Yaponiya moliya tizimi va uning iktisodiy mazmuni

2. Yaponiyaning davlat budjeti daromadlari va xarajatlari tizimi.
Yaponiya moliya tizimi kuyidagi moliyaviy munosabatlar buginlarini uz ichiga oladi :
1)davlat budjet tizimi
2)davlat krediti
3)budjetdan tashkari maxsus fondlar
4)mulkiy va shaxsiy sugurta fondlari
5)mulkchilik shakli xar xil bulgan korxonalar moliyasi
Yaponiya budjeti milliy daromadni va YAIMni kayta taksimlashning asosiy kurolidir. Bu budjet okali YAIMning 20% i kayta ishlanadi.
Budjet-ishlab chikarish kuchlarini ratsional joylashtirish talablarini butun Yaponiyada iktisodiyot va madaniyatni rivojlantirishni xisobga olib moliyalashni tarmoklaraor va territorial kayta taksimlashni amalga oshiradi. Davlat budjeti 2 zvenodan : davlat budjeti va maxalliy budjetlardan tashkil topgan .
Davlat krediti budjet kamomadini koplashda muxim xisoblanadi. Bu kreditda davlat karz oluvchi,axoli karz beruvchi bulib ishtirok etadi. Davlatning moliyaviy resurslarini uzlashtirishning asosiy shakli davlat zayomi obligatsiyalarini chikarishdir. Bunda davlat axoli , bank, sugurta va sanoat kompaniyalarining bush mablaglarini jalb etadi.
Budjetdan tashkari maxsus fondlar zimmasiga iktisodiy va ijtimoiy muammolarni xal kilish yuklatiladi.Ular maksadli xarakterga ega bulib, mustakil xisoblanadi. Bu fondlar belgilangan maksadli yigimlar ,xujalik yurituvchi subyektlar xar-xil daromadlaridan ajratmalari, budjet mablaglari , bank kreditlaridan tashkil topdi.
Sugurtalash jamiyat va shaxsiy manfaatlarni ximoyalanishi kafolatlangan bulishi uchun u davlvat boshkaruvi va nazoratida buladi.Mulkiy va shaxsiy sugurta fondlari 3 ta asosiy manbaalar xisobidan :sugurtalanganlarning sugurta badallari , tadbirkorlarning sugurta badallari va davlat subsidiyalaridan tashkil topadi.
Xar xil korporatsiyalar va korxonalarning moliyaviy boshkaruvi -ishlab chikarish xajmi va maxalliy realizatsiyaning prognozi , ilmiy texnikaviy tarakkiyot rivojlanishi prognozi, ishlab chikarish uslublarini tatbik kilish va moliyaviy mablaglar bilan ta’minlash prognozini uz ichiga oladigan moliyaviy rejalar ishlab chikishni uz ichiga oladigan moliyaviy rejalar ishlab chikishni uz ichiga oladi .Bular 1 yildan 5 yilgacha muddatlarga ishlab chikiladi.Bu korxonalar moliyaviy faoliyati tegishli bulimlar tomonidan muvofiklashtirib turiladi.
Yaponiya budjeti solik daromadlari mikdorining ustunligi bilan xarakterlanadi. Markaziy budjet daromadlarida ular 80-90% gacha buladi .
Yaponiya budjetiga asosn kuyidagi yirik daromadlar : axoli daromad soliklari , korporsiyalar va korxonalarning foyda soligi , aksiz soliklar, kushilgan kiymat soligi , markaziy boshkaruv tomonidan chikarilgan davlat zayomlari daromadlari va boshkalar .
Markaziy budjetlarga muxim fiskal va iktisodiy axamiyatga ega bulgan soliklar , ya’ni daromad soligi, bojxona tulovlari , korporativ soliklar va boshkalar tushadi. Bu soliklar asosiy davlat soliklar deb xam ataladi. Maxalliy budjetlar daromadlari asosan mulk soliklaridan :ya’ni yer soligi , xovli soligi, ov soligi va bohshkalardan tashkil topadi. Yaponiya solik sistemasi tugri soliklar , ya’ni daromad va mulk soligi, egri soliklar ya’ni tovar va xizmatlar soliklarini uz ichiga oladi .Yaponiyada tugri soliklar asosiy urinda turadi.
Yaponiyada soliklar asosan moliyaviy yil davomida olingan daromadlardan olinadi.
Davlat budjeti daromadlari davlat zayomlari, budjetdan tashkari fondlar va maksdli fondlardan olinuvchi tushumlardan , ma’lum mikdorda munitsional mulkchiliklardan , uylar renshosidan ,suv bilan ta’minlash daromadlaridan , kommunal xujaliklardan xam yigiladi.
Davlat budjeti xarajatlari kuyidagi gruppalarga : xarbiy, iktisodiy siyosatga aralashuv , davlat boshkaruv apparatlarini saklash, rivojlanayotgan davlatlarga subsidiyalar va kreditlar berishlarga bulinadi.Davlat byu.djetidagi asosiy xarajatlar militarizmga sarflar, iktisodiyotga va ijtimoiy xayotga aralashuv xisoblanadi.Xarbiy xarajatlar davlat budjeti xarajatlarining 15-30 % ini tashkil etadi.Tugri xarbiy xarajatlar kurollar ishlab chikarishga egri xarbiy xarajatlar xarbiy karzlarni tulashga ishlatiladi .
Davlat xarajatlariga yunaltiriladigan mablaglar asosan iktisodiy rivojlanishga sarflanadi Bundan tashkari ilmiy tadkikotlar , xamkorlik xarajatlari va boshka ichki davlat xarajatlari xam ushbu mablaglardan kilinadi.

• 
  Yaponiyada budjet loyixasin tuzish buyicha ishlar yangi budjet yili boshlanishiga kadar boshlanadi. U moliya vazirligi tomonidan ishlab chikiladi . Budjet loyixasiga kuyidagi maksadlar :
  
• 
  iktisodiyotni kutarishda aktiv katnashish, resurslar kelishuvini ta’minlash
  

mablaglar xarajatida tenglik va ustivorlikni ta’minlash
Budjet kamomadini koplash uchun manbaalar yaratish kabilar maksad kilib kuyiladi.
Yaponiyada budjet kalendariga amal kilinadi, bu budjet jarayoni xarakatinning vaktlar buyicha taksimlanishi rejasi xisoblanadi.