Xorijiy mamlakatlarda innovatsion tizimlarning rivojlanish xususiyatlari

Boshqa mamlakatlarning milliy innovatsion tizimlarining qiyosiy tahlili. Britaniya innovatsion siyosati muvaffaqiyatining asosiy omillaridan biri xususiy tashabbusga yo'naltirilganligi edi. Boshqa ko'plab mamlakatlardan farqli o'laroq, Buyuk Britaniyaning innovatsion rivojlanishida etakchi rol davlatga tegishli emas: mamlakatning innovatsion strategiyasi birinchi navbatda innovatsiyalarga bo'lgan talabni rivojlantirishga qaratilgan va investitsiyalarga mintaqaviy yondashuv qo'llaniladi. 
Irlandiyada xususiy sektor innovatsiyalarning asosiy generatori hisoblansa-da, innovatsion rivojlanish uchun asosiy shart-sharoitlarni davlat shakllantiradi. Uning milliy innovatsion tizimining muvaffaqiyatini uchta asosiy komponent bilan tavsiflash mumkin: Irlandiyaning jahon moliya tizimiga qo'shilishi, bu iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarning sezilarli darajada oshishiga va transmilliy korporatsiyalarning kelishiga olib keldi; mamlakatning xalqaro texnologiya harakati va xalqaro axborot-texnologik hamkorlikning turli shakllaridagi ishtiroki asosida rivojlanishning innovatsion « o‘choqlari »ni yaratish; malakali mutaxassislarni mamlakatga immigratsiya qilish orqali inson kapitali sifatini oshirish [18, 19].
Tarixan davlat sektori Daniyada yangi texnologiyalar uchun sharoit yaratishda tarixiy jihatdan muhim rol o'ynagan. Shveytsariyaning innovatsion rivojlanishi muvaffaqiyatining muhim omillari, birinchidan, amalga oshirilayotgan innovatsion siyosatning izchilligi edi. Ikkinchidan, uning xalqaro yo'nalishi muhim rol o'ynadi: xalqaro tadqiqot dasturlarida milliy innovatsion korxonalarni qo'llab-quvvatlashga jiddiy e'tibor qaratilmoqda [20].
Norvegiyada institutlar va universitetlarda fundamental tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash Norvegiya innovatsion siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bepul ta’lim chekka hududlardan kelgan bolalar va aholining kam ta’minlangan qatlamlari uchun yetakchi oliy o‘quv yurtlari va kollejlarga o‘qishga kirish imkonini beradi. Frantsiyadagi milliy innovatsion tizimning innovatsion rivojlanishiga hissa qo'shadigan asosiy kuchli tomonlaridan biri bu raqobatbardoshlik qutblari bo'lib, korxonalar, universitetlar va tadqiqotchilarning birgalikda ishlashiga imkon beradi.
Shvetsiyaning innovatsion rivojlanishi muvaffaqiyatining asosiy omili ilm-fan rivojiga hissa qo'shgan ta'limga uzoq muddatli yirik investitsiyalardir.
Germaniyaning innovatsion rivojlanishida AQSh bilan hamkorlik (urushdan keyingi iqtisodiy tiklanish), shuningdek, davlat-xususiy sheriklik mexanizmini ishlab chiqish muhim rol o'ynadi, bu ma'lum ma'noda venchur moliyalashtirish o'rnini bosdi. Germaniyada keng tarqalmagan [22].
Innovatsion rivojlanishning etakchisi bo'lmagan mamlakatlarda (Belarus, Indoneziya, Hindiston va boshqalar) innovatsiyalarning muvaffaqiyatli rivojlanishining asosiy omili boshqa mamlakatlar bilan o'zaro aloqalar va texnologiyalarni jalb qilish va davlat innovatsion siyosatining asoslari hisoblanadi.
Bir qator mamlakatlarda innovatsion tizimlarni tahlil qilish asosida shunday xulosaga kelish mumkinki, zamonaviy sharoitda milliy innovatsion tizimni yaratmasdan va doimiy takomillashtirmasdan turib jahon bozorining yetakchi ishtirokchilari bilan muvaffaqiyatli raqobat qilish mumkin emas. Milliy innovatsion tizimlarning aksariyat modellarida asosiy yoki asosiy ishtirokchilardan biri davlat hisoblanadi.
Milliy innovatsion tizimning muvaffaqiyatli rivojlanishiga quyidagi omillar yordam beradi: maqsad va vazifalarni aniq shakllantirilgan davlatning izchil va uzoq muddatli innovatsion siyosati; innovatsion iqtisodiyotni barpo etish va innovatsion siyosatni amalga oshirish uchun asos sifatida mavjud innovatsion salohiyatdan oqilona foydalanish; xususiy, ilmiy va ta’lim sektorlari o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish va mustahkamlash bo‘yicha tizimli sa’y-harakatlar; yetarlicha tez rivojlanmaydigan yoki mustaqil rivojlanayotgan muhim innovatsion va texnologik salohiyat yo‘nalishlarini aniqlash va ularni maqsadli qo‘llab-quvvatlash; potentsial innovatsion firmalarning eng ko'p sonini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash orqali qamrab olish; innovatsiyalarni, yaratilgan va qarzga olingan texnologiyalarni tijoratlashtirish dasturlari ishlab chiqilgan; transmilliy korporatsiyalarning xorijiy investitsiyalarini oqilona jalb qilish; intellektual mulk sohasida ishlab chiqilgan qonunchilikning mavjudligi; ilg‘or xalqaro tajribani tizimli o‘rganish va joriy etish.
Mamlakatlar tahlili asosida, shuningdek, alohida institutlarning past darajadagi rivojlanish darajasi innovatsion rivojlanishga har doim ham to'sqinlik qilmaydi, degan xulosaga kelish mumkin. Bu holatda asosiy tanlov davlat siyosatini amalga oshirish strategiyasini tanlash va ko'pincha vaziyatlarning muvaffaqiyatli tasodifidir.
Innovatsion tizimlar rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi omillar qatoriga, xususan, quyidagilar kiradi: ilmiy-tadqiqot ishlarini moliyalashtirishda biznesning past ulushi (Fransiya, Shvetsiya, Niderlandiya, Hindiston); kichik biznesning innovatsion faoliyatga sust jalb etilishi (Frantsiya, Shvetsiya, Niderlandiya, Yaponiya); «Brain drain» (Frantsiya, Germaniya); rivojlanishdagi hududiy nomutanosibliklar (Germaniya, Hindiston, Xitoy, Fransiya, Norvegiya); aholining tez qarishi (Yevropa Ittifoqi mamlakatlari); harbiy-sanoat kompleksiga yuqori xarajatlar (Shvetsiya, Isroil); rivojlanmagan venchur kapital bozorlari (Daniya, Germaniya); innovatsiyalarni tijoratlashtirish muammolari (Hindiston, Germaniya, Braziliya); byurokratiya (Hindiston, Braziliya, Osiyo mamlakatlari) [24, 25].
Dunyoning turli mamlakatlarida davlat siyosatining tanlangan chora-tadbirlarini tahlil qilish, innovatsion tizimlarning ushbu kamchiliklarini hisobga olgan holda, odatda milliy innovatsion tizimni rivojlantirish uchun foydalaniladigan davlat innovatsion siyosatining bir nechta tarkibiy qismlarini aniqlashga imkon beradi: innovatsion siyosatni aniqlash va amalga oshirish uchun mas'ul bo'lgan maxsus tashkilotlar va organlar (deyarli barcha mamlakatlar); texnologiya almashinuvi nuqtai nazaridan boshqa mamlakatlar bilan faol hamkorlik qilish (deyarli barcha mamlakatlar); innovatsion klasterlarni yaratish (Frantsiya, Germaniya); yirik transmilliy korporatsiyalarda (Shvetsiya, Fransiya, Niderlandiya, Hindiston, Yaponiya) asosiy innovatsiyalarni joriy etish; bepul ta'limni ta'minlash (Germaniya, Norvegiya); «innovatsion vaucherlardan» foydalanish (Niderlandiya, Buyuk Britaniya, Germaniya); muhim to'g'ridan-to'g'ri byudjetdan moliyalashtirish