Xvi-xvii asrlarda ilmiy revolyutsiya. Tabiiy fanlarni matematikalashtirish. Kopernik, Kepler, Galiley nazariyalari
Download 285.01 Kb. Pdf ko'rish
|
3-Maruza
вв
аа а 4 1 2 1 , (fakat daraja hali yuk edi) Har kanday tenglama R n (x)=0 ko‟rinishda bo‟lib, R n (x) tartiblangan butun koeffitsientli kuphad. R n (x) ni x-a ga bulinishidan a- tenglamaning ildizi deb karaydi va hakikiy (musbat), yolg„on (manfiy) va hisobga oladi. Musbat va manfiy ildizlarni aniklash uchun Dekart koidasi va umuman tenglamalar nazariyasi bayon etilgan. Koordinata ukini kuyidagicha kiritadi: koordinata tugri chizig„ida birlik kesmani kiritish va turtinchi prporsional kesmani yasash (hozirgi usulni uzi) bilan kesmalarni kupaytirish va bulish masalasini hal kiladi. Natijada algebrik ildizlarning geometrik obrazlari 1,2,... urta proporsionallarning yasalishiga keltiriladi. YUkorida aytib utildiki Dekartning «Geometriya» asari XII asr matematikasida tub burilish yasaydi va bundan keyingi rivoji uchun zamin yaratadi. Bu asar algebra yutuklarini geometriyaga tadbik etuvchi fan, ya‟ni analitik geometriyadan dastlabki asar buldi. SHu asar mazmuni bilan tanishaylik. Agar uch kitobdan iborat bo‟lib, 1-si «fakat doira va tug„ri chizikdan foydalanib yasaladigan masalalar haqida» kitobida uzgaruvchi mikdorlar va koordinatalar tug„ri chizig„i kiritishning umumiy prinsiplari berilgandan sung geometrik chiziklarning tenglamasinittuzishning koidalari beriladi, ya‟ni: biror bir masalani yechish uchun avvalo uni echilgan deb kabul kilib, berilganlarini va izlangan chiziklarni birday harf bilan belgilab, sungra bularni hech bir farklamay orasidagi bog„lanishni aniklash natijasida ikki ifodani topish kerak; bularni bir-biriga tenglash natijasida masalani echilishini beradigan tenglamaga ega bulinadi deyiladi. sirkul va chizg„ich yordamida echiladigan barcha geometrik masalalar darajasi 2 dan katta bulmagan algebrik tenglamalarni yechishga keltiriladi. Analitik geometriyaning koidalarini Dekart umumiy ko‟rinishda batafsil bayon etmaydi, balki masalalar yechish bilan nomoyish etadi. Asarning ikkinchi kitobi «Egri chiziklarning tabiati haqida» bo‟lib, bunda turli tartibdagi egri chiziklar va ularni klassifikatsiyalash hamda hossalarga bag„ishlangan. Barcha egri chiziklarni Dekart 2 sinfga ajratadi. Birinchisi uzluksiz harakat natijasida yoki ketma-ket bajarilgan harakatlar natijasida (sirkul va chizg„ich yordamida) hosil buladigan chiziklar. Kolgan (ikkinchi) chiziklarni mehanik chiziklar (keyinchalik Lebnits bularni transsendent deb ataydi) deb ataydi. SHunga kura algebrik chiziklar kandaydir sharnirli mexanizmlar yordamida yasalishi mumkin deydi va ular algebrik tenglamalar yordamida ifodalanadi deydi (isbotsiz). Kitobning asosiy kismi algebrik chiziklarga urinma va normal utkazishga oid teoremalarga bag„ishlangan. Asarning uchinchi kitobi «O postroenie telesnыx, ili prevosxodyaщix telesnыe, zadach» deb nomlanadi. Algebraning hamda geometrik urinlar ma‟lumotlaridan foydalanib tenglamalar yechishning umumiy nazariyasini ko‟rishga bag„ishlangan. Jumladan: koeffensentlar katorida ishora almashinishi kancha takrorlansa- shunga manfiy ildizga ega ekanligini kursatadi. Ildizlarni uzgartirishni taminlovchi almashtirishlarini kiritadi. Eng muhim yutug„idan yana biri ratsional koeffensentli butun ratsional funksiyani yana shunday funksiyalar kupatmasi ko‟rinishida tasvirlash masalasini hal qilishdadir. Jumladan 3 - darajali keltirilgan tenglama kvadrat radikallarda (sirkul va chizg„ich yordamida) echilishini isbotlaydi. 4 – darajali tenglamani keltirishni uning kubik rezolventasini keltirish masalasiga olib keladi. Masalan x 4 +rx 2 +qx+2=0 ni 0 ) 2 2 1 2 1 )( 2 2 1 2 1 ( 2 2 2 2 Download 285.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling