Xotira fiziologik mexanizmlari reja

SO’ Z–MANTIQIY XOTIRA

So'zlar bo'lmasa fikrlar ham bo'lmaydi. Shuning uchun ham fikrlarimizga xos xotira shunchaki mantiqiy xotira deb bilmay, balki so'z mantiq xotira deb ataladi. So'z-mantiqiy xotirada ikkinchi signal tizimi asosiy rol o'ynaydi. So'z- mantiqiy xotira iisongagina xos xotiraning maxsus turidir.

IXTIYORIY VA IXTIYORSIZ XOTIRA

Faoliyat maksadga qarab xotira ixtiyorsiz va ixtiyoriy turlarga bo'linadi. Muayyan maqsadsiz biron narsani esda olib qolish yoki eslash, ixtiyorsiz esda olib qolish va iktiyorsiz qayta esga tushirish ixtiyorsiz xotira deb ataladi. O'z oldimizga maqsad qo'yib esda olib qolsak, bu ixtiyoriy deb ataladi. Xotiraning ixtiyoriy va ixtiyorsiz turlari xotira tarakkiyotining 2 ta ketma—ketboskichlarinii tashkil etadi. Ixtiyorsiz xotira turmushimizda katta o'rin egallaydi. Ixtiyorsiz xotirada biz xech qanday irodaviy kuch sarflaymiz, hech qanday maqsad qilib quymaymiz.

QISQA MUDDATLI VA UZOQ MUDDATLI XOTIRA

Ma'lum bir material xotirada mustahkamlanishi uchun material sub'yekt tomonidan ishlab chiqarilishi kerak. Bu jarayon hozirgina bo'lib o'tgan hodisaning sub'yektiv jihatdan "aks-sadosi" sifatida yechiladi. Biz xotira mobaynida hozir bevosita idrok qilmayotgan, go'yo ko'rishda, eshitishda davom etamiz. Juda ko'p qaytarishlar va qayta tiklashlar natijasida materialni o'zaro muddat davomida esda saqlab qolish harakteri bo'lgan uzoq muddatli xotiradan farq qilgan holda, qisqa muddatli xotira bir marta hamda juda qisqa vaqt oralig'ida idrok qilish va shu ondayok, qayta tiklashdan so'ng juda qisqa muddatli esda olib qolish bilan harakterlanadi. Operativ xotira tushunchasi inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan aktual harakatlar, operasiyalar uchun himmat qiluvchi onomik (xotira) jarayonlarini bildiradi. Xotiraning operativ birliklari deb ataladigan anashu qismlarning hajmi malum bir faoliyatni muvaffaqiyat bilan bajarishga muhim ta'sir ko'rsatadi.

Operativ xotirada qisqa muddatli, ham uzoq muddatli xotira materiaalaridan kelib qo'shiluvchi "ishchi qotishma" hosil bo'ladi.

4, XOTIRA JARAYONLARI

1) Esda qoldirish va uning turlari.

Xotira faoliyati esda qoldirishdan boshlanadi. Esda qoldirish idrok qilingan narsa va hodisalarning miya po'stila iz hosil qilishdir. Uning fiziologik asosi miya po'stida muvaqqat nerv bog'lanishning vujudga kelishidir. Esda qoldirish aktivligi ikkiga bo'linadi.

a) ixtiyoriy esda koldirish

b) iesgiyorsiz esda koldirish

Ixtiyorsiz esda qoldirishda oldindan maksad qo'yilmaydi, mavzu tanlanmaydi va iroda kuchi sarflanmaydi. O'zining go'zalligi, emosional ta'sirchanligi, hajmi-harakatchanligi, tezligi, shakli va boshka xossalari bilan farq qiladigan narsa va xodisalar ixtiyorsiz esda oladi. Masalan: tasodifiy hodisalar, karnay-surnay ovozi ixtiyorsiz esda qoladi. Ixtiyoriy esda qoldirishda oldindan maqsad quyib, mavzu belgilanadi.

1. Maqsad qilib quyish, institutga kirish oldidagi maqsad.

2. O'quv materiallarini tushunib esda qoldirish.

3. Esda qoldirishning rasional usullaridan foydalanish, esga tushirish yo'li bilan esda qoldirish.

Beixtiyor esda qoldirishda qizikish qayta rol o'ynaydi. Bizning oldingi tajribamiz bilan bog'lik narsa va hodisalar beixtiyor oson qoladi. Biz ba'zi bir faktlarni bilsak, ular orasida tushuncha bo'lsa, bu faktlarga tegishli bo'lgan hamma narsalar oson esda qoladi. Ixtiyorsiz esda qoldirish inson hayotida katta ahamiyatga ega bo'lib, undan ortiqcha harakat talab qilmagan holda uning xayotiy tajribalarini kengaytiradi va boyitadi. Biroz ixtiyorsiz esda qoldirish tez bo'lsa ham, ko'pincha noaniq bo'ladi, bunday esda olib qolingan narsa va hodisalar keyinchalik zsga tushiriladi.

Ixtiyoriy esda qoldirish ko'zda tutilgan maqsadga muvofiq tanlangan materialni esda qoldirishdir. Kishi ixtyyoriy esda qoldirish uchun esda saqlashning maxsus priyomlarini saqlagan holda, materialni puxta esda qoldirish uchun o'zining kerakli kuchini sarf qiladi. Ammo mexanik esda saqlashni ma'noli esda saqlash bilan qo'shilishi foydalidir.