Xususiy kasb-hunar ta'limi muassasasi "Chechen ko'p tarmoqli kolleji" kurs ishi

4. Asosiy vositalarning amortizatsiyasini hisobga olish

Asosiy vositalarning amortizatsiyasi – bu asosiy vositalarni sotib olish yoki qurish bilan bog'liq xarajatlarni asosiy vositalar qiymatini mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga, noishlab chiqarish ob'ektlari uchun esa o'z manbalariga o'tkazish yo'li bilan qoplash usuli.

Agar materiallar va xom ashyo tannarxga hisobdan chiqarilsa, ishlab chiqarish to'liq hajmda hisobdan chiqarilsa, unda asosiy vositalar qismlarga bo'linadi.
Birinchidan, bu asosiy vositalar to'g'ridan-to'g'ri mahsulotlarga (ishlarga, xizmatlarga) o'tkazilmasligi bilan bog'liq.
Ikkinchidan, asosiy vositalarning ishlash muddati bir yildan oshadi.
Uchinchidan, asosiy vositalarning qiymati, qoida tariqasida, yuqori va uni darhol tannarxga kiritish istalmagan moliyaviy oqibatlarga olib keladi.
Amortizatsiya tushunchasi asosiy vositalar qiymatini ishlab chiqarish tannarxiga o'tkazish jarayonini anglatadi. Ushbu jarayon 02 "asosiy vositalarning eskirishi"hisobvarag'ida hisobga olinadigan eskirishni hisoblash yo'li bilan amalga oshiriladi. 01-hisob 02-hisob bilan mos kelmaydi. Eskirish quyidagi yozuvlar bilan hisoblanadi: D‑t 20,23,25,26 K‑t 02 – asosiy vositalarning eskirishi hisoblanadi.
Eskirishni hisobga olgan holda, kompaniya asosiy vositalar qiymatining bir qismini asosiy vositalar narxiga o'tkazadi, bu boshlang'ich (almashtirish) qiymati va aşınma o'rtasidagi farqga teng.
Balansda bu jarayon qoldiq qiymatida hisobga olinadigan uzoq muddatli aktivlarning pasayishi bilan aks etadi.
Amortizatsiya ob'ektlari korxonaga egalik huquqi, xo'jalik boshqaruvi, operatsion boshqaruv asosida tegishli bo'lgan asosiy vositalardir.
Eskirish hisoblanmaydi:
- korxonada tovar yoki tayyor mahsulot sifatida ro'yxatga olingan mashinalar, uskunalar va boshqa shunga o'xshash mehnat vositalari;
- bepul va sovg'a shartnomalari bo'yicha olingan asosiy vositalar, shuningdek byudjet mablag'lari hisobidan to'liq sotib olingan ob'ektlar (agar ob'ekt qisman byudjet mablag'lari hisobidan sotib olingan bo'lsa, unda amortizatsiya korxonaning o'z xarajatlariga teng bo'lgan qiymatning bir qismi bilan hisoblanadi. Ushbu qoida faqat 1998 yil 1 yanvardan keyin kelib tushgan va tushgan asosiy vositalarga nisbatan qo'llaniladi. Oldingi davrlarda shu tarzda olingan asosiy vositalar uchun (1998 yil 1 yanvargacha amortizatsiya hisoblanadi);
- uy-joy fondi;
- tashqi obodonlashtirish obyektlari va o 'rmon xo' jaligining boshqa shunga o 'xshash obyektlari, yo' l xo ' jaligi, kema qatnovi holatidagi ixtisoslashtirilgan inshootlar va boshqalar;
- samarali qoramol, Bufalo, kiyik;
- foydalanish yoshiga etmagan ko'p yillik ko'chatlar;
- sotib olingan nashrlar (kitoblar, risolalar va boshqalar);
- agar Rossiya federatsiyasi qonunlarida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo'lsa, safarbarlik imkoniyatlari.
Asosiy vositalar kamida uch oy davomida konservatsiyaga o'tkazilgan hollarda amortizatsiya to'xtatiladi. Balansda ko'rsatilgan asosiy vositalarni saqlash tartibi tashkilot rahbari tomonidan belgilanadi va tasdiqlanadi, shu bilan birga, qoida tariqasida, ma'lum bir kompleksda, ob'ektda joylashgan, to'liq ishlab chiqarish tsikliga ega bo'lgan asosiy vositalarni saqlashga o'tkazish mumkin. Konservatsiya to'g'risida qaror korxona rahbari tomonidan qabul qilinadi, unga tegishli buyruq beriladi. Soliq organlari va mahalliy hokimiyat organlari bilan hech qanday kelishuv talab qilinmaydi. Amortizatsiya asosiy vositalarni tiklash davrida ham to'xtatiladi, uning davomiyligi 12 oydan oshadi.
Mavsumiy ishlab chiqarishda yillik amortizatsiya miqdori hisobot yilida korxona faoliyati davomida teng ravishda hisoblab chiqiladi. Masalan, asosiy vositaning boshlang'ich qiymati 600000 rublni tashkil qiladi.yillik amortizatsiya darajasi 10% yoki 60000 rublni tashkil qiladi. korxona yiliga 8 oy (maydan dekabrgacha) ishlaydi. May oyigacha eskirish hisoblanmaydi. May oyidan yil oxirigacha har oyda 7500 rubl miqdorida amortizatsiya hisoblanishi kerak.).
Pbu 6/97 va Yo'riqnomada amortizatsiya qilishning to'rtta usuli mavjud:
- chiziqli;
- kamaytirilgan qoldiq usuli;
- foydalanish muddati yillari sonlari yig'indisi bo'yicha qiymatni hisobdan chiqarish usuli;
- ishlab chiqarish (ish) hajmiga mutanosib ravishda qiymatni hisobdan chiqarish usuli.
Chiziqli usul o'zi uchun gapiradi-ish muddati davomida ajratmalar miqdori bir xil. Yuqoridagi ikkinchi va uchinchi usullar chiziqli emas. Ular qo'llanilganda, oldingi yillarda amortizatsiya miqdori keyingi yillarga qaraganda ko'proq. Tanlangan usul buxgalteriya siyosati to'g'risidagi buyruqda aks ettirilishi kerak. Shu bilan birga, barcha asosiy vositalar uchun bir xil usuldan foydalanish shart emas – bir xil usul bir hil ob'ektlar guruhida qo'llanilishi mumkin.
Foydalanish muddati davomida amortizatsiya usuli o'zgarmasligi kerak. Shu munosabat bilan, 1998 yil 1 yanvargacha balansda bo'lgan asosiy vositalar uchun 1998 yil 1 yanvardan keyin amortizatsiya ajratmalari faqat SSSR Ministrlar Sovetining 1990 yil 22 oktyabrdagi 1072-sonli "SSSR xalq xo'jaligining asosiy vositalarini to'liq tiklash uchun amortizatsiya ajratmalarining yagona normalari to'g'risida"gi qarori bilan belgilangan me'yorlarga muvofiq chiziqli tarzda amalga oshirilishi kerak. Qolgan uchta usul 1998 yil 1 yanvardan keyin balansda qabul qilingan asosiy vositalar uchun ishlatilishi mumkin.
Korxonalar qanday amortizatsiya stavkalaridan foydalanishlari kerak? Normalarni qo'llash tartibi 1990 yil 29 dekabrdagi VG‑21‑D-sonli Nizomda keltirilgan/144/17-24/4-73 "amortizatsiya ajratmalarini hisoblash tartibi to'g'risida". Pbu 6/97 va Yo'riqnomada ko'rsatilgan amortizatsiya usullari 1998 yil 1 yanvardan kuchga kiradi. Biroq, ular buxgalteriya hisobini yuritishda qo'llanilishi mumkin. Soliqqa tortish uchun 1072-sonli qaror bilan belgilangan me'yorlarga muvofiq chiziqli usuldan foydalanish kerak. Ushbu normalar yil uchun foiz sifatida belgilanadi. Masalan, boshlang'ich qiymati 100000 rubl bo'lgan ob'ekt uchun amortizatsiya darajasi.yiliga 10% ni tashkil qiladi. Yil uchun 100000 dan 100000 gacha bo'lgan 100000 miqdorida eskirishni hisoblash kerak. Aşınma har oyda hisoblab chiqiladi. Shunday qilib, oyiga aşınma 830 rublni qoldiradi. (10000 rubl: 12) va amortizatsiya miqdori dastlabki (almashtirish) qiymatiga teng bo'lgunga qadar har oy hisoblab chiqiladi. Shundan so'ng, amortizatsiya jarayoni to'xtaydi, garchi ob'ektning o'zi ishlashni davom ettirishi mumkin. 01-schyotda ushbu ob'ekt uchun 100000 rubl, 02 – schyotda – 100000 rubl miqdorida bo'ladi.
Noishlab chiqarish ob'ektlari uchun aşınma o'z manbalariga quyidagi simlar bilan tegishli: D‑t 88 to‑T 02 – noishlab chiqarish maqsadlarining asosiy vositalari uchun aşınma hisobdan chiqarildi.
Asosiy vosita ob'ekti foydalanishga topshirilganda, OS – 1 – sonli shaklda qabul qilish va uzatish dalolatnomasi tuzilishi kerak. Dalolatnoma tuzilgan sana kirish sanasi bo'ladi. Eskirishni hisoblash‑kirish oyidan keyingi oyning 1-kunidan boshlanadi va‑yo'q qilingan oydan keyingi oyning 1-kunidan boshlab tugaydi.
Ba'zi hollarda tezlashtirilgan amortizatsiyadan foydalanish Rossiya Federatsiyasi hukumatining 1994 yil 19 avgustdagi 967-sonli "tezlashtirilgan amortizatsiya mexanizmidan foydalanish va asosiy vositalarni qayta baholash to'g'risida"gi qarori bilan tartibga solinadi. Ajratish darajasi oshishi mumkin, lekin ikki baravar ko'p emas. Koeffitsientni katta hajmda qo'llash zarurati Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining moliyaviy organlari bilan kelishilgan. Tezlashtirilgan amortizatsiyaning maqsadi (faqat asosiy vositalarning faol qismi uchun) iqtisodiyotning yuqori texnologiyali tarmoqlarini rivojlantirish va mashina va uskunalarning samarali turlarini joriy etish uchun sharoit yaratishdir.
Yuqori texnologiyali tarmoqlar va mashina va uskunalarning samarali turlarining tegishli ro'yxati federal ijroiya organlari tomonidan o'rnatildi.
Tezlashtirilgan amortizatsiyani qo'llash to'g'risidagi qaror buxgalteriya siyosatining elementi sifatida rasmiylashtirilishi kerak, aks holda bu fakt foydani oshirib yuborish deb hisoblanadi.
5. Asosiy vositalarni ta'mirlashni hisobga olish

Ishlarning hajmi va xususiyatiga, moliyalashtirish manbalariga qarab, asosiy vositalarni joriy va kapital ta'mirlash farqlanadi. Ta'mirlash ishlari pudratchi va iqtisodiy usullar bilan tashkil etiladi va amalga oshiriladi.

Pudrat usuli shundan iboratki, ta'mirlashni amalga oshirish uchun uni shartnoma asosida amalga oshiradigan ixtisoslashtirilgan ta'mirlash korxonalari va boshqa uchinchi tomon tashkilotlari jalb qilinadi.
Iqtisodiy usul-bu korxonaning o'zi kuchlari va vositalari bilan ta'mirlash ishlarini olib borish. Shartnoma asosida amalga oshiriladigan ta'mirlarni hisobga olish tartibi shartnomalar yoki buyurtmalar asosida amalga oshiriladi. Ta'mirlash uchun asosiy vositalarni topshirish 03-1-sonli namunaviy shakldagi hujjatlarning ko'chirmasi bilan amalga oshiriladi. Ta'mirlash uchun topshirilgan uskunalar korxona balansida hisobga olinadi. Ta'mirlash tugagandan so'ng, pudratchi mijozga yozma ravishda xabar beradi. Uskunalarni to'liq ta'mirlashni qabul qilish 03-2-sonli namunaviy shakldagi ta'mirlangan, rekonstruktsiya qilingan va modernizatsiya qilingan ob'ektlarni qabul qilish va etkazib berish aktiga muvofiq amalga oshiriladi.
Tugallangan kapital ta'mirlash xarajatlari miqdori tegishli ob'ekt uchun inventarizatsiya kartasida qayd etiladi.
Uskunalarni kapital ta'mirlash bo'yicha pudratchilar bilan hisob-kitoblar, ta'mirlash narxiga muvofiq, butun ob'ekt bo'yicha to'liq tugallangan ta'mirlash ishlari uchun hisob-kitoblar asosida amalga oshiriladi. Hisobvaraqlarga bajarilgan ishlarni qabul qilish dalolatnomalari ilova qilinadi.
Asosiy vositalarni rekonstruktsiya qilish, modernizatsiya qilish, qurish, qayta jihozlash xarajatlari 15-sonli "kapital qo'yilmalar"hisobvarag'ida aks ettiriladi.
Pudratchidan qabul qilingan tugallangan ta'mirlash ishlari uchun buxgalteriya hisobi qayd etiladi: 15 ' "kapital qo'yilmalar"schyotining debeti. Kredit 63 "etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar"schyoti.
Tugallangan kapital ta'mirlash uchun haqiqiy xarajatlarni hisobdan chiqarish buxgalteriya yozuvlari bilan amalga oshiriladi: 10-sonli "asosiy vositalar" schyotining debeti, 15-sonli "kapital investitsiyalar"schyotining krediti.
Ta'mirlash ishlarini olib borishning iqtisodiy usuli bilan xarajatlar 15-sonli "kapital qo'yilmalar" hisobvarag'ida hisobga olinadi, ish tugagandan so'ng, buxgalteriya hisobi bilan aks ettirilgan dastlabki qiymat ushbu miqdor uchun oshiriladi: 10-sonli "asosiy vositalar"hisobvarag'ining debeti. Kredit hisobvarag'i 15 "kapital qo'yilmalar".
Joriy ta'mirlash xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlariga (schyotlar) hisobdan chiqariladi 23, 91, 92, 93, 941, 949).
Asosiy vositalarni takomillashtirish va saqlash xarajatlari bilan bog'liq asosiy buxgalteriya yozuvlari quyidagicha aks ettiriladi

Xo'jalik operatsiyasining mazmuni	schyotlarning yozishmalari
	Debet	kredit
1	2	3
Dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun ishlab chiqarishga mo'ljallangan asosiy vositalarni takomillashtirish va saqlash xarajatlari	23	63
dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga oshirilgan asosiy ishlab chiqarish vositalarini takomillashtirish va saqlash xarajatlari 23 63 dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga oshirilgan asosiy ishlab chiqarish vositalarini takomillashtirish va saqlash xarajatlari	91	63
Dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga oshirilgan asosiy vositalarni, umumiy iqtisodiy maqsadlarni takomillashtirish va saqlash xarajatlaridastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga oshirilgan asosiy vositalarni, umumiy iqtisodiy maqsadlarni takomillashtirish va saqlash	22	63
mahsulot sotishni ta'minlaydigan asosiy vositalarni takomillashtirish va saqlash xarajatlari, dastlab ulardan foydalanish kutilgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga	oshirilgan 93	63
asosiy vositalarni takomillashtirish va saqlash xarajatlari, ularni amalga oshirish uchun mo'ljallangan dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga oshirilgan ilmiy-tadqiqot ishlari	941	63
uy-joy kommunal va ijtimoiy-madaniy maqsadlardagi asosiy vositalarni takomillashtirish va saqlash xarajatlari, dastlab ulardan foydalanish kutilayotgan kelajakdagi iqtisodiy foydalarni ta'minlash uchun amalga	oshirilgan 949	63
qayta qurish, modernizatsiya qilish, rivojlantirish,qurish xarajatlari uchun avans to'lovi,	asosiy vositalarni qayta jihozlash 15	63 asosiy vositalarni rekonstruktsiya qilish
, modernizatsiya qilish, qurish, qayta jihozlash xarajatlari summasiga dastlabki qiymatni oshirish	10	15