Xorijiy insvestitsiyalarni jalb qilish va investitsiya samaradorligini baholash

Xorijiy insvestitsiyalarni jalb qilish va investitsiya samaradorligini baholash.

Xorijiy investitsiyalarning turlari.

Investitsiya 1 (lot. investio - 0' rash) - iqtisodiyotni rivojlalltirish maqsadida o'z mamlakatida yoki xorijda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzoq muddatli kapital kiritish (qo 'yish) dir.

Xalqaro investitsiyalar yoki kapital oqimlari to'rtta asosiy toifaga bo'linadi: tijorat kreditlari, rasmiy oqimlar, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (FTI) va xorijiy portfel investitsiyalari (FPI).

Birinchi navbatda chet el korxonalariga yoki hukumatlariga beriladigan bank kreditlari ko'rinishidagi tijorat kreditlari.

Odatda rivojlangan davlatlar rivojlanayotgan mamlakatlarga ko'rsatadigan taraqqiyotga yordam berish shakllarini nazarda tutadigan rasmiy oqimlar.

To'g'ridan-to'g'ri xorijiy sarmoyalar (investitsiyalar) to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarga tegishli bo'lib, investorlar boshqa mamlakatlardagi korxonalarga doimiy qiziqish bildiradilar. Aniqroq aytganda, u chet elda fabrikani sotib olish yoki qurish yoki bunday ob'ektga mol-mulk, korxonalar yoki uskunalar ko'rinishida yaxshilanishlarni qo'shish shaklida bo'lishi mumkin.

Xorijiy investitsiyalar investitsiyalarni sotib olish, shuningdek chet elga qo'shilgan (sho'ba korxonasi) to'liq egalik qilgan kompaniyaning daromadlarini qayta investitsiya qilish va chet el filialiga yoki filialiga mablag'larni qarz berish kabi kapital badallarining barcha turlarini o'z ichiga olgan holda hisoblab chiqiladi. Daromadni qayta investitsiya qilish va asosiy kompaniya va uning sho'ba korxonasi o'rtasida aktivlarni o'tkazish, to'g'ridan-to'g'ri investitsiya hisob-kitoblarining muhim qismini tashkil etadi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va taraqqiyot bo'yicha konferentsiyasiga (YuNKTAD) ko'ra, chet el investitsiyalarining global kengayishi hozirgi kunda 850 mingdan ortiq xorijiy filiallari bo'lgan 65000 dan ortiq transmilliy korporatsiyalar tomonidan boshqarilmoqda.

Investorning to'g'ridan to'g'ri investitsiya bo'yicha daromadi dividendlar, taqsimlanmagan foyda, boshqaruv to'lovlari va royalti to'lovlari kabi foyda shaklida bo'ladi.

Taqsimlanmagan foyda - foyda dividend sifatida to'lanmaydi, aksincha asosiy faoliyatiga qayta sarmoya kiritadi yoki qarzni to'lash uchun ishlatiladi.

Boshqaruv to'lovlari - Chet ellik investor ko'pincha sho'ba korxonasiga davriy to'lovlar evaziga menejment xizmatlarini ko'rsatadi

Royalti to'lovlari - patent, mualliflik huquqi bilan himoya qilingan asar, savdo belgisi, franchayzing yoki tabiiy resurs kabi mulkdan foydalanganligi uchun egasiga to'lanadigan to'lov. Miqdor odatda daromadlarning foiziga, ishlab chiqarilgan birliklar soniga yoki bir tekis to'lovga asoslanadi

Chet el portfelidagi investitsiyalar (FPI) boshqa tomondan osonroq sotiladigan, kamroq doimiy bo'lishi mumkin va korxonaning nazorat paketi vakili bo'lmagan investitsiya vositalarining toifasiga kiradi. Bunga xorijiy korxonaning aktsiyadorlik vositalari (aktsiyalar) yoki qarz (obligatsiyalar) orqali investitsiyalar kiradi, bu albatta uzoq muddatli foizlarni anglatmaydi.

Qimmatli qog'ozlar:

• dividendlar to'lash

• egasi kompaniyaning bir qismiga egalik qiladi

• mumkin bo'lgan ovoz berish huquqlari

• muddati tugagan muddat

Obligatsiyalar:

• foizlar bo'yicha to'lovlar

• faqat obligatsiyalarga egalik huquqi

• ovoz berish huquqi yo'q

• muayyan ushlab turish muddati

Xorijiy investitsiyalar to'g'ridan-to'g'ri transmilliy korporatsiyalar tomonidan amalga oshirilishiga moyil bo'lsa-da, FPI korxonalar jamg’armasi yoki jismoniy shaxslarning jamg'arma mablag'lari kabi turli xil manbalardan kelib chiqadi.

Investorning FPI-da oladigan daromadlari odatda foizlarni to'lash yoki dividendlar ko'rinishida bo'ladi.

Investitsiyalarni hisoblash: FDI va FPI hisob-kitoblari odatda "oqim" sifatida o'lchanadi, ya'ni bir yil ichida qilingan sarmoyalar miqdori yoki "aktsiyalar" sifatida, o'sha yil oxiridagi jami sarmoyalarni o'lchaydi.

Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish

Investitsiya uchun zarur bo'lgan kapital odatda ikkita usul bilan ta'minlanadi; Birinchidan, turli xil iqtisodiy sohalarda yaratilgan mamlakatning ichki tejamkorligi, ikkinchidan, xorijiy mamlakatlardagi jamg'armalar. Ushbu jamg'armalar mablag'larni fizikaviy transfer oqimlari (mashinalar va hk) va mablag 'oqimi (pul mablag'lari va kreditlar) kelib tushgan mamlakatdan qabul qiluvchi mamlakatga ikki yo'l bilan o'tkaziladi.

Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, xorijiy investitsiyalar ikki darajadagi tenglamaga o'xshaydi, bu bir darajaga chet el investitsiyalarini jalb qilish uchun mezbon mamlakatning institutlari, qonunlari, munosabatlari, bozorlari va imkoniyatlarini, ikkinchi darajasiga esa xorijiy investitsiyalarning tendentsiyalari va e'tiqodlari kiradi. mamlakat.

Shu bilan birga, tashqi siyosat va tashqi dunyo bilan ijobiy va konstruktiv o'zaro aloqalarni o'rnatishning ahamiyati bu aniq munosabatlarni shakllantirishda, ayniqsa, investorlarni qabul qilishga bo'lgan munosabatni shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Aniq, rejalashtirilgan va konstruktiv tashqi siyosatning qabul qilinishi ijobiy muhit yaratishda juda muhim rol o'ynaydi va chet el sarmoyasini jalb qilish bilan bir qatorda xorijiy investorni qabul qiluvchi mamlakat to'g'risida institutsionalizatsiya qiladi. Xorijiy investor masalasi bilan bir qatorda, iqtisodiy oqimlar uchun turtki bo'lgan mamlakatning xususiylashtirish to'g'risidagi qonunlari ham ko'rib chiqilishi mumkin.

To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar, shuni ta'kidlash kerakki, sanoatni rivojlantirish va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish mamlakatda xususiy sektor faoliyati uchun sharoit yaratmasdan mumkin emas. Darhaqiqat, xususiylashtirish keng ma'noda resurslarni taqsimlash, ishlab chiqarish tizimi va bozorda sotiladigan mahsulotlar va xizmatlarni taqsimlashda bozor kuchlarining muhim rolini anglatadi.

Shunday qilib, muvaffaqiyatga erishishning dastlabki sharti - bu tartibga solish, mulkni kafolatlash, mehnat qonunchiligini, soliq qonunlarini o'zgartirish va xususiy sud faoliyati uchun tijorat da'volarini ko'rib chiqish uchun sud tizimini samarali qilish orqali tegishli sharoitlarni yaratishdir. Xorijiy transmilliy kompaniyalar bilan katta va qo'shma sarmoyalarni jalb qilish uchun katta, qudratli va samarali xususiy sektorning mavjudligi to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun mos sharoit yaratadi. Bu xususiylashtirish va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar o'rtasidagi yaqin aloqani ko'rsatadi. Shubhasiz, xususiylashtirish strategiyasini ishlab chiqish uchun kapital o'tkazmalaridagi mintaqaviy ustunlikni hisobga olish kerak.

Mintaqaviy strategik xususiyatlarga ko'ra xususiylashtirish ish joylarini yaratish, qabul qiluvchi mamlakatda tovar aylanmasi, sanoat sohasidagi ishlab chiqarish xarajatlarini nazorat qilish va nihoyat ishlab chiqarish bozori va jahon savdosida raqobat uchun motivatsiya yaratilishiga olib keladi. Xususiy sektorga xorijiy investorlarni jalb qilish ongli ravishda va strategik ravishda amalga oshirilsa, bu ichki mahsulotni olib kirish va eksport qilishda iqtisodiy samaradorlikni va qabul qiluvchi mamlakat va tashqi iqtisodiy dunyo o'rtasida daromadni oshiradi [1].

Shu bilan birga, xususiy sektordagi siyosiy barqarorlik, monitoring sifati, qonun ustuvorligi va korrupsiyani nazorat qilishni o'z ichiga olgan boshqaruv ko'rsatkichlari to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar va xususiy investitsiyalarni jalb qilishga bevosita ta'sir qiladi va korruptsiya va siyosiy beqarorlikning xorijiy investorlarga ta'siri barcha boshqaruv ko'rsatkichlaridan ko'proq.

Investitsiya faoliyatida risk - bu investitsiyalarni qisman yoki to'liq yo'qotish, kutilgan daromaddan kamroq yoki ko'proq foyda olish, loyihada ko'zlangan maqsadlarga erisha olmaslik ehtimolidir. Loyihadan qanchalik ko'p miqdorda daromad kutilsa, u shunchalik yuqori riskli hisoblanadi.

Iqtisodiy lug'atlarda risk xavf-xatar, zarar va yo'qotish ehtimoli, xavf ehtimoli yoki muvaffaqiyat umidida xavf tomon borish ma'nosida kelishi ko'rsatilgan.
Bugungi kun amaliyotida loyiha risklarini tahlil qilishda bir qancha usullardan foydalaniladi. jumladan:

-ekspert baholash usuli

-zararsizlik nuqtasi (sezgirlik) tahlili

-qarorlar daraxtini barpo etish usuli

-Monte Karlo usuli
1.Ekspert baholash usuli. Bu usul riskni tahlil qiluvchi iqtisodchi ekspertning malaka darajasiga asoslanadi. Ehtimollik subyektiv tarzda aniqlanganida har bir kishi bitta hodisaning qimatini turlicha belgilashi va u haqda turlicha qaror qabul qilishi mumkin. Bu usulda bankning faoliyatida o’tkazilgan barcha operatsiyalar bo’yicha mavjud satistik ma’lumotlar tahlil qilinishi lozim. Bunda imkoni boricha ko’priq yo’qotishlarga olib kelishi mumkin bo’lgan operatsiyalarni tahlil qilish ko’zda tutiladi. Bank riski aniqlanganida bankning o’zidagi va bo’lish ehtimoli bo’lgan yo’qotishlar va ularnign davr oralig’i aniqlab olinadi. Ekspert baholash usuli asosan statistic ma’lumotlar va ekspertlarning amaliy bilimlariga tayanadi.

2. Zararsizlik nuqtasi (sezgirlik) tahlili. Zararsizlik tahlili deganda loyiha bo’yicha ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish hajmi, mahsulot tannarxi va foydaning bir biriga bog’liqligini tadqiq qilish tushuniladi. Ba’zi hollarda bunday tahlil xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi va foydanign bir biriga nisbatini tahlil qilish deb ham ataladi. Bunda eng asosiy maqsad xarajatlarni qoplash uchun zarur bo'lgan ishlab chiqarish hajmini aniqlashdan iborat va bu holat korxona rahbarlariga va loyiha menejerlariga quyidagi omillarning o'zgarishi foydaga ta’sirini aniqlash irnkoniyatini beradi:

-doimiy xarajatlar (miqdori ishlab chiqarish hajmiga qarab o'zgarmaydigan xarajatlar, masalan, qarz foizi, garov pull, ijara haqi, mnta to'lovari va boshqalar);

-o'zgaruvchan xarajatlar (miqdori ishlab chiqarish hajmiga nisbatan to'g'ri mutanosiblikda o'zgarib turuvchi xarajatlar, masalan, ish haqi, hom ashyo yoqilg’, yuk tashish xarajatlari va boshqalar)

- sotish hajmi

- mahsulot tannarxi;
- sotllishi tutilgan mahsulot assortimenti.
3. Qarorlar daraxtining barpo etilishi usuli

Bu usul loyiha rivojIauishiuing turli xil variantlari mavjud bo'lganda uning eng optimal variantlariui tanlash va tegishli qaroriar qabul qilish, shunillgdek, loyiha bo'yicha turli xil oraliqlarda qarorlar qabul qilinishi avvalgi qabul qilingan qarorlarga bevosita bog'liqligi va uni istiqbolda yanada rivojlantirish holatini aniqlab beradi. Bunda riskni tahlil qiluvchi barcha ma'lumotlarga ega bo'lishi kerak.

«Qarorlar daraxti»ni barpo etish uchun ma'lumotlar to'plashning ketma-ketligi quyidagicha: loyiha hayotiyligi siklining davomiyligi va tarkibini aniqlash; loyihaning istiqboldagi rivojlanishiga ta'sir etuvchi asosiy holatlami aniqlash; asosiy holatlarning sodir bo'lish vaqtini aniqlash; asosiy holatlaming sodir bo'lishi natijasida qabul qilinishi mumkin bo'lgan qarorlarni shakllantirish; har bir qabul qilingan qarorlaming ehtimolligini aniqlash; loyihani amalga oshirish har bir bosqichining qiymatini aniqlash hamda olingan ma'lumotlar asosida «Qarorlar daraxti»ni barpo etish.

4. Monte-Karlo usuli.
O'zbekiston Respublikasida hozirgi davrda Monte-Karlo usulini qo'llash katta ahamiyatga ega. Chunki ushbu davr loyihalarni amalga oshirishda noaniqlikning yuqori darajasi bilan, bozor iqtisodiyoti qonunlari to'liq amal qilinmasligi bilan va mutaxassislarning tahlil natijalari subyektiv ekanligi bilan belgilanadi. Monte-Karlo usuli - bu loyiha sezgirligini tahlil qilish usuli va ssenariylar usulilling uyg'unlashtiruvchi usuli bo'lib, uning asosi bo'lib, ehtimollar nazariyasi xizmat qiladi. Agar ssenariylar tahlilida mutaxassis 3 xii variantdagi ssenariy tuzsa, Monte-Karlo usulida bu variantlar soni 500 ta va minglab ssenariylarni tashkil etadi. Ba'zi bir (yoki bir nechta) loyiha parametrlarini o'zgartirib, tahlilchi ularni uchta variantdan ko'rib chiqadi va har bir variantga loyilla natijasini hisoblab chiqadi. Ushbu natijalar yig'indisi asosida qaror qabul qilinadi.

Bu usulni yana immitatsion modellashtirish yoki statistic modellashtirish, deb ham atashadi. Immitatsiya deganda ushbu loyihaning ma'lum parametrlarini va shart-sharoitlarini o'zgartirib, loyihaning turli xil variantalarini yaratish, amaliyotdagi vaziyatni immitatsiya qilish tushiniladi. Barcha immitatsiyalar natijasi statistik usulda son jihatidan hisoblab chiqiladi. MonteKarlo usuli tashqi omillar o'zgarishining maksimal darajada hisobga olinishini ta'minlaydi.

Xorijiy investitsiyalarni jalb etishga ta’siz etuvchi omillar: