Xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi


Download 0.78 Mb.
bet48/75
Sana21.01.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1107127
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   75
Bog'liq
UMUMIY KITOB (4)

Келгусида солик солинадиган базаданчикариладиган хисобот даврининг харажатларига куйидагилар киради:

  • янги ишлаб чикаришлар, цехлар, агрегатларни, шунингдек серияли ва оммавий ишлаб чикариладиган янги махсулот турларини хамда технологик жараёнларни узлаштириш харажатлари;

  • барча турдаги асбоб-ускуналар ва техник курилмаларни, уларнинг урнатилиш сифатини текшириб куриш максадида комплекс синаб кУриш (ишлаб турган холатида) харажатлари;

  • ишчи кучлари кабул килиш ва яиги ишга туш ир ил ган корхонада ншлаш учун кадрлар тайёрлаш билан боглик харажатлар;

  • асосий воситалар ва номоддий активларнинг жадаллаштирилган усулда хисобланган амортизация суммаси билан Солик коде кс ига мувофик белгиланган норм ал ар буйича хисобланган амортизация суммаси уртасидаги фарк.

Шубхали карзлар буйича захира ташкил этиш учун килинган харажатлар Солик кодежсига мувофик умидсиз деб эътироф этилган карздорликни хисобдан чикарилаётганда, хисобдан чикарилиши лозим булган умидсиз карздорлик микдор идам ошмайдиган суммада чегириб ташланади.
Келгусида солик солнкадиган базами чикариладиган хисобот даври харажатлари хисобот даври мобайнида 9440-« Келгусида солик солинадиган базадан чикариладиган хисобот даври харажатлари» счётининг дебетида хисобга олинади, хисобот даврининг охирида эса ушбу счётнинг кредитидан 9910-«Якуний молиявий натижа» счбтининг дебетига хисобдан чикарилади.

  1. Бошка харажатлар хисоби

Ишлаб чикариш харажатлари ва давр харажатларкдан ташкари корхонанинг харажатлар таркибига, шунингдек, молиявий фаолият буйича харажатлар ва фавклодда харажатлар, фойда солнги буйича харажатлар киритилади.
Молиявий фаолият буйича харажатлар куйндагилардан иборат:

  • банклар ва бошка моли»-кредит ташкилотлар и кредитларн буйича фоизлар (инвестиция даврнда капитал куйилмалар таркибига кирувчн инвеетицияларга олинган банк ва бошка молил-кредит ташкнлотлари кредит лари буйича фоизлар дан ташкари), шу жумладан, муддати утгаи ва узайтнрилган ссудалар буйича фоизлар;

  • мол-мулкни узок муддатли ижарага олиш (лизинг) буйича фоизларни тулаш харажатлари;

  • чет эл валютаси билан операциялар буйича салбий курс тафовутлари ва зарарлар;

  • сарфланган (кимматли когозларга, шуьба корхоналарга ва хокаэоларга) маблагларни кайта бахолаш дан курилган зарарлар;

  • уз кимматли когозларини чикариш ва таркдтищ билан боглик харажатлар;

  • молиявий фаолият буйича бошка харажатлар, шу жумладан, кимматли когшлар буйича манфий дисконт.

Бун дай харажатлар хисобот даври мобайнида 9640-9690-м«лияв«й фаолият буйича харажатларни хисобга олувчи счётларнииг дебетида хисобга олинади хисобот даврининг охирида эса ушбу счётларнинг кредитидан 9910«Якуний молиявий натижа» счётининг дебетига хисобдан чикарилади.
Мисол. Корхонада куйидагича бухгалтерия упсазмапари билан акс этгириладигаи операциялар амалга ошнрилган:

  • банкдан олииган кредит буйича 200 минг сум суммада фоиз хисобланди:

Д-т 9610н< Фоизлар куннишшга харажатлар» 200 минг сум
К-т 6920-Хисобяанган фоизлар» 200 минг сум;

  • кимматли когозларни кайта бахолашдан курилган зарар -14 минг сум кайд этилган:

Д-т 9690-«Молиявий фаолият буйича бошка харажатлар» -14 минг сум
К-т 5110-«Кимматлм когозлар» - 14 минг сум

  • валюта счётиии кайта бахолаш натижасида юзага келган 16 минг сумлик манфий курс фарки тан олинди:

Д-т 9620-«Валюталар курслари фаркидан зарарлар» - 16» минг сум
К-т 5210-«Мамлакат ичидаги валюта счётлари» - 16 минг сум;

  • хисобот даврининг охирида молиявий фаолият буйича харажатлар якуний молиявий натижа га хисобдан чикарнлган:

Д4г 9910-«Якунний молиявий натижа - 230 минг сум»
К-т 9610-« Фоизлар куринишидаги харажатлар»- 200 минг сум
К-т Молиявий фаолият буйича бошка харажатлар» - 14 минг сум
К-т 9620-«Валюталар курслари фаркидаи зарарлар» - 16 минг сум.
Бухгалтерия хисобида фавкулодда зарарлар алохида хисобга олиниши лозим. Фавцулотда зарарлар - бу хужалик юритувчи субъектларнннг одатдаги фаолиятидан четга чикувчи ходисалар ёки операциялар натижасида вужудга келадяга»
моддалар ва давр харажатлари таркибида акс эггтирилишй керак булган утган давр модддлари кирмайди.
У ёки бу модданинг фавкулодда зарарлар моддаси сифатида акс эттирилиши учуй у куйидаги мезонларга жавоб бериши керак:

  • одатдаги фаолиятдан четга чикувчи тавсифи - вокеа ёки битим юкори даражада одатдаги фаолиятдан четга чикиш билан тавсифланишн ва аник холда корхонанинг одатдаги хужалик юритиш фаолияти билан боглик булмаган тавсифга эга булиши лозим;

  • камдан-кам вужудга келиши - вокеа ёки битим тавсифи шундай булиши керак к и, кузланган келажакда, яъни бир неча йил мобайнида улар такрорланишини кутиш мумкин эмас;

  • мустакиллик - булиб утган вокеа ёки битим корхона жамоасининг ихтиёри ва харакатидан ташкари содир этилган, яъни бошкариш ходимлари томонидан кабул килинадиган карорларга боглик эмас.

Тегишли моддаларии фавкулодда харажатларга киритиш ёки киритмаслик тугрисида карорлар кабул килишда ишлар амалга ошириладиган шароитларни хам хисобга олиш лозим. Масалан, агар хужалик юритувчи субъект алохида иклим шароитларида жойлашган булса, у холда - иклим шароитларига боглик холдаги ишламай туриб колишлар фавкулодда деб бахоланиши мумкин эмас, чунки ушбу модда «камдан-кам вужудга келиш» мезонига жавоб бермайди.
Фавкулодда харажатлар туркумига куйидаги ходисапар ва битимларни киритиб булмайди, зеро улар одатдаги бизнес таваккалчилигига мансубдир:

  • дебиторлик карзлари, товар-моддий бойликлар ёки узок муддатли активларни хисобдан чикаришдан курилган зарарлар;

  • валюта курс фаркидан к^ркпган зарарлар;

  • махсулот ёки товарлар таннархидан паст нархларда сотилгандан курилган зарарлар ва бошкалар.

Халкаро амалиётда одатда фавкулодда зарарларга куйидагилар киритилади:

  • табиий офатлар ёки бахтсиз ходисалардан (масалан, зилзила, сув тошкини, ёнгинлар ва хоказо) курилган йирик йукотишлар;

  • сиёсий узгаришлар, яъни уруш, инкилоб ва бошкалар натижасидан курилган йукотишлар;

  • конунчилик узгариши муносабати билан куриладиган йукотишлар, масалан экспроприация килиш, давлат тасарруфига утказиш, фаолнятнинг айрим турларини такиклаш ва бошкалар.

Молиявий хисоботда фавкулотда бандларни алохида ажратиб курсатишдан асосий максад хисобот даврида фаолият натижаларини янада хам холис акс эттириш, зеро ушбу зарарлар корхона ходимларининг харакатига боглик эмас ва улар таъсир доирасидан ташкаридадир.
Фавкулодда зарарлар хисобот даври мобайнида 9720-«Фавкулоддаги зарарлар» счётининг дебетида жамланади. Х,исобот даврининг охирида эса зарарлар суммасининг барчаси 9910-«Якуний молиявий натижа» счёти буйича хисобдан чикарилади.
Мисол. Яшин уриши натижасида тайёр махсулот омбори ёниб кетди ва куйидаги зарар курилди: тайёр махсулот камомади - 1 532 минг сум; асосий воситалар чикиб кетишидан зарар - 1138 минг сум; инвентарь ва хужалик ашёлари чикиб кетишидан зарар - 30 минг сум. Зарарлар куйидаги бухгалтерия утказмалари билан акс эттирилади:
Д-т 9720-«Фавкулоддаги зарарлар» - 2 700 минг сумм
К-т 2810-«0мбордаги тайёр махсулотлар» - 1 532 минг сум
К-т 9210-«Асосий воситаларнинг чикиб кетиши» -1 138 минг сум
К-т 1080-«Инвентарь ва хужалик жихозлари» - 30 минг сум;
Хисобот даврининг охирида фавкулодда зарарлар якуний молиявий натижага хисобдан чикарилади:
Д-т 9910-«ЯкуниЙ молиявий натижа» - 2 700 минг сум
К-т 9720-«Фавкулоддаги зарарлар» - 2 700 минг сум.
Харажатларнинг яна бир тури бу фойда солиги буйича харажатдир. Ушбу харажатларнинг хисоби 9800- «Соликлар ва йигимларни тулаш учун фойданинг ишлатилишини хисобга олувчи счётлар» гурухида олиб борилади ва улар куйидагилардан иборат:
хисобот даври мобайнида фойда солиги буйича харажатларни хисобга олиш учун мулжалланган 9810- «Даромад (фойда) солиги буйича харажатлар» счёти;
ободонлаштириш ва ижтнмоий инфратузилмани ривожлантириш, савдо корхоналари учун ял пи даромад солиги, микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солик хисобланишини хисобга олиш учун мулжалланган 9820-«Фойдадан хисобланган бошка соликлар ва йигимлар буйича харажатлар» счёти.
Ушбу счётларнинг дебетида хисобот даври мобайнида юкорида кайд этилган соликлар хисобланиши акс эттирилади.
Соликларни хисоблаш куйидаги ёзув билан акс эттирилади:
Д-т 9810-«Даромад (фойда) солиги буйича харажатлар»
Д-т 9820-«Фойдадан хисобланган бошка соликлар ва йигимлар буйича харажатлар»
К-т 6410-«Бюджетга туловлар буйича карз (турлари буйича)».
Хисобот даврининг охирида хисобланган соликларнинг тулик суммаси куйидаги утказмалар билан якуний молиявий натижага хисобдан чикарилади:
Д-т 9910-«ЯкуниЙ молиявий натижа»
К-т 9810-«Даромад (фойда) солиги буйича харажатлар»
К-т 9820-«Фойдадан хисобланган бошка соликлар ва йигимлар буйича харажатлар».

Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling