5- mavzu. Talab va taklif elastikligi reja

5- MAVZU. TALAB VA TAKLIF ELASTIKLIGI
Reja:
1.Talab elastikligi.
2.Taklif elastikligi
3.Davlatning baxo ustidan nazorati.
4.Solik yukining tovar elastikligiga kura taxlili.


1. Talab elastikligi
Ma’lumki, tovarga bulgan talab, uning narxiga, iste’molchi daromadiga va boshka tovarlar narxiga boglikdir. Xuddi shunday, taklif tovar narxiga va tovarni ishlab chikarish xarajatiga boglik.
Masalan, limonning narxi oshsa, unga talab kamayadi. Lekin, biz shu tovarga talabni yoki taklifini mikdoriy jixatdan usishi yoki kamayishini bilmokchimiz. Agar limon narxi 15% ga oshsa, unga bulgan talab kanchaga uzgaradi? Yoki daromad 10% ga oshgandagi talab kanchaga uzgaradi? Bunday savolga javob berish uchun, elastiklik tushunchasidan foydalanamiz.
Elastiklik - bir uzgaruvchining boshka bir uzgaruvchi ta’siri ostida uzgarishini ulchaydigan ulchov; anikrok kilib aytganda, biror uzgaruvchining bir foizga uzgarishini natijasida boshka bir uzgaruvchining ma’lum foiz mikdorga uzgarishini kursatadigan sondir.
Bunga enu muxim misollardan biri bulib, narxga boglik bulgan talab elastikligidir. Bu elastiklik tovar narxining bir foizga uzgarishi, unga bulgan talabning necha foizga uzgarishini kursatadi.
Bu kursatkichni tulikrok kurib chikamiz. Narxga boglik talab elastikligini kuyidagicha yozamiz:
(1)
bu yerda - ning foiz buyicha uzgarishi; - ning foiz uzgarishi.
Shuni eslatish lozimki, foiz uzgarish, uzgaruvchining absolyut uzgarishini, uzgaruvchining oldingi darajasiga nisbatidir, ya’ni:
.
Demak,
. (2)
Agar talab uzluksiz funksiya sifatida, ya’ni kurinishida berilgan bulsa, uning elastiklik koeffisiyenti kuyidagi formula buyicha aniklanadi:
.
Narxga boglik talab elastikligi manfiydir, ya’ni . Tovar narxi oshganda, unga talab kamayadi, shuning uchun . (2) tenglamadan kelib chikadiki, narxga boglik talab elastikligi, narxning tovar mikdoriga nisbatining birlik narxga tugri keladigan tovar birligi uzgarishiga kupaytirishdan xosil buladigan mikdorga teng. Lekin, talab egri chizigi buyicha yurganda uzgarishi yoki uzgarmasligi mumkin, narx va tovar mikdori esa xar doim uzgarib boradi. Demak, narxga boglik talab elastikligi talab chizigining aloxida nuktasida ulchanadi va egri chizik buyicha siljiganimizda, u uzgarib boradi.
Real statistik ma’lumotlarga kura, nuktaviy va yoysimon elastiklik koeffisiyentlarini aniklash mumkin, nuktaviy elastiklik
;
Narx buyicha talab elastikligiin aniklashda R₁ va R₂ narxlardan va talab kilinadigan tovar mikdorlari Q₁ va Q₂ dan kaysi birlarini boshlangich kiymat sifatida olish ma’lum kiyinchilik tugdiradi.
Bir xil narx va talab mikdori oraliklarida talabni narxga kura eastiklik koeffisiyentining xar xil kiymatlarini olamiz. Ushbu ungaysizlikni yukotish maksadida yoysimon elastiklik formulasidan foydalanishga utilgan. Yukoridagi misolda keltirilgan ma’lumotlar buyicha talabning elastiklik koeffisiyentini yoysimon elastiklik formulasi yordamida ikkala xol uchun xam aniklaymiz:

Birinchi xol:

Ikkinchi xol:

Yoysimon elastiklik formulasi ikkala xol uchun xam bir xil natijani beradi. Shuning uchun xam amalda yoysimon elastiklak formulasidan foydalanish maksadga muvofikdir.
Taklifni narxga kura elastikligi deganda tovar arxini bir foizga uzgarishi taklif mikdorii necha foizga uzgarishini bildiradi. Anikrok kilib aytadigan bulsak, tovar narxini bir foizga ortishi (kamayishi) tovar taklifi mikdorini necha foizga ortishi (kamayishini) bildiradi va u kuyidagicha aniklanadi:
Taklif funksiya kurinishida berilgan bulsa, ya’ni

- taklif elastikligi koeffisiyenti; R – tovar narxi; Q_S – taklif mikdori.
Taklif mikdori va tovar narxi statistik ma’lumotlar kurinishida bulsa,

Bu yerda Q₁, P₁ – taklifni va narxni boshlangich kiymatlari; Q₂, P₂ – taklifni va narxni uzgargan kiymatlari;