqalar raxbarlik qiladi. Yirik yuqori toifali mehmonxonalarda, boshqaruv pog‘onalarining soni ortadi. Bosh direktor, nomer fondi, ovqatlanish va ma’muriyatlar xizmati bo‘yicha uch nafar o‘rinbosarga yega bo‘ladi. Nomer fondi direktoriga (Front offitse), xo‘jalik xizmati (oqsochlar va jamoat xonalari, kirxona, ximchistka (kiyomviy tozalash xonasi) bo‘ysunadi. Umumiy ovqatlanish bo‘yicha direktorga oshxonalar, restoranlar, barlar, banket xizmati, nomerlarga xizmat ko‘rsatish xizmati (Room servitse) bo‘ysundirilgan. Maxsus adabiyotlarda mehmonxona bo‘linmalarini muayyan mezonlarga muvofiq u yoki bu guruxlarga birlashtiradilar. Masalan, mehmonxona bo‘linmalarini asosiy, daromadni shakllantiruvchilarga: nomer fondi, restoranlar, barlar va yordamchi: texnika bo‘limi, kadrlar bo‘limi, buxgalteriyaga ajratadilar. Texnik menejment maqsadi - turistik majmua moddiy-texnika va texnologik bazasi ishlashining ko‘zlangan xolatiga yerishish va mehmonlar uchun texnikaviy komfortni ta’minlash - turistik kompleksning mehmonlar yextiyojiga yuqori darajada javob berish xisobiga maksimal tadbirkorlik samarasiga (maksimal foydaga) yerishishda mujassamlashgan turistik kompleks menejmenti (mehmondo‘stlik menejmenti) umumiy maqsadining tarkibiy qismi sanaladi. Turistik kompleksning texnik menejmenti - bu, bozor sharoitida texnika-texnologik va iqtisodiy muammolarni xal yetishni nekbinlashtirish, turistik majmua moddiy bazasining ishonchli va sifatli ishlab turishi xamda xizmat ko‘rsatish sifatining tarkib toptiruvchisi sifatida turist uchun texnik qulayliklar yaratish yo‘li bilan turistik kompleks faoliyat ko‘rsatishining strategik maqsadlariga yerishishga qaratilgan turistik kompleks boshqaruv tizimidir. Maqsadga yerishish uchun yesa texnikaviy menejmentning quyidagi asosiy vazifalarini xal yetish zarur: • moddiy texnika va texnologik baza yaxlitligini saqlab qolish; • texnologik tizimlar ishlash talab yetiladigan ishonarli sifat darajasini ta’minlash; • resurslarni tejash; • turistik kompleks moddiy-texnika bazasiga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash bo‘yicha personal mexnatini yengillashtirish. Vazifalar xal qilinishiga professional texnologik xarakatlar va operatsiyalarni bajarish xisobiga yerishiladi : • binolar, inshootlar, texnikaviy tizimlar, undan yetarlicha foydalana olish; • texnik asbob-uskunalar va texnologik operatsiyalarni tubdan yangilash, innovatsiyalarda yeng yangi texnika yutuqlarini tatbiq yetish. Mehmonxona - uzluksiz xizmat ko‘rsatish rejimida ishlaydigan korxonadir, shunday yekan, unga nisbatan yuksak sanitariya-gigiyenaga oid talablar qo‘yiladi. Mehmonxona qaysi toifaga mansub bo‘lmasin, uning o‘zi xam, shuningdek, unga tutash bo‘lgan xudud xam xar doim ozoda saqlanishi lozim. Bu narsa mehmonxona personalining xududni, xovlini, turarjoy va ma’muriy xonalarni yig‘ishtirish bo‘yicha keng ko‘lamli kundalik mexnatni talab yetadi. Shuning uchun xam obodonlashtirish va yig‘ishtirish, tozalikni ta’minlash ishlarini qanday qilib yaxshiroq tashkil yetish va o‘tkazishni bilmoq kerak. Turizmda innovatsiyalarning jadal rivojlanishi 1972 yilda “United States Luggage” kompaniyasi xodimi Bernard Devid Sadou tomonidan g‘ildirakli jomadonlar ixtirosi uchun patent olinishi bilan boshlangan va sohaning butkul yelektronlashuvi hamda unda sun’iy intellekt ishtiroki faollashuvi bilan davom yetayapti, deb hisoblayman. 40 yilcha avval og‘ir yuklar sabab o‘rtaga chiqqan innovatsiya va bugungi kashfiyotlar mohiyatan bir negizga yega, ya’ni har qanday innovatsiya muammo va uning yechimini izlashga aloqador bo‘ladi. Bugunning yeng katta muammosi – insonlarning nihoyatda qulay hayotga intilishi va doimo bunga xalaqit beruvchi omillar kelib chiqaverishidir. Masalan, Yer sayyorasi aholisi ko‘payishi, turli sohalardagi murakkab rivojlanishlar “Big Data” – “ulkan axborotlar” masalasini vujudga keltirdi. Mehmonxonalar, ayeroportlar yoki turizm biznesining boshqa sub’ektlari bir necha yuzlab, balki minglab mijozlarning axborotlarini tahlil qilishi, ularga samarali xizmat ko‘rsatishi kerak. Undan tashqari, bu bizneslar o‘z xodimlari va hamkorlari bilan bog‘liq axborotlar oqimini boshqarishi ham kerak. Shu tufayli, sohaning ko‘p tarmoqlarida avtomatlashtirish jarayonlari kechmoqda. Insonlar amalga oshirishi qiyin bo‘lgan ishlarni kompyuterlar, robotika va sun’iy ong bajarishi bizning davrimizga kelib odatiy holga aylanmoqda. Bunga mehmonxonalarni avtomatlashgan tarzda boshqarish imkoniyatini beruvchi Opera, Amadeos, Fidelio, Epitome PMS va boshqa shu kabi dasturlarning rivojlangani misol bo‘ladi. Yana shuni alohida ta’kidlash zarurki, turizm biznesi sub’ektlari o‘z mahsulotini mijozlarga samarali yetkazmoqchi bo‘lsa, albatta zamonaviy kommunikatsiya usullaridan foydalanishi kerak. Bizneslarning o‘z internet saytlari, ijtimoiy mediada yoki sayohat qiluvchilar orasida mashhur yirik onlayn platformalar, xususan Booking.tsom, TripAdvisor, Expedia, Cheapair kabi saytlarda o‘z sahifalari bo‘lishi va ular strategik yuritilishi marketingga innovatsion yondashishning yaqqol misoli bo‘ladi. Axir, foydalanuvchilarning internet kengliklarida qoldiradigan fikrlari, o‘zlariga ko‘rsatilgan xizmatga beradigan baholari asosida shakllanadigan reytinglar sifatli mahsulot taklif yetuvchi kompaniyalar uchun haqqoniy reklama, jamoatchilik bilan aloqa o‘rnatish (PR) mexanizmi bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekistonda turizmning modernizatsiyalashuvi va mamlakatga keladigan sayyohlar oqimini ko‘paytirish haqidagi fikrlar va takliflar biz to‘xtalgan keyingi mavzu bo‘ldi. O‘zbekistonda turizm jahon bozori talablari bilan rivojlanib borayapti, albatta. Bugun yurtimizga tashrif buyurmoqchi bo‘lgan sayyoh internet orqali o‘z sayohatini rejalashtirishi, mehmonxona va aviakompaniyalar onlayn xizmatlaridan foydalanishi mumkin. Mamlakat hududida smartfonlardagi maxsus mobil ilovalar orqali taksi chaqirtirish, ovqat buyurtma qilish, restoranda joy band qilish yoki borayotgan manzillari haqida internetdan ma’lumot olish imkoniyati bor. Axborot texnologiyalari shu tariqa sayohat industriyasida taraqqiy yetishni davom yettiradi. Misol tariqasida quyidagi faktlarni sanab o‘tish mumkin: O‘rta Osiyo va Kavkazorti mamlakatlaridagi yirik va jadal rivojlanayotgan onlayn agentlik hisoblangan Oriyental Express CA O‘zbekiston turistik xizmatlarini targ‘ib qilishda faollik ko‘rsatayapti, yildan-yilga OrexCA.tsom foydalanuvchilari diyorimiz, undagi rang-barang urf-odatlar, turistik manzilgohlar haqida shu manbadan ma’lumot oladi. Qolaversa, O‘zbekistonda turoperatorlar va mehmonxonalar o‘rtasida internet vositasida axborot almashish servisi – Hotelios joriy qilingan. Mazkur tizim MDH davlatlari orasida muqobili yo‘q bo‘lgan innovatsion loyiha hisoblanadi. Sug‘urta polislarini onlayn olish imkoniyatlarining mamlakatimizda joriy qilingani ham shular jumlasidandir. Biroq, biz O‘zbekistonga ko‘proq sayyohlar tashrif buyurishiga yerishish, bizda mavjud madaniy, tarixiy obidalar va o‘ziga xos tabiatga yega manzilgohlarni ommalashtirish bo‘yicha ko‘p ishlarni amalga oshirishimiz kerak. Menimcha, xalqimiz tinchligi va sarhadlarimiz xavfsizligi chora-tadbirlari ko‘rilgan holda, yurtimiz mehmonlari, ularning shaharu qishloqlarimizga kelishi uchun iloji boricha qulayliklar yaratilsa, innovatsiyalar yordamida ularning xarajatlarini tejash masalalari hal qilinsa, O‘zbekistondagi turistik xizmatlar yanada jozibador bo‘ladi va ko‘proq daromad olib keladi. O‘zbekistonda turizm tarmog‘ini zamonaviylashuvi haqida gapirar yekanmiz, milliy aviakompaniyamiz aktivida ko‘payayotgan drimlaynerlar hamda yaqin kelajakda rivojlanishi umid qilinayotgan charter reyslar haqida to‘xtalib o‘tishimiz zarur. Yaqinda Buxoroda bo‘lib o‘tgan “Ipak va ziravorlar” xalqaro festivali doirasidagi anjumanda Turkiyaning xalqaro hamkorlik bo‘yicha agentligi – TIKA vakillari ushbu mamlakatning turli shaharlaridan Buxoroga charter reyslar tashkil qilinsa, tasavvuf namoyandalari sharafiga bunyod bo‘lgan ziyoratgohlarga kelishni istagan turk sayyohlari soni bir milliongacha yetishi mumkinligini ta’kidlagan yedi. Bunday loyihani amalga oshirishda xavfsizlik choralarini ko‘rish muhim, o‘ylaymanki, bunda zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo‘llash yaxshi natija beradi. Sayohatni qulayroq va kamxarjroq bo‘lishi uchun individual turizmga ham bosqichma-bosqich keng yo‘l ochish zarur. Ya’ni yurtimizga sayyohlar jamoa bo‘lib kelishidan tashqari, chet yelliklarning o‘zi mustaqil ravishda shaharlarimizni sayr qilishini rag‘batlantirish kerak, deb hisoblayman. Xususan, Airbnb, Couchsurfing, HomeAway kabi internet xizmatlari orqali sayohatni tashkil qilish ancha samarali va hamyonbop bo‘lib qolgan. Bu yo‘nalishdagi qadamlar allaqachon amalga oshirila boshlagani quvonarli. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonida, xususan, bir necha bandlar viza rejimi, ayeroportlarda ro‘yxatdan o‘tish jarayonlarini soddalashtirish, turizmni yanada liberallashtirishga oid ko‘rsatmalarni nazarda tutadi. Undan tashqari, ham mazkur Farmon, ham onlayn muhokamaga qo‘yilgan O‘zbekiston Respublikasida o‘rta muddatli istiqbolda turizmni rivojlantirish Konsepsiyasi loyihasi sohaga zamonaviy texnologiyalarni joriy yetishni qo‘llab-quvvatlaydi. Keling, o‘zim faoliyat yuritadigan xalqaro turizm fakulteti misolida. Soha yangiliklaridan boxabar va zamonaviy bilim, ko‘nikmalarga yega kadrlar tayyorlash bo‘yicha har bir o‘tiladigan fan doirasida o‘sha yo‘nalishga oid innovatsiyalar, xususan, IT innovatsiyalar o‘qitilishi – tegishli mavzular o‘quv dasturlariga kiritilmoqda. “Turizmda axborot texnologiyalar” fanlari joriy qilinganligi ham bu bo‘yicha qilinayotgan yaxshi ishlarga misol. Qolaversa, universitetimizda mehmonxona resepshni, lobbisi, restoran va bar hamda mehmonxona nomeri namunalari ko‘rinishidagi laborotoriya xonalari ishga tushirilgan. Xohlardimki, ushbu laborotoriyalar kelgusida axborot texnologiyalari bilan to‘liq ta’minlansin. Laborotoriyalardagi kompyuterlarga mehmonxona xizmatlarini ko‘rsatish, restoran biznesini yuritish va boshqa turistik xo‘jalik faoliyatida foydalaniladigan Opera, Fidelio, R-Keyeper kabi dasturlar o‘rnatilishi zarur. Talabalar yesa shu dasturlardan foydalanishni amaliy jihatdan o‘rganib, bitirib o‘z ish joyiga borganda bunday tizimlarni bemalol ishlata olishi lozim. Bunda yuqorida nomi keltirilgan dasturlarni ishlab chiqqan kompaniyalar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish ayni muddao bo‘lardi. Soha yangiliklarini doimiy ravishda tadqiq qilish uchun darsdan tashqari mashg‘ulotlar yoki fakultativ kurslar tashkil yetilishini o‘ylab ko‘rish kerak. Amaliyotchilarni ta’lim jarayonlariga jalb yetish ham bugunning talabi, joriy mehnat bozoriga raqobatbardosh kadr tayyorlashning shartidir. O‘zim fakultetda ishbilarmonlar bilan hamkorlikda binar ma’ruzalar o‘tkazaman. Biror mavzu – ham nazariy, ham amaliy tomondan ochib berilishi auditoriyaga ham qiziq, ham foydali. Lekin bunday ma’ruzalarni o‘tkazishni muntazamligiga yerishishni tahlil qilishimiz kerak. Buni yaxshi anglagan ishbilarmonlar yoki sifatli ishi uchun katta daromad ko‘radigan dasturchilar bir marta, ana boring ikki marta “rahmat” uchun o‘z bilimi va tajribasini ulashadi. Biroq, bunday loyihalarni moliyalashtirish masalasi hal yetilmasa, amaliyotchilarni rag‘batlantirish mexanizmi ishlab chiqilmasa, ko‘zlangan maqsadga yerishish qiyinroq bo‘ladi. Soha bo‘yicha o‘tkaziladigan konferensiya, seminar va boshqa tadbirlarning amaliy ahamiyatini oshirish zarur, bunday tadbirlar ilmiy maqolalarni to‘plamlarda chop yettirish imkoniyatini yaratish bilan cheklanib qolmay, muhokama yetilgan masalalarga aniq yechimlarni o‘z ichiga olgan rezolyusiyalar manfaatdor tashkilot va idoralar, kompaniyalarga yetkazilishi kerak. Shunda izlanuvchilar tomonidan ishlab chiqilgan muhim takliflar sanoatga tadbiq yetiladi. Shuningdek, xorijiy hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha ishlab chiqilayotgan rejalar onlayn konferensiyalar, vebinarlar va xorij mutaxassislari bilan masofaviy ma’ruzalar tashkil yetish kabi axborot texnologiyalari faol murojaat qilingan loyihalarni o‘z ichiga olishi kerak. Hozirgi paytda jahon hamjamiyatining rivojlangan mamlakatlarida an’anaviy ilmiy texnika taraqqiyotida innovatsion, ilmiy texnologik tartibga jadal o‘tish jarayoni ro‘y bermoqda. Ayniqsa diversifikatsiya sharoitida bunday jarayon ko‘lami yanada kengayib borishi tabiiy. Innovatsion tartibning avvalgisidan farqi shundaki, fanning shakllanishi va davlat tomonidan moliyalashtirish tizimidan texnologik va ilmiy innovatsiyalar barcha turlarini davlat tomonidan rag‘batlantirishga o‘tish kuzatilmoqda. Hozirda AQShda va xususan, Farbiy Yevropada yeng avvalo Fransiya, Germaniyada fan-texnika siyosatining innovatsion siyosatga aylanishi ro‘y bermoqda. Uning asosiy vazifasi – ilmiy va texnologik innovatsiyalar, yeng avvalo, kichik va o‘rta korxonalar1 uchun, shuningdek, o‘rta va qisqa muddatli dasturlar sohasida tezkor diversifikatsiya uchun yeng qulay sharoitlar yaratishdir. Fanni moliyalash bo‘yicha AQSh jahonda yetakchi o‘rinlardan birini yegallaydi. Yangiliklarni joriy yetish jarayonlari juda tez amalga oshirilib ularning raqobatchilari ham topiladi. Ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda diversifikatsiya sharoitida ilmiy tadqiqot ishlari va muhandislik tadqiqotlari (ITIMT)ni moliyalashdagi davlatning roli ancha faol bo‘lib, faqat davlat tashkilotlari tomonidangina amalga oshirilmaydi. Buning uchun xususiy korxonalar ham o‘z xissalarini qo‘shib boradilar. Hozirgi vaqtda AQShda federal hukumat ulushi (moliyalash manbai sifatida) barcha xarajatlar salmog‘ining 50 foizini tashkil yetadi. Bu ko‘rsatkich Buyuk Britaniya, Shvesiya va Germaniyada 40 foiz atrofida, Fransiyada 57 foiz, Yaponiyada 28 foizga to‘g‘ri keladi. Ilmiy tadqiqot ishlari va muhandislik tadqiqotlari (ITIMT) sohasining davlat tomonidan bunday ye’tibor bilan ko‘llab-quvvatlanishi qonuniy bo‘lib, bir qator dalillar bilan izohlanadi. Diversifikatsiya sharoitida ilmiy tadqiqot konstruktorlik ishlari davlat tomonidan turli shakllarda qo‘llab-quvvtlanishi mumkin, jumladan: ilmiy tadqiqotlar uchun bevosita budjet mablag‘larini ajratish (davlat tashkilotlari orqali moliyalash, shartnomalar tuzish, subsidiyalar ajratish). Ayni holatda davlat yirik xarajatlar talab qilinadigan va ko‘plab tavakkalchilikka yega bo‘lgan fanning yetakchi yo‘nalishlaridagi ko‘p kapitalli tadqiqotlarni moliyalashni o‘z bo‘yniga oladi; ilmiy tadqiqotlarni (ITIMT) bilvosita moliyalashning turli usullari: xususiy kompaniyalar, innovatsiya jarayonini rag‘batlantirish, shuningdek, ular investitsiyasini yangi asbob-uskunalar olish uchun kengaytirish maqsadlarida soliq va ammortizatsiya imtiyozlaridan foydalanish. Davlat ayni vaqtda kichik tadqiqot biznesi uchun shart-sharoit yaratishga ko‘maklashadi, davlat tomonidan fan-texnika taraqqiyotini bevosita moliyalash xususida to‘laroq to‘xtab o‘tamiz. Rivojlangan davlatlarda innovatsiyalarni amalda qo‘llash uchun subsidiyalar (grantlar) beriladi, subsidiyalarning o‘ziga xosligini quyidagicha belgilash mumkin: ular kichik ijrochilarning asosiy ish joyida oylik ish haqidan va unga bog‘liq bo‘lmagan holda beriladi; subsidiyalar qaytarib berilmaydi; subsidiya olgan olim yoki ilmiy jamoa, olgan mablag‘larni mustaqil sarflaydi. AQSh davlat innovatsiya siyosatining ob’ekti – bu asosan xususiy biznesdir. Davlatning bu boradagi siyosati mavjud ilmiy-texnik yutuqlardan xo‘jalikda foydalanishga, ilmiy-texnik majmuada ichki aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan. Davlat innovatsiya siyosatining usul va vositalari ancha keng. Bunga u yoki bu ma’noda biznesning innovatsion faolligini rag‘batlantiruvchi turli xil davlat tadbirlari kiradi. Amerikalik mutaxassislarning ta’kidlashicha, yeng samarali tashkiliy shakllardan biri universitet – sanoat va tadqiqot markazlari sanaladi. Davlat ishtirokida tashkil yetiladigan bunday markazlar doirasida juda keng ko‘lamdagi ilmiy-texnik masalalarni hal yetish imkoni mavjud. Sanoat korxonalari va universitetlarning hamkorlikdagi tadqiqotlariga oid yirik dasturlar davlatning maqsadli ilmiy jihatdan ishtirokchilar faoliyatining boshqa korporatsiya mexanizmini nazarda tutadi. O‘zbekistonda AQSh davlat innovatsiya siyosatining ma’lum bir tomonini qo‘llash mumkinki, bunda davlat moliyaviy mablag‘larining umumlashishini va sanoat moddiy texnika bazasini malakali oliy o‘quv yurtlari kadrlari bilan ta’minlashi rag‘batlantirilishi lozim. Uzoq istiqbolga mo‘ljallangan tavakkal ilmiy texnika loyihalariga mablag‘ ajratishga sanoat korxonalarini qiziqtirish uchun davlat dastlabki xarajatlarni o‘z bo‘yniga olib qolmasdan, ishtirokchi firmalarga kashfiyot va ixtirolardan foydalanishda bepul litsenziyalar ham berishi kerak bo‘ladi. AQShdagi yeng yirik kompaniyalarda ishlab chiqarish hajmi ko‘pincha yeng maqbul me’yordan oshadi, aynan shu narsa ilmiy texnika sohasi rivojlanishida monopoliyani to‘xtatadi, kichik firmalar faoliyatining muvaffaqiyati ham shunda. O‘zbekistonda yirik firmalar ko‘makchisi sifatida ishlaydigan kichik firmalarni tashkil yetish uchun shart-sharoitlar mavjud, ularni amaldagi holatini faollashtirish zarur. Ma’lumki, Yaponiya ham innovatsiyalarni juda keng qo‘llaydigan davlatlar qatoriga kiradi. Yaponiyada innovatsiya siyosatini amalga oshirishning o‘zgacha mexanizmi mavjud, ya’ni Yaponiya hukumatining dasturiy hujjatlarida bayon yetilgan ilmiy texnika yangiliklari yaratilishida strategik tadqiqotlar yetakchilari, yo‘lboshchilari guruhi o‘qitilishini ta’minlashga qaratilgan. Ayni paytda, innovatsiya siyosatini qayta ko‘rish zaruriyatidan kelib chiqqan holda, shu mamlakatning boshqalardan afzal bo‘lgan o‘z texnika va texnologiyasini ishlab chiqish hamda tatbiq yetish patent, litsenziya savdosiga nisbatan talabchanlikni oshirish orqali rag‘batlantiriladi. Yaponiyada ishlab chiqilgan mazkur siyosat amalga oshirilishining o‘ziga xos tomoni shundaki, kompaniyalarning loyihalarga (ko‘pincha davlat tomonidan moliyalanadigan) jalb yetish mexanizmi yaxshi ishlaydi. Davlatning bu jarayondagi roli xususiy sektorda, jamoa, sanoat, ilmiy tadqiqotlarni rag‘batlantirishda ko‘rinadi. U birinchi galda yirik korporatsiyalar bilan hamkorlik qilishga intiladi. Yaponiya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, demak, O‘zbekistonda shakllanayotgan innovatsiya sohasi jiddiy texnologiyalarni amalga oshirish assotsiativ shaklda ilmiy tekshirish tashkilotlari va korxonalari imkoniyatlarini vaqtinchalik yoki doimiy tarzda birlashtirishni talab yetadi. Albatta, bunda bosh loyihani amalga oshirish uchun davlat buyurtma berish orqali ko‘maklashmog‘i kerak. Sanoati rivojlangan ilg‘or mamlakatlar innovatsiya siyosatining zamonaviy davlat strategiyasiga xos bo‘lgan bir qator umumiy xususiyatlarini sanab o‘tish mumkin: ilmiy tadqiqotlarning davlat tomonidan moliyalanishi; soliq va ammortizatsiya siyosatiga mos holda rivojlangan kontrakt tizimi yordamida biznesga ilmiy tadqiqotlar uchun ta’sir o‘tkazish; universitetlar va davlat ilmiy markazlarida umummilliy ahamiyatga yega ilmiy tadqiqotlarni o‘tkazish; ta’lim tizimini moliyalash va tashkiliy takomillashtirish, ayniqsa, yuqori malakali kadrlar tayyorlash; ilmiy-texnik ma’lumotlarni tarqatish tizimini yanada rivojlantirish. Yuqorida sanab o‘tilgan sanoati rivojlangan mamlakatlardagi davlat innovatsiya sohasi strategiyasining umumiy tomonlarini u yoki bu darajada O‘zbekiston sharoitida qo‘llash mumkin. Bu o‘rinda albatta, ilgari to‘plangan tajriba, an’ana va hukumatning mavjud imkoniyatlarini hisobga olish kerak bo‘ladi. Fransiyada ilmiy-texnikani rivojlantirish afzalliklarini ishlab chiqish vazifalari uch yo‘nalishida olib boriladi. Birinchi darajadagi ishlar, asosan, ilmiy tadqiqotlar ilmiy markaz (CNRS2) tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur markaz ilmiy tadqiqotlarni, jumladan, ijtimoiy va inson haqidagi fanlar bo‘yicha tadqiqotlarni moliyalash borasidagi milliy agentlik sanaladi, u asosan, fundamental tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlaydi. Adabiyotlar 1. Aleksandrova Yu.A. «Mejdunarodniy turizm» Uchebnik. M:«Aspekt press» 2009y. 2. Aleksandrova Yu.A. «Mejdunarodniy turizm» Ucheboye posobiye dlya vuzov. M:«Aspekt press» 2010y. 3. Balabanov. I.T. «Ekonomika turizma» M.,«Finansi i statistika»2009yg. 4. Bolshoy glossariy terminov mejdunarodnogo turizma. Pod. red. M.B. Birjakova, V.I. Nikifirova. Vtoroye izdaniye. V dvux tomax. M.: SPb. Izd. «Niveskiy fond», 2011y. 5. Birjakov M.B. Vvedeniye v turizm. S.Pb.: Izdatelskiy Torgoviy Dom «Gerda», 2012y. 6. Bolshoy glossariy i tolkoviy slovar terminov, primenyayemix v gostenichnom menejmente i turizme. M., Izd. vo ZAO Korporatsiya «Akadem servis», 2013y. 7. Vavilova Ye.V. Osnovi mejdunarodnogo turizma. Uchebnoye posobiye. M., GARDARIKI, 2005. 8. Volkov Yu.F. Vvedeniye v gostinichniy i turisticheskiy biznes. Rostov-na – Donu. «Feniks».20014 9. Dvornichenko V.V. Istoriya mejdunarodnogo i natsionalnogo turizma. M. Izdatelstvo MESI, 2010. 10. Durovich A.P. «Marketing v turizme». Minsk. «Novoye znaniye».2017. 11. Durovich A.P. Reklama v turizme. Uchebnoye posobiye. 2016. 12. Jukova M.A. Industriya turizma: menedjment organizatsii. M.: «Finansi i statistika», 2010. 13. Zorin I.V., Kvartalnov V.A. Ensiklopediya turizma. M. Finansi i statistika, 2009. 14. Kabushkin N.N. Menedjment turizma. «Novoye znaniye» Moskva, 2015. 15. Kvartalnov V.A.-Inostranniy turizm. M.: «Finansi i statistika», 2016. 16. Kvartalnov V.A., Turizm . Uchebnik. M., «Finansi i statistika». 2012. 17. Kvartalnov V.A., Teoriya i praktika turizma. M., «Finansi i statistika».2010. 18. Kvartalnov V.A., Zorin I.V. i dr. Menedjment turizma. M., «Finansi i statistika». 2009. 19. Kozirev V.M. Turistskaya renta. M., «Finansi i statistika». 2007 20. Komilova F.K., Xalqaro turizm bozori. O‘quv qo‘llanma T., TDIU-2019 Download 214.47 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|