Xo’jaobod tuman umumta’lim

LABORATORIYA ISHLARIDA O‘LCHASH XATOLIKLARINI HISOBLASH
Fizik kattaliklarni laboratoriya mashg‘ulotlarida o‘lchash bevosita va bilvosita bajariladi. Bevosita o‘lchashda asbob izlanayotgan kattalikning qiymatini ko‘rsatadi.
Fizik kattaliklarning hammasini bevosita o‘lchab bo‘lmaydi. Shuning uchun izlanayotgan fizik kattalik bevosita o‘lchab topilgan kattaliklar orqali hisoblab topiladi. Fizik kattalikni bunday aniqlash bilvosita o‘lchash deyiladi. Bilvosita o‘lchashda absolyut va nisbiy xatoliklarni hisobga olish zarur. Fizik kattalikni o‘lchashda bir xil sharoitda o‘lchangan qiymatlar a₁, a₂, a₃, …, a_n olinadi. Ularning o‘rtacha arifmetik qiymati a_o‘rt = (a₁+a₂+a₃+…+ a_n)/n ifodadan topiladi.
O‘lchash vaqtida topilgan qiymatlar bir-biridan farq qilib, ularning o‘rtacha qiymatdan farqi ayrim o‘lchashlarning absolyut xatoligi deyiladi.
Birinchi o‘lchashdagi absolyut xatolik Δa₁ = | a_o‘rt – a₁|, ikkinchi Δa₂ = | a_o‘rt – a₂|, uchinchi Δa₃ = | a_o‘rt – a₃|, va n chi Δa_n = | a_o‘rt – a_n| ifodalardan topiladi.
So‘ngra absolyut xatoliklarning o‘rtacha qiymati Δa_o‘rt = (Δa₁ + Δa₂ + ... + Δa_n)/n ifodadan aniqlanadi.
Fizik kattalikning haqiqiy qiymati topilgan o‘rtacha qiymatdan ± a_o‘rt qadar farq qiladi, ya’ni
a = a_o‘rt + Δa_o‘rt. Shuningdek, absolyut xatolik o‘rtacha qiymatining o‘lchanayotgan kattalikning o‘rtacha qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb ataladi va u foiz hisobida olinadi, ya’ni
ɛ = (Δa_o‘rt / a_o‘rt) •100 %.