Xonliklar davridagi davlatchiligimiz (XVII-XX asrlar)

Xonliklar davridagi davlatchiligimiz (XVII-XX asrlar)

Reja:

1. 
   Buxoro xonligi.
   
2. 
   Xiva xonligi.
   
3. 
   Qo’qon xonligi.
   

Ma`muriy jixatdan Buxoro xonligi viloyat va tumanlarga bulingan. Ularga xon xonadonining vaqillari va o’zbek zodagonlari boshchilik qilardi. XVI asrning 60-yillaridan boshlab Buxoro ma`muriy markazga aylanib bordi. Buxoroda boshqaruvning murakkab devonxonasida juda kup amaldorlar tuplangan edi. eng oliy davlat lavozimi-devon xisoblangan. Xon saroyidagi devonlarga davlat maxkamasi va moliya ishlarining boshligi devonbegi raxbarlik qilardi. Buxoro xonligida amaldorlardan tashkari ulamolar xam xukmron sinflar toifasiga kirganlar. Ular juda katta mavkega ega bulib, eng ta`sirchan xon xam ular bilan xisoblashishga majbur edi. SHayxulislom diniy muassasa raxbari edi. Sadrlar vakflarni boshqargan. Sudlov ishlarida shayxulislom xonning eng yakin yordamchisi edi. Buxoro poytaxtining kozisi davlatning bosh ruxoniysi, oliy sudi xisoblangan. Ularni xonning uzi tayinlagan.
XIX asrda Buxoro xonligiga amir xokimlik qilgan. U davlatning cheklanmagan xukmdori edi. Bu paytda Buxoroda oliy ma`muriy xokimiyat kushbegiga ta`allukli edi. Kushbegi bosh vazir xisoblangan. U Buxoro viloyatining xokimi xam xisoblangan. Maxalliy boshqaruv viloyat beklari tomonidan amalga oshirilgan. Amlokdorlar davlat soliklarini undirishgan. Kishlok joylarda xokimiyat dorugalarga berilgan.
Buxoro amirligida xam kozikalon amirga eng yakin kishi edi. Kozilik ma`muriy jixatdan mustaqil bulgan va u axamiyati jixatidan xokim yoki bek bilan teng bulgan. Kozikalondan keyingi mavkeda rais yoki muxtasib to’rgan. Uning vazifasi bozor, maxalla, masjid va madarasalarni tekshirib, nazorat qilib turish edi.Soliklar tizimi avvalgidek bulib asosan er soligi-xiroj, zakot, koramol zakoti, suv puli, joy puli, bog soligi kabi juda kupgina xillari bor edi. Bu albatta axolini tobora kashshoklashtirib borgan. Soliklar tuplashda maxalliy amaldorlar o’zboshimchalikka, suiste`mollarga xarakat qilardilar.
Buxoro amirligi Rossiyaga vassal bulgandan keyin xam boshqaruv shakli bu kurinishda koldi. Birok amirlik birorta chet davlat bilan Rossiya ruxsatisiz aloka urnata olmas va Rossiyaga katta boj tulab turar edi.