Yashil iqtisodiyot

Mavzu: “YASHIL IQTISODIYOT” KURSINING PREDMETI VA METODI

Reja:
1. “YAshil iqtisodiyot” kursining predmeti va vazifalari

2. Barqaror rivojlanishni ta’minlashda “yashil iqtisodiyot”ning o‘rni

3. “YAshil iqtisodiyot” konsepsiyasining mohiyati va rivojlanish bosqichlari

4. “YAshil iqtisodiyot”ni rivojlantirish yo‘nalishlari

1.“YASHIL IQTISODIYOT” KURSINING PREDMETI VA VAZIFALARI

“YAshil iqtisodiyot” fan sifatida o‘z shakllanish tarixi va rivojlanish bosqichlariga ega. Tabiiy resurslarning cheklanganligi, takror ishlab chiqarilmasligi bilan bog‘liq muammolar insoniyatning barcha faoliyat yo‘nalishlari, jumladan, iqtisodiy faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. “YAshil iqtisodiyot” fan sifatida o‘z shakllanish tarixi va rivojlanish bosqichlariga ega. Tabiiy resurslarning cheklanganligi, takror ishlab chiqarilmasligi bilan bog‘liq muammolar insoniyatning barcha faoliyat yo‘nalishlari, jumladan, iqtisodiy faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu muammoni ilmiy jihatdan o‘rganish XX asrning 60-70-yillarida ommalasha boshladi. Bu davrda iqtisodiy adabiyotda an’anaviy iqtisodiyot tamoyillariga asoslangan “atrof-muhit iqtisodiyoti”, deb nomlangan yangi yo‘nalish paydo bo‘ldi. Ushbu muammoni ilmiy jihatdan o‘rganish XX asrning 60-70-yillarida ommalasha boshladi. Bu davrda iqtisodiy adabiyotda an’anaviy iqtisodiyot tamoyillariga asoslangan “atrof-muhit iqtisodiyoti”, deb nomlangan yangi yo‘nalish paydo bo‘ldi. Ushbu yo‘nalish doirasida iqtisodiy faoliyatning atrof-muhitga ta’siri natijasida yuzaga kelayotgan ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarni eksternali, ya’ni tashqi samaralar sifatida talqin etish boshlandi. Unga muvofiq ekologik muammolarni amaldagi iqtisodiy munosabatlar doirasida hal etish va xalqaro darajada umumlashtirilishi zarur. Misol tariqasida atmosferaga chiqarilayotgan issiqxona gazlarining xalqaro savdosini tashkil etish masalasini keltirish mumkin.XX asrning 80-90-yillarida ekologik muammolarni tor doirada iqtisodiy yondashuvlar orqali hal etishning muqobil varianti sifatida ekologiya iqtisodiyoti (ecological economics) fani paydo bo‘ldi va jadal sur’atlarda rivojlana boshladi. XX asrning 80-90-yillarida ekologik muammolarni tor doirada iqtisodiy yondashuvlar orqali hal etishning muqobil varianti sifatida ekologiya iqtisodiyoti (ecological economics) fani paydo bo‘ldi va jadal sur’atlarda rivojlana boshladi. Atrof-muhit iqtisodiyotidan farqli ushbu yo‘nalish iqtisodiyot fanining maxsus bo‘limi sifatida emas, balki ilmiy tadqiqotlarning mustaqil sohasi sifatida talqin etiladi.

Iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik hodisalarni tadqiq etishda yagona uslubiy bazani yaratish va ushbu masalaga fanlararo yondashish qator muammolar va ziddiyatlarni keltirib chiqardi. YUqoridagi holatlarga qaramasdan ekologik iqtisodiyot barqaror rivojlanish tamoyillari bilan bevosita bog‘liqligi tufayli jamoatchilik o‘rtasida va siyosiy darajada jadal sur’atlarda ommalasha boshladi.

Atrof-muhit iqtisodiyoti va ekologiya iqtisodiyotining rivojlanishi asosida ilgari surilgan tamoyillarning iqtisodiy siyosatga joriy etilishi natijasida “yashil iqtisodiyot” tushunchasi shakllana boshladi.

Ushbu atama ilk bor 1989 yilda Buyuk Britaniya hukumati uchun etakchi iqtisodchilar tomonidan “YAshil iqtisodiyot”ni rivojlantirish rejasi”, deb nomlangan hisobotda foydalanilgan.

Atrof-muhit iqtisodiyoti yoki ekologik iqtisodiyotdan farqli ravishda “yashil iqtisodiyot” ko‘proq amaliy xarakterga ega hisoblanadi. Atrof-muhit iqtisodiyoti yoki ekologik iqtisodiyotdan farqli ravishda “yashil iqtisodiyot” ko‘proq amaliy xarakterga ega hisoblanadi. “YAshil iqtisodiyot” ilmiy fan sohasi emas, balki ustun darajada real iqtisodiy siyosat, konkret faoliyat sohalari (energetika, inovatsiya, qishloq xo‘jaligi va b.)ga taalluqlidir. Ushbu farqni “yashil iqtisodiyot”ning inglizcha economics (iqtisodiy nazariya yoki environmental economics, ecological economics kabi iqtisodiy fanlar) emas, balki economy (real iqtisodiy faoliyat) so‘zlari orqali ifodalanishida kuzatish mumkin.

“YAshil iqtisodiyot” fani nazariy jihatdan xo‘jalik yuritish tizimini “yashillashtirish”ning umumiy strategiyasini ishlab chiqish va ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berish bilan shug‘ullanadi.

1-chizma. YAshil iqtisodiyotni boshqarish darajalari

Yashil iqtisodiyot

nazariy

g’oyaviy

siyosiy

iqtisodiy

“YAshil iqtisodiyot”ni nazariy asoslashdan keyin uning ahamiyatini iqtisodiy sub’ektlar o‘rtasida ommalashtirish zaruriyati paydo bo‘ladi. Ushbu darajada yashil iqtisodiyotning bosh vazifasi jamiyatda ekologik toza ishlab chiqarishning zarurligi va ahamiyati to‘g‘risida dunyoqarashni uyg‘otish hisoblanadi.

“YAshil iqtisodiyot”ga o‘tish nazariy va g‘oyaviy jihatdan asoslangandan keyin, uning huquqiy asoslarini shakllantirish va sohaga oid tegishli qonunchilikni ishlab chiqish zaruriyati paydo bo‘ladi. “YAshil iqtisodiyot”ni rivojlantirishga oid qonunchilik iqtisodiyotni “yashillashtirish”ga ko‘maklashishi bilan bir vaqtda barcha xo‘jalik sub’ektlari manfaatlariga mos kelishi zarur.

Iqtisodiy darajada “yashil iqtisodiyot”ni boshqarish jarayonlarining natijalariga baho beriladi.

xo‘jalik yuritish va atrof-muhit muhit o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik;xo‘jalik yuritish va atrof-muhit muhit o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik;iqtisodiy faoliyat tufayli uzoq istiqbolda atrof-muhitga etkaziladigan zararni minimallashtirish, ekologik va ijtimoiy omillarni qamrab oluvchi iqtisodiy tizimlarni boshqarish usullari;xo‘jalik yuritish faoliyati va ishlab chiqarish sohalarida yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, ularni atrof-muhitga etkaziladigan zararini minimallashtirishga yo‘naltirish tamoyillari.

Yashil iqtisodiyotning fan sifatidagi o‘rganish ob’ektlarini quyidagilarga ajratish mumkin:

“YAshil iqtisodiyot” fanining umumlashgan ob’ektlaridan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, “yashil iqtisodiyot” fani uchun fanlararo uslubiyat xos bo‘lib, unda iqtisodiyot fani boshqa fanlar bilan o‘zaro kesishadi.

resurslarning cheklanganligi sharoitida ekologik omillarning birlamchi omil ekanligi;resurslarning cheklanganligi sharoitida ekologik omillarning birlamchi omil ekanligi;yashil iqtisodiyotni amaliyotga tadbiq etish bosqichlarini turli (nazariy, g‘oyaviy, siyosiy va iqtisodiy) darajalarga bo‘lish zaruriyatining mavjudligi;tahlillar va ilmiy ishlanmalarning fanlararo xarakterga egaligi.

“YAshil iqtisodiyot” fanida ilmiy bilish usullarini tanlash va tadqiqot stategiyasini tuzishda quyidagi tamoyillar muhim ahamiyat kasb etadi:

talabalarda “yashil iqtisodiyot” konsepsiyasi, “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish zaruriyatini asoslash, “yashil iqtisodiyot”ni baholash ko‘rsatkichlari va indikatorlarini tahlil etish, jahon amaliyotida shakllangan “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish modellarini qiyosiy o‘rganish, O‘zbekistonda “yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.talabalarda “yashil iqtisodiyot” konsepsiyasi, “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish zaruriyatini asoslash, “yashil iqtisodiyot”ni baholash ko‘rsatkichlari va indikatorlarini tahlil etish, jahon amaliyotida shakllangan “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish modellarini qiyosiy o‘rganish, O‘zbekistonda “yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.

“YAshil iqtisodiyot” fanining maqsadi -

“yashil iqtisodiyot”ga oid kategoriyalar va tushunchalar mohiyatini ochib berish;“yashil iqtisodiyot”ga oid kategoriyalar va tushunchalar mohiyatini ochib berish;barqaror rivojlanishni ta’minlashda “yashil iqtisodiyot”ning tutgan o‘rnini baholash;“yashil iqtisodiyot” konsepsiyasining maqsadi, tamoyillari va amalga oshirish mexanizmini tahlil etish;“yashil iqtisodiyot” va “yashil o‘sish” miqyosini baholashning xalqaro tashkilotlar tomonidan tavsiya etilayotgan yondashuvlarini qiyosiy tahlil etish;“yashil iqtisodiyot”ga o‘tish jarayonini moliyalashtirish holati, ko‘rsatkichlari va rivojlanish istiqbollarini o‘rganish;“yashil energetika”ga barqaror rivojlanish omili sifatida baho berish;organik qishloq xo‘jaligini rivojlantirish muammolarini o‘rganish;jahondagi ekologik vaziyatga baho berish va ekologik siyosatni amalga oshirishning iqtisodiy mexanizmini asoslash;jahonning etakchi mamlakatlarida “yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirish, milliy dasturlarini amalga oshirish borasidagi jamlangan boy, ilg‘or tajribani qiyosiy tahlil qilish;O‘zbekistonda “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish strategiyasining maqsadi, vazifalari va rivojlanish istiqbollarini o‘rganish.

“YAshil iqtisodiyot” fanining vazifalari

quyidagilardan iborat:

Jamiyatda asta-sekinlik bilan tabiiy resurslarni rekreatsiya va ilmiy tadqiqot maqsadlari uchun asrab qolish zaruriyati to‘g‘risidagi g‘oyalar, kelajak avlod oldida ekologik mas’uliyatga asoslangan ilmiy konsepsiyalar shakllanashiga olib keldi. Jamiyatda asta-sekinlik bilan tabiiy resurslarni rekreatsiya va ilmiy tadqiqot maqsadlari uchun asrab qolish zaruriyati to‘g‘risidagi g‘oyalar, kelajak avlod oldida ekologik mas’uliyatga asoslangan ilmiy konsepsiyalar shakllanashiga olib keldi. Ushbu g‘oyalarning amaliyotga tadbiqi barqaror rivojlanishni ta’minlash orqali hal etilishi zarur.

2.Barqaror rivojlanishni ta’minlashda “yashil iqtisodiyot”ning o‘rni

Barqaror rivojlanish

deyilganda,

aholi ehtiyojlarini to‘la qondirish maqsadida kelajak avlod ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini esa xavf ostiga qo‘ymaslikka asoslangan rivojlanish tushuniladi.

Barqaror rivojlanishni