Xulosa va takliflar foydalanilgan adabiyotlar

Tavakkalchilik (Risk)ni bir necha turlarga bo'lish mumkin:

• 
  -Ixtiyoridagi bir necha muqobillikdan tanlovchi subyekt, bashorat qilinayotgan natijalarni olish uchun obyektiv ehtimolga (statistic tadqiqotlar natijalariga asoslanuvchi) ega bo'ladi.
  
• 
  -Kutilayotgan natijalami ro‘yi berish ehtimoli faqatgina subyektiv baholash orqali olinadi, ya’ni subyektiv ehtimollik bilan ish ko‘radi.
  
• 
  -Alternativlarni amalga oshirish va tanlash jarayonida obyektiv va tanlash jarayonida obyektiv va subyektiv ehtimollikka ega bo'ladi.
  
• 
  -Kutilayotgan natijalarni ro‘y berish ehtimoli faqatgina subyektiv baholash orqali olinadi, ya’ni subyekt, subyektiv ehtimollik bilan ish ko'radi.
  
• 
  -alternativlarni amalga oshirish va tanlash jarayonida obyektiv va subyektiv ehtimolliklarga ega.
  

Tadbirkorlik tavakkalchiligining neoklassik nazariyasining asoschilari (A. Marshall va A. Pigu) har xil qarashlarga ega edilar. Ular ishlab chiqqan nazariyaning mohiyati quyidagilardan iborat edi: noaniqlik sharoitida ishlaydigan va foydasi tasodifiy o‘zgaruvchan bo‘lgan tadbirkor bitim tuzishda ikki mezonga amal qiladi: kutilayotgan foyda hajmi va mumkin bo‘lgan tebranishlarning kattaligi. Neoklassik nazariyaga ko‘ra, iqtisodiy sub’ektning xatti-harakati marjinal foyda tushunchasi bilan belgilanadi, ya’ni tadbirkor kutilayotgan foydaning tebranishlari kamroq bo‘lgan variantni tanlaydi.
Jozef SHumpeter xavf va tadbirkorlikni bog‘lab, agar iqtisodiy rejada xatarlar hisobga olinmasa, ular bir tomondan foyda, boshqa tomondan esa yo‘qotishlar manbai bo‘lib qolishini ta’kidladi. Foyda xatarli vaziyatlardan olinadigan daromad sifatida ko‘rib chiqilgan nazariya «Nayt kotsepsiyasi» deb nomlandi. Pol Xayne o‘zining "Iqtisodiy fikrlash usuli" asarida ta’kidlaganidek, foyda "noaniqlik tufayli yuzaga keladi agar foyda olish bilan bog‘liq bo‘lgan hamma narsa ma’lum bo‘lsa, uni amalga oshirishning barcha imkoniyatlaridan to‘liq foydalaniladi va shuning uchun foyda hamma joyda nol bo‘ladi”³.
Balabanov I.T. xavf deganda tabiatning ba’zi hodisalari va kishilik jamiyatining o‘ziga xos xususiyatlari tufayli kelib chiqadigan yo‘qotishlarning xavfi deb tushuntiradi. Iqtisodiy kategoriya sifatida xavf paydo bo‘lishi yoki bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan hodisadir. Bunday voqea yuz berganda uchta iqtisodiy natijaga erishish mumkin:

• 
  salbiy (yo‘qotish, zarar);
  
• 
  nol;
  
• 
  ijobiy (daromad, foyda).
  

Risklarni minimallashtirishning dstlabki shartlari bu risklarni moliyalashtirish hiosblanadi. Bunga turli ishlar uchun qilingan sarf – xarajatlar kiradi. Xususan sug’urta xizmatlari uchun, investitsion portfellar tuzish uchun, uzoq va qisqa muddatli strategik qarorlarni amalga oshirish uchun qilinadigan boshqa sarf harajatlar shular jumlasidandur.
So‘nggi o‘n yillikda tavakkalchilikni moliyalashtirish usullari ishlab chiqilgan. Bu moliyaviy bozorlarning rivojlanishi, xavflarni boshqarishning yaxlit usullarini ishlab chiqish, shuningdek zararni sug‘urta qilish usulining cheklanishi bilan bog‘liq. Risklarni moliyalashtirish bu xatarlarni boshqarish usullarining qo‘shimcha (qo‘shimcha) qismidir. Ushbu komponent ob’ektiv ravishda zarurdir, chunki mutlaq xavfsizlik yoki nol xavfiga erishish ba’zi hollarda iqtisodiy jihatdan imkonsiz yoki imkonsizdir.
Tavakkalchilikni moliyalashtirish tushunchasi, oldini olish choralarini amalga oshirish uchun moliyaviy manbalarni izlash va jalb qilishni, shuningdek, noxush hodisalar yuzaga kelganda yo‘qotishlarni oldini olishni anglatadi. Hozirgi vaqtda ilmiy adabiyotlarda xavflarni minimallash- tirish usullarini aniqlashda yagona yondashuv mavjud emas. Ba’zi kitoblarda xatarlarni moliyalashtirish tushunchasi bir-ikki xil ma’noga ega:

• 
  umumiy ma’noda: risklarni moliyalashtirish - bu xatarlarni boshqarish sohasidagi xarajatlarni rejalashtirish va bajarish;
  
• 
  boshqa ma’noda: risklarni moliyalashtirish - bu yo‘qotishlarni qoplash uchun ma’lum mablag‘ manbalarini yaratish. Tavakkalchilikni moliyalashtirishning o‘ziga xos xususiyatlari juda katta. Bu, birinchi navbatda, mablag‘lar qaytarib berilmaydigan, foizsiz asosda taqdim etilishi va kreditlashda odatiy bo‘lgan garov talab qilinmasligi, "tavakkalchilik kompaniyasi" tasarrufiga o‘tkazilgan mablag‘lar u bilan moliya instituti o‘rtasidagi shartnomaning butun muddati davomida olib qo‘yilishi shart emasligidir. Investitsiyalangan mablag‘larning qaytarilishi va "riskli kapitalistlar" ning daromadlarini amalga oshirish kompaniyaning qimmatli qog‘ozlari ochiq bozorga chiqish paytiga to‘g‘ri keladi. Foyda miqdori "risk kapitali" ga ega bo‘lgan innovatsion kompaniyaning ulushini almashtirish kursi va loyihaga sarflangan mablag‘lar o‘rtasidagi farq bilan aniqlanadi. Ushbu ulush shartnomada belgilanadi va 80% gacha yetishi mumkin. Aslida, moliya institutlari innovatorning sheriklariga aylanadilar va berilgan mablag‘lar korxonaning ustav fondiga, o‘z mablag‘larining bir qismiga aylanadi.
  

Tavakkalchilikni moliyalashtirishning muhim sharti kichik korxonani ishlab chiqarishni kengaytirishga yo‘naltirishdir, chunki faqat yuqori tezlikda ishlaydigan korxona fond birjasiga kirishdan keyin o‘z aksiyalarining narxining oshishiga ishonishi va "tavakkal kapitalistlariga" zarur daromad keltirishi mumkin. Kichik firmalarning ikkita toifasiga "risk kapitali" ayniqsa tayyor.

Birinchidan, ushbu korxonalarning rivojlanish istiqbollarini batafsil baholay oladigan menejerlar tomonidan egalaridan sotib olinganlar.
Ikkinchidan, taniqli yuqori texnologiyalar korporatsiyalari xodimlari tomonidan ta’sis etilgan yangi firmalarga, ular allaqachon mustaqil tadbirkorlar sifatida o‘zlarining oldingi firmalarining devorlarida ham, albatta, uning roziligi bilan tayyorlangan g‘oyalar va ishlanmalarni amalga oshirish niyatida. Kichik firmalar tasodifan xatarlarni moliyalashtirishning asosiy ob’ekti emas. Kichik firmalarda mikroprosessor, shaxsiy kompyuter, interferon kabi muhim yangiliklar yaratildi. Kichik firmalar matematik dasturlarni faol va muvaffaqiyatli ishlab chiqmoqdalar. Ilmiy-tadqiqot va innovatsion jarayon samaradorligining oshishi kichik firmalarning bir qator omillari bilan bog‘liq. Xususan, kichik firmalarda ilmiy ishlanmalar odatda iloji boricha intensiv ravishda amalga oshiriladi. Nisbatan qisqa vaqt ichida barcha harakatlar bitta loyihaga qaratilgan. Yirik korporatsiyalar ilmiy- tadqiqot ishlarini amalga oshirishning kengroq doirasi bilan ajralib turadi, ammo alohida rivojlanishni nisbatan sekin sur’atda amalga oshirmoqda.
Yuqorida riskni moliyalashtirish orqali uning salbiy ta’sirini minimallashtirish foydani esa maksimallashtirish mumkinligi haqida faktlar ko’rdik. Bundan kelib chiqadiki korxona tashkilotlar uchun eng maqbul yo’l albatta bu investitsiyon portfel tuzishdir. Quyida bu haqida davom etamiz.