Yakuniy uchun savollar

Tarbiya qonuniyatlari va qoidalari.

Axloqqa doir bilimlar jamoada odamlar xulqini tartibga soluvchi axloqiy tushunchalar, tamoyillar, talablar qoidalardan iborat. Har bir kishining o’ziga xos, ma‘lum qonun-qoidalari bo’lganidek, bola tarbiyasining ham o’ziga xos muhim qonun-qoidalari borki, ularga amal qilish tarbiya ishining samarali bo’lishini ta‘minlaydi.

Tarbiya qoidasi-pedagog ta‘lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil etish maqsadida foydalanadigan boshlang’ich holat, rahbarlik asosidir. Tarbiya qoidalari o’qituvchi, tarbiyachilarga yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar hisoblanadi va tarbiyaviy jarayonda bu qoidalarga amal qilish uning samarasini oshiradi, yaxshi natijalarga olib keladi. Tarbiya qoidalari Sharq va Markaziy Osiyo faylasuf-donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogika erishgan yutuqlarga asoslanadi.

Tarbiyaning mazmuni, tashkil etilishi, usullari va ularga qo’yiladigan talablar shu qoidalarda o’z ifodasini topadi.

Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin: tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi, tarbiyaning insonparvarlik va demokratik qoidasi, tarbiyani hayot bilan, mehnat bilan bog’liqligi qoidasi, tarbiyada milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning ustivorligi qoidasi, tarbiyada o’quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish qoidasi, izchillik, tizimlilik, tarbiyaviy ta‘sirlarning birligi va uzluksizligi qoidasi va boshqalar.
6. Tarbiya usullari va turlari
Tarbiyaning mutlaqo yangi metodlarini yaratishga bironta tarbiyachining kuchi etmaydi. Metodlarni takomillashtirish muammosi doimo mavjud, har bir tarbiyachi oʻzining imkoniyatiga koʻra uni hal qiladi, tarbiya jarayonining aniq shart-sharoitlariga mos ravishda oʻzining xususiy qarashlarini ifoda etish asosida umumiy metodikani boyitadi. Tarbiya metodlarini bunday xususiy takomillashtirish tarbiya usullari deb ataladi. Tarbiya usullari – umumiy metodning bir qismi, alohida harakati, yanada aniqlashuvi. Obrazli aytganda, usullar – bu qoʻyilgan maqsadga tezroq erishish uchun tarbiyachi oʻzining tarbiyalanuvchilari bilan yoʻl ochadigan oʻrganilmagan soʻqmoq. Agar uni boshqa tarbiyachilar ham foydalana boshlasa, u holda asta-sekin usullar keng ustunli yoʻllar – metodlarga aylanishi mumkin. Tarbiya metod va usullarini bilish, ularni toʻgʻri qoʻllay olishni egallash – bu pedagogik mahorat darajasini belgilovchi muhim tavsiflardan biri. Tarbiya metod va usullarining aloqadorligi ana shunda.

7. Ma'naviy-axloqiy ishlarni tashkil etishda milliy qadriyatlardan

foydalanish.
M a’naviy merosdan foydalanishda chalkashliklarga yo‘l qoymaslik. Ulami o‘z davrining mahsuli deb tushunish. Umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish. Huquqiy demokratik davlat qurish jarayoni va kadrlar tarbiyasi. Islom Karimov asarlaridabu masalaga e’tibor. Uzluksiz ta’lim tarbiya tizimini insonparvarlashtirishning asosiy maqsad va tamoyillari. M a’naviy-ruhiy, badiiyestetik tarbiyaga o‘tmishda kam e’tibor berilganligi. 0 ‘zbekistonning jahonga yuz tutishi. Bozor munosabatlari talabi. Kadrlar ongi va qalbiga ezgulik g‘oyalarini singdirish.
8. Xalq an'analari yoshlar ma'naviyatini shakllantiruvchi vosita
sifatida.
Xalq ijodi - bitmas-tuganmas xazina. Uning boyliklaridan qancha ko’p bahramand bo’lsak, u kamaymaydi, balki shunchalik boyib boradi. Uni qanchalik chuqur va ko’p o’rgansak, u o’zining yangi qirralarni shunchalik ko’p zohir etadi.
Xalq pedagogikasining muhim xususiyatlaridan biri shundaki, u millat xususiyatlarining saqlanishini, hatto yaralishini ta`minlaydi, boshqacha aytganda, u millatni millat sifatida, xalqni xalq sifatida saqlab turuvchi muhim asosdir.

9. Milliy qadriyatlar vositasida yoshlar ma‟naviyatini shakllantirishning usul va vositalari.

Ma’naviy qadriyatlar-bu falsafiy va ijtimoiy tushunchalar bo’lib, insonni o’rab olgan atrof-muhitni amaliy jihatdan o’zlashtirish natijasida vujudga keladi. Ta’lim tarbiya jarayonida ma’naviy qadriyatlar ijtimoiy tarixiy hodisani ifodalaydi. Umuman xulosa qilib aytganda bugungi yoshlarni mustaqillik ruhida tarbiyalashdan maqsad, ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish bilan birga jamiyatimizning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy salohiyatini ko’tarishga xizmat qiladi. O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligiga erishuvi ta’lim va tarbiyani milliy shakllantirishga va rivojlantirishga keng yo’l ochib berdi. Milliy tarbiya nazariyasi o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, adabiyot, etika, estetika, pedagogika, psixologiya kabi fanlardan foydalanadi. Milliy tarbiya hayotning moxiyati ichki aloqa va munosabatlarini aks ettiradi.Bugungi kunda shunchaki bilim egasi bo’lgan yoshlar emas, ijodkor, iste’dodi bilan ajralib turuvchi o’quvchilarni tarbiyalash zamon talabidir. Maktabda ta’lim olish davrida milliy tarbiya o’quvchilarni turli qobilyatlarini rivojlantiradi. Tabiatga, jamiyatga qarash tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch quvvatlari yanada mustahkamlanadi. jiga kata e’tibor bergan O’rta Osiyolik mashhur musiqachilar orasidagi olim rBolaning Yoshi ulg’aygan sari bu faoliyat tobora ko’proq mustaqil xususiyatga ega bo’lib boraveradi. Tabiat va jamiyat turmushda uchraydigan hodisa va sharoitlarni tushunishga ham idrok etib o’z atrofidagilarga munosabatda bo’lishiga ko’nikib boradi.Umuminsoniy qadriyatlar asosida milliy tarbiyaning mazmuni va tashkil etilishi quyidagi vazifalarda o’z aksini topadi;

10. Estetik tarbiyaning mohiyati.

Estetik tarbiya – jamiyatda ma’naviy muhitni paydo qilishga ko’mak beruvchi muhim unsur bo’lib, u inson didini shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi hamda ana shu orqali insonni jamiyat munosabatlariga yaqinlashtiruvchi kuchdir.
Hozirda estetik tarbiyaning ko’lami tobora kengaymoqda. Shunga ko’ra, u o’z oldiga talaygina muhim vazifalarni qo’ygan. Bular:-kishilarda san’at asarlari, badiiy ijod namunalarini nafaqat faol o’zlashtirish balki, ularning estetik mohiyatini anglash va baholash qobiliyatini takomillashtirish;
-jamiyat a’zolarining ijodiy imkoniyatlarini namoyon qildirish va ulardan foydalana bilishga ishonch tuyg’usini uyg’otish;
- tabiat hamda jamiyat ijtimoiy jarayonlariga sof tuyg’u bilan munosabatda bo’lishga va ularni ravnaq toptirish yo’lida astoydil faoliyat olib borish ko’nikmalarini hosil qilish;
- o’tmish ma’naviy merosimizga hurmat hissini uyg’otish, milliy g’urur, milliy iftixor tuyg’ularini shakllantirish uchun zamin yaratish;

11. Estetik tarbiyaning vazifalari

Hozirda estetik tarbiyaning ko‘lami tobora kengaymoqda. SHunga ko‘ra, u o‘z oldiga talaygina muhim vazifalarni qo‘ygan. Bular:
- kishilarda san’at asarlari, badiiy ijod namunalarini nafaqat faol o‘zlashtirish balki, ularning estetik mohiyatini anglash va baholash qobiliyatini takomillashtirish;
- jamiyat a’zolarining ijodiy imkoniyatlarini namoyon qildirish va ulardan foydalana bilishga ishonch tuyg‘usini uyg‘otish;
- tabiat hamda jamiyat ijtimoiy jarayonlariga sof tuyg‘u bilan munosabatda bo‘lishga va ularni ravnaq toptirish yo‘lida astoydil faoliyat olib borish ko‘nikmalarini xosil qilish;
- o‘tmish ma’naviy merosimizga hurmat hissini uyg‘otish, milliy g‘urur, milliy iftixor tuyg‘ularini shakllantirish uchun zamin yaratish;
- ijodning barcha turlarini taraqqiy ettirib jahonga yuz tutish va ularni millat manfaatlari uchun naf keltiradigan tomonlarini targ‘ib qilishga undashdi.

12. Jismoniy tarbiyaning ahamiyati

Farzandlarimizga shu sababli biz jismoniy tarbiya va sportning inson umridagi ahamiyatini tushintirib quydagilarni o’rgatishimiz zarur:
Maqsadga erishishda qat’iylik;
Intilishlarida sportning o’rni;
Bola hayotda o’z o’rnini topishi uchun sportning ahamiyati;
Sog’lom turmush tarzining ahamiyati.
Ha, va kattalar uchun ham bunday darslar ortiqcha bo’lmaydi. Vaqti-vaqti bilan sport haqidagi maslaxatlarni olish foydali bo’ladi.

13. Jismoniy madaniyat- tarbiyaning tarkibiy

qismidir.
Jismoniy tarbiya - bu jismoniy faollik va gimnastika orqali tana madaniyatini tarbiyalash. U nafaqat tanani, balki insonning asab tizimini ham rivojlantiradi. Tanadagi yuklar aqliy tizim faoliyatini normallashtirishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, bolalar uchun juda muhim, chunki ular har kuni katta ma'lumot oqimini o'zlashtiradilar. Sport miyaga kuchlanishni bartaraf etishga va boshning tiniqligini tiklashga yordam beradi. Jismoniy tarbiya terapevtik va moslashuvchan bo'lishi mumkin. inson tanasining shikastlanish yoki jiddiy psixologik zarba paytida buzilgan funktsiyalarini tiklashga yordam beradi. Moslashuvchan jismoniy tarbiya rivojlanishda nuqsonlari bo'lgan odamlar uchun qo'llaniladi.
/
14. Axloqiy tarbiya mazmuni.
Axloqiy tarbiya - shaxsni shakllantirishning ko'p qirrali jarayonining eng muhim jihatlaridan biri, shaxsning axloqiy qadriyatlarini rivojlantirish, axloqiy fazilatlarni rivojlantirish, idealga e'tibor qaratish, printsiplar, me'yorlar asosida yashash qobiliyati. va axloq qoidalari, qachonki e'tiqod va g'oyalar haqiqiy harakatlar va xatti-harakatlarda mujassam bo'lishi kerak. O'sib borayotgan shaxsni rivojlangan shaxs sifatida tarbiyalash zamonaviy jamiyatning asosiy vazifalaridan biridir. Insonning asl mohiyatidan begonalashuvini bartaraf etish, jamiyatning tarixiy taraqqiyoti jarayonida ma’naviy barkamol shaxsning shakllanishi o‘z-o‘zidan sodir bo‘lmaydi. Bu odamlardan sa'y-harakatlarni talab qiladi va bu sa'y-harakatlar moddiy imkoniyatlarni, ob'ektiv ijtimoiy sharoitlarni yaratishga, shuningdek, har bir tarixiy bosqichda ochiladigan shaxsni ma'naviy-axloqiy yuksaltirish uchun yangi imkoniyatlarni amalga oshirishga qaratilgan. Shaxsning shaxs sifatida kamol topishi uchun real imkoniyat jamiyatning moddiy va ma’naviy resurslari yig‘indisi bilan ta’minlanadi. Biroq, ob'ektiv sharoitlarning mavjudligi o'z-o'zidan rivojlangan shaxsni shakllantirish muammosini hali hal qilmaydi. Bilimga asoslangan va shaxs rivojlanishining ob'ektiv qonuniyatlarini hisobga olgan holda tizimli ta'lim jarayonini tashkil etish zarur, bu esa ushbu rivojlanishning zarur va universal shakli bo'lib xizmat qiladi.

15. Axloqiy tarbiyaning vazifasi

Axloqiy tarbiyaning maqsadi ta'lim faoliyatining butun mazmuni bilan amalga oshiriladi, bu ta'lim sub'ekti va ob'ekti o'rtasidagi munosabatlarning ikki tomonlama jarayonidir. Ta'lim faoliyatining o'zi axloqiy me'yorlarni shaxsning ichki e'tiqodiga, harakatga munosabatiga aylantirish jarayonini o'z ichiga oladi, tarbiyachi esa o'ziga xos xususiyatlar yordamida jamiyatning shaxsga ta'sirining "hammuallifi" va "ta'minlovchisi" sifatida ishlaydi. U tomonidan qo'llaniladigan ta'lim vositalari va usullari va ta'lim ob'ekti ta'lim jarayonining faol ishtirokchisi: unga qaratilgan ijtimoiy ta'sirlarni idrok etish bilan tanlab bog'liq va shuning uchun ma'lum ma'noda uning o'zi ta'lim sub'ekti sifatida ishlaydi. “Axloq” atamasi xarakter so‘zidan kelib chiqqan. Lotin tilida axloq /moralis/ - axloq kabi eshitiladi. "Axloq" - bu odamlarning xatti-harakatlarida, kundalik xatti-harakatlarida yo'naltiruvchi me'yorlar va me'yorlar. Axloq abadiy va o'zgarmas kategoriyalar emas, ular huquqiy qoidalar emas, balki jamoatchilik fikri hokimiyati tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan ommaviy odat kuchi bilan qayta ishlab chiqariladi. Shu bilan birga, axloqiy talablar, me'yorlar, odatlar inson qanday yashashi, jamiyatda o'zini tutishi va boshqalar to'g'risidagi g'oyalar shaklida ma'lum bir asosga ega bo'ladi.

16. Maktabda axloqiy tarbiyani amalga oshirish yo'llari

Maktabda o'quvchilarga axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usul- lar qo‘llaniladi:
dars, ta’lim jarayonida axloqiy tarbiyani qo‘shib olib borish; ahil, inoq uyushtirilgan intizomli jamoa orqali axloqiy tar­biya berish;
to‘g‘ri rejalashtirilgan tarbiyaviy tadbirlami tashkil etish
orqali;
maktabda ijobiy emotsional sharoit yaratish orqali. Masa- lan, Mustaqillik kuni, Navro‘z bayrami;
barcha o‘quvchilarning maktabdagi umumiy va yagona tartib qoidaga rioya qildirish orqali;
turli tushuntirish, uqtirish, suhbat, munozara, rag'batlan- tirish, jazolash usullaridan foydalanish orqali;
tarbiyaviy soatlar, «Odobnoma», «Ma’naviyat asoslari» darslari saviyasini oshirish orqali;
mehnat ilg'orlari, ilm-fan xodimlari, mehnat faxriylari, hojilar bilan uchrashuvlar uyushtirish orqali;
17. Ekologik tarbiya haqida tushuncha.
Ekologik ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifa va maqsadlari insonni tabiat bilan va unda sodir bo’layotgan voqeliklar bilan qiziqtirish, inson, tabiat o’rtasidagi muammolarning kelib chiqish sabablarini aniqlash, echish yo’llari, chora-tadbirlarini topish yetarli ekologik bilimlarga ega bo’lgan holda atrof muhit muhofazasini amalga oshirishdir.
18. O'quvchilarda ekologik madaniyatni shakllantirish usul
va vositalari

Ekologik madaniyat – bu tabiat haqidagi bilim, ong, idrok, savodxonlik, intellektual salohiyat va uni amalda qo‘llay bilish faoliyati, atrof–muhitga nisbatan faoliyatning yuksak ko‘rsatkichi, ongli va ma’suliyatli yondashuvdir. Ekologik bilim va ekologik madaniyatning tayanch fazilatlari: 1) axloqiy-ekologik onglilik shaxsning muhim madaniyatlilik sifati bo‘lib, uning atrof – muhitni hissiy bilish jarayoni atrof – muhitdagi obyektlar va hodisalarni sezishi, idrok etishi, tasavvur qilishi, ziyraklik va teranlik asosida tabiat muhofazasi bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozimligini nazarda tutadi; 

19. Mehnat tarbiyasining mohiyati.