5- mavzu. Talab va taklif elastikligi reja

yoysimon elastiklik
.
Bu yerda va R₁ talabning va tovar narxining boshlangich kiymatlari, va R₂ - talabning va tovar narxining uzgargan kiymatlari.
Yoysimon elastiklik xisoblanganda, va larning bazis kursatkichlari sifatida, ularning boshlangich va uzgargan kiymatlarining urtacha kiymatlari olinadi.
Elastiklik koeffisiyenti kiymatiga karab talabni elastik, noelastik va birlik elastiklikka ega bulgan talablarga ajratish mumkin.
Agar talabning narx buyicha elastiklik koeffisiyenti bulsa, talab elastik deyiladi.
Agar talabning narx buyicha elastiklik koeffisiyenti bulsa, talab noelastik deyiladi.
Agar talabning narx buyicha elastiklik koeffisiyenti bulsa, talab birlik elastiklikka ega deyiladi.
Misol tarikasida chizikli talab funksiyasini karaylik:
.
Bu chizikli funksiya uchun bulib, u uzgarmasdir. Lekin bu chizik uzgarmas elastiklik koeffisiyentiga ega emas. 1-rasmdan kurinib turibdiki, agar biz chizik buyicha pastga karab yursak mikdor kamayib boradi, natijada elastiklik mikdori xam kamayadi.

1-rasm. Chizikli talab chizigi.

Chizikli talab funksiyasining elastiklik koeffisiyenti kuyidagiga teng:

Talab chizigi narx uki bilan kesishganda va buladi; ; da . Talab chizigi tovar mikdori uki bilan kesishganda va
- chizikning tanuyens burchak yotikligini beradi. Shu sababli, talab chizigi kancha tik bulsa, talab elastikligi shuncha kichik buladi.

Kuyidagi 2-3-rasmlarda elastiklikning uziga xos aloxida kurinishlari keltirilgan.
2-rasm. Elastikligi cheksiz bulgan 3-rasm. Elastik bulmagan
talab funksiyasi talab funksiyasi
19-rasmda elastikligi cheksiz bulgan talab chizigi keltirilgan. Bu xolda yauona narx bulib, iste’molchilar shu narxda maxsulot sotib olishadi. Narxni xar kanday kichik oshishi, talabni nolga tushiradi va narxning darajadan xar kanday kamayishi, talabni cheksiz oshib ketishiga olib keladi.
20-rasmdagi talab chizigi mutlako elastik emas. Iste’molchilar narxdan kat’iy nazar belgilangan mikdorda tovar sotib olishadi.
Talab elastikligi narxdan tashkari, daromadga xam boglikdir. Kupgina tovarlarga talab, iste’molchilar daromadi oshganda oshadi. Daromad buyicha elastiklik, bu daromad (Revenue)ni bir foizga uzgarishi talab kilingan tovar ni necha foizga uzgarishini bildiradi:
(3)
Tovarlar daromadga boglik talab elastikligiga kura kuyidagilarga bulinadi: normal tovarlar, agar bulsa; yukori kateuoriyali tovarlar, agar bulsa; kuyi kateuoriyali tovarlar, agar bulsa.
Agar bulsa bunday tovarlar birlamchi extiyojni kondiruvchi tovarlar xisoblanadi.
Kesishgan talab elastikligi. Bitta tovarga bulgan talabga boshka bir tovarning narxi ta’sir kursatadi. Bunday bogliklikdagi talab uzgarishiga narxga boglik kesishgan talab elastikligi deyiladi. Kesishgan talab elastikligi - bu boshka tovarlar narxi bir foizga uzgarganda, talab kilinadigan tovarga talabning necha foizga uzgarishini bildiradi:
, (4)
bu yerda - birinchi tovar mikdori;
- ikkinchi tovar narxi.
Statistik ma’lumotlar uchun:

, - birinchi tovarga bulgan talabning boshlangich va uzgargan kiymatlari.
, - ikkinchi tovarning boshlangich va uzgargan narxlari.
Pivoning vino narxi buyicha kesishgan elastikligi kuyidagicha:

- pivo mikdori; (vino narxi oshganda pivoga talab oshadi, demak pivoning talab chizigi unuga siljiydi).
Yukorida keltirilgan misolda pivo bilan vino uzaro bir-birini urnini bosadigan tovarlar bulgani uchun, narx buyicha kesishgan elastiklik musbatdir, ya’ni bittasining narxini oshishi ikkinchisiga talabni oshiradi. Lekin, xar doim xam shunday bulavermaydi.
Ba’zi bir tovarlar, tuldiruvchi tovarlar xisoblanadi va ular birgalikda ishlatiladi, shu sababli birortasining narxini usishi, ikkinchi tovar iste’molini kamaytiradi. Bunga misol tarikasida benzin bilan avtomobil motori yogini olish mumkin. Agar benzin narxi oshsa, benzin iste’moli kamayadi, nima uchun deganda, avtomobil xaydovchilar mashinada kamrok yura boshlaydi. Ammo, motor moyiga xam talab kamayadi (Motor moyiga talab egri chizigi chap tomonga siljiydi). Shunday kilib, motor moyining benzinga nisbatan elastikligi manfiydir. Yana bir eslatib utamiz, bozor talabining asosiy determinantlari, ya’ni talab chizigi xolatini uzgartiruvchi, yoki talabdagi uzgarishni keltirib chikaruvchi determinantlar kuyidagilar: iste’molchining didi va afzal kurishi; bozordagi iste’molchilar soni; iste’molchilar daromadi; bir-birini urnini bosuvchi, tuldiruvchi tovarlar; kelajakda buladigan narx va daromadlarga nisbatan iste’molchining kutishi.