Yengil atletika va uni

III BOB. DISK ULOQTIRISH
3.1. Disk uloqtirishning rivojlanishi
Disk uloqtirish – bu yengil atletikaning qadimiy turlaridan biri 
bo‘lib, Qadimiy Gretsiyada ham keng ommalashganligi qayd qilinadi. 
Qazilma topilma ashyolar guvohlik berishicha, disklar qadimda turli 
xil materiallardan, jumladan, tosh, zich holatdagi daraxt yog‘ochi, 
temir, qo‘rg‘oshindan yasalgan. Eramizgacha VI asrda turli xil 
og‘irlik va hajmga ega bo‘lgan linzasimon shakldagi disklar paydo 
bo‘lgan. Zamonaviy disklarning modeli Egine orolidan topilgan disk 
hisoblanadi (diametr o‘lchamlari 21 sm, og‘irligi 1,884 kg).
Diskni uloqtirish joyi doim chegaralangan. Dastlab, bu kvadrat 
shaklidagi, uncha katta bo‘lmagan (o‘lchamlari 80 × 80 sm) supacha 
(postament) ko‘rinishida belgilangan, keyinchalik esa – doira 
shaklidagi (diametr o‘lchami – 2,1 metr atrofida) soha ko‘rinishida 
belgilangan. 
Keyin esa, doira soha o‘rniga yana qaytadan kvadrat sohadan 
foydalanishga o‘tilgan va uning o‘lchamlari kattalashtirilgan. Disk 
uloqtirish uchun yakuniy holatdagi soha sifatida diametr o‘lchami 
2,5 metrni tashkil qiluvchi, doira shaklidagi soha belgilanib, hozirgi 
kungacha bu tartib saqlanib qolgan. 
Disk uloqtirish – bu tezlik – kuch tavsiflariga ega bo‘lgan, asiklik 
harakatlanishdan tashkil topgan bo‘lib, makon bo‘ylab murakkab 
harakatlanish ko‘rinishiga ega hisoblanadi, bu harakat o‘z tarkibiga 
intilish va aylanish harakatlari umumiyligini qamrab oladi. Disk 
aerodinamik tavsiflarga ega bo‘lgan holatda ishlab chiqilgan sport 
anjomi (snaryad) hisoblanadi. 
Dunyoning eng kuchli disk uloqtiruvchilari tomonidan bajarilgan 
mashqlar davomida diskning boshlang‘ich tezligi qiymati 24 – 25 m/s 
ni tashkil qiladi, shu bilan bir vaqtda quyi kvalifikatsiya darajasiga 
ega bo‘lgan sportchilarda bu qiymat 18 – 19 m/s dan oshmasligi 
qayd qilinadi. Diskning 7 – 8 aylanish/s tezligida aylanishi uning 
yerga tushishigacha barqaror holatda uchishini ta’minlab beradi. 
Sekin aylanuvchi disk qayriladi va qovurg‘a qismi bilan yerga qulab 

---

408
tushadi. Diskni qarama – qarshi esuvchi shamol (5 m/s gacha tezlikda) 
yo‘nalishida to‘g‘ri holatda uloqtirish erishiluvchi natijani sezilarli 
darajada oshirishi, 5 metrgacha qo‘shimcha natija berishi mumkinligi 
qayd qilinadi. 
Qadimgi Gretsiyada I Olimpia o‘yinlarida disk uloqtirishning 
antik usulidan foydalanilgan, ya’ni bunda disk vertikal tekislik 
bo‘ylab uloqtirilgan. Biroq, II Olimpia o‘yinlarida zamonaviy davrda 
disk uloqtirish usulini chexiyalik Ya.Suk (1900-yil) namoyish qilib 
bergan, bunda disk aylantirish bilan va nisbatan nishablik burchagi 
ostida uloqtirish amalga oshirilgan. Bu usul navbatdagi davrlarda 
Finlyandiyada rivojlantirilgan. Jumladan, Finlyandiyada disk 
uloqtirishda qo‘llarning a’lo darajada mayatniksimon ko‘rinishdagi 
harakatlantirilishi va disk bilan birgalikda silliq holatda aylantirilishi 
bilan ifodalanuvchi sport maktabi taraqqiy etgan. Bu usulga raqobatchi 
sifatida amerikalik disk uloqtiruvchilar o‘z uslublarini ishlab 
chiqishgan, bunda diskni uloqtirish vertikal o‘q atrofida aylantirish 
bilan, oyoqlarda chuqur holatda o‘tirish orqali uloqtirilgan. Hozirgi 
kunda yuqorida keltirilgan har ikkala usulning turli xil modifikatsiyalari 
ustunlik qiladi. 
Olimpia o‘yinlari dasturi tarkibiga erkaklar o‘rtasida disk 
uloqtirish sport turi dastlab 1896-yilda kiritilgan, ayollar o‘rtasida 
esa 1928-yildan boshlab foydalanilgan. 1928-yilda XXVII Olimpia 
o‘yinlarida (Sidney shahri, 2000-yil) disk uloqtirish bo‘yicha Olimpia 
chempionlari sifatida quyidagi sportchilar qayd qilib o‘tilgan: 
jumladan, erkaklar o‘rtasida V.Alekna (Litva) – 69,30 metr va ayollar 
o‘rtasida E.Zvereva (Belorussiya respublikasi) – 68,40 metr.
Afina shahrida o‘tkazilgan XXVIII Olimpia o‘yinlarida V.Alekna 
(Litva) yana Olimpia chempioni sifatida qayd qilingan (69,89 metr). 
Ayollar o‘rtasida oltin medalni N.Sadova (Rossiya) qo‘lga kiritgan 
(67,02 metr), bronza medali esa Belorussiyalik I. Yatchenkoga nasib 
qilgan (66,17 metr).
Disk uloqtirish bo‘yicha erkaklar o‘rtasidagi dastlabki dunyo 
rekordi 1912-yilda, 47,58 metr natija bilan qayd qilingan (Dj. Dunkan, 
AQSh); ayollar o‘rtasida esa – 1936-yilda dunyo rekordchisi sifatida 
G.Mauermauer (Germaniya) 48,31 metr natija bilan qayd qilingan.

---

409
Disk uloqtirish bo‘yicha dunyo rekordi uzoq vaqt davomida 
AQShlik sportchilar qo‘lida saqlangan, ayniqsa bu holat urushdan 
keyingi davrda yaqqol kuzatilgan. Disk uloqtirish bo‘yicha texnikani 
takomillashtirishda sezilarli faollik ko‘rsatgan sportchilar sifatida 
F.Gordiyen, R.Babka, D.Silvestr, A.Orter, M.Uilkins kabilar ko‘rsatib 
o‘tiladi. Shuningdek,, ushbu o‘rinda L.Danek (Sobiq Chexoslovakiya), 
R.Brux (Shvetsiya), V.Shmidt (GDR), V.Trusenev va Yu.Dumchev 
(Sobiq ittifoq) kabi sportchilarni qayd qilib o‘tish mumkin.
Dunyo miqyosida disk uloqtirish bo‘yicha kuchli sportchilar 
orasida yengil atletikaning ushbu turining rivojlanishiga N.Dumbadze, 
N.Ponomareva, T.Press, F.Melnik (Sobiq ittifoq); K.Shilberg, E.Yaal 
(GDR); A.Menis (Ruminiya); Z.Shilxava (Sobiq Chexoslovakiya) 
kabi sportchilar sezilarli hissa qo‘shishgan.
Hozirgi vaqtda disk uloqtirish bo‘yicha erkaklar o‘rtasida dunyo 
rekordi GDRlik Yurgen Shultga tegishli bo‘lib, 1986-yil, 74,08 m 
natija qayd etgan bo‘lsa, ayollar o‘rtasida dunyo rekordi GDRlik 
Gabriela Raynshga tegishli u 1988-yil, 76,80 m natijani qayd etgan.