Yer osti suvlarining kelib chiqishi va tasnifi

Fil`trlash
Oqava suvlar tarkibidagi mayda dispers holatdagi qattiq va suyuq moddalarni cho`ktirish natijasida tozalanmaydigan boshqa moddalarni tozalash uchun fil`trlash qo`llaniladi. Tozalash g`ovakli to`siqlar yordamida olib borilib bu g`ovakli to`siqlar o`zidan suyuqliklarni o`tkazib dispers fazasi tashkil qiluvchi moddalarni ushlab qoladi. Bu jarayon suyuqlikning gidrostatik bosimi ta`sirida, to`siq oldidan yuqori bosim borish orqali yoki to`siq ortida vakuum hosil bo`lishi bilan amalga oshadi.
Fil`trlovchi to`siqlar orqali fil`trlash.
Oqava suvlarning xossasiga, tempuraturasiga, fil`tirlash bosimiga va fil`trning konstruktsiya qurulmasiga qarab fil`trlovchi to`siqlar tanlanadi. Fil`trlash jarayonida to`siqning ust qismida cho`kmalarning hosil bo`lishi yoki g`ovaklarning tiqilib qolishi mumkin.
Fil`trlash jarayonida hosil bo`lgan cho`kmalar siqiluvchan va siqilmaydigan moddalar bo`lishi mumkin. Siqiluvchan cho`kmalar bosim ta`siri ostida g`ovaklar ichiga kirib va to`siq ustida qatlamlar hosil qilib fil`trlash qarshiligini oshirib boradi. Siqilmaydigan cho`kmalar esa fil`trlash jarayonidagi qarshiligi o`zgarmay qiymatga ega bo`lib qoladi. Bundan cho`kmalarga mineral holatdagi (qum, sodo va) zarrachalarning o`lchamlari 100 mkm dan kichik bo`lgan moddalar kiradi.
Fil`trlash jarayonining unumdorligi fil`trlash tezligi Bilan ya`ni vaqt birligi ichida 1m<sup>2</sup> filt`rlovchi to`siq yuzasidan o`tuvchi suvning xajmi bilan aniqlanadi.
dv
q p / m (R<sub>cho`k</sub>+R<sub>f.t</sub>) (1)
Fdr
F il`trlash jarayonini bosim yoki tezlik o`zgarmas bo`lgan vaqtlarda ham olib boriladi.
αv/Fdrq P/mr (x_{cho`k</sub>v/F+R<sub>f.t</sub>) (2)
Bu rejimda fil`trning cho`kma tashkil qilish vaqti
r q mr<sub>cho`k} v/rF (x<sub>cho`k</sub> v/F+R<sub>f.t</sub>) (3)
Jarayon tezligi o`zgarma bo`lgan vaqtda fil`trlash tenglamasi
P q mr_{cho`k</sub> v/rF (x<sub>cho`k} v/F+R_f.t) (4)
Fil`trlash tezligi Wqv/Fr bo`lganligi uchun (4) formula quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi
P q mr_{cho`k</sub> w (x<sub>cho`k} w∙r +R_f.t)
bu erda V- fil`trning vaqt ichidagi xajmi m<sup>3</sup>
F- fil`trlovchi yuza
r- fil`trlash vaqti s
P- bosimlar farqi Pa
M- fil`trotning dinamik qovushqoqligi Pa s
R<sub>cho`k</sub> va R<sub>f.t</sub> – cho`kma va fil`trlovchi to`siqning qarshiligi m^-1
r<sub>cho`k</sub> - cho`k

Oqava suv fil`trlash jarayonida turli xildagi konstrutsiyali fil`tr qurulmalaridan foydalaniladi. Fil`trlarga qo`yiladigan asosiy talablar quyidagicha bo`lishi mumkin: aralashmalardan tozalash darajasi
yuqori effektiv va fil`trlash tezligi maksimal bo`lishi ta`lab qilinadi.
Fil`trlarni turli xil ko`rinishlariga qarab quyidagilarga ajratish mumkin:
Jarayonning ketishi xarakteriga qarab-davriy va uzliksiz ishlaydigan, jarayonning ko`rinishiga qarab-ajratish, quyuqlashtirish, oqartirish: fil`trlash jarayonidagi bosimlar farqiga qarab fil`trlash – vakuum ostida (0,085 mPa gacha), bosim ostida (0,3 dan 1,5mPa) yoki suyuqlikka nisbatan gidrostatik bosim ostida (0,05 mPa gacha), fil`trlash jarayoni yo`nalashiga qarab – pastga, yuqoriga yoki yon tomonga, konstruktivtuzilishi bo`yicha cho`kmadan ajratish usuliga qarab, cho`kmani yuvish va suvsizlantirish, fil`trlovchi yuza joylashganligi va formasiga qarab ajratish mumkin.
Oqava suvlarni tozalash jarayonlarida davriy ishlaydigan fil`trlarning quyidagi turlaridan foydalaniladi. Nutch – fil`trlalar,fil`tr preslardan foydalanilsa uzliksiz tipda ishlaydigan fil`trlarga barabanli, diskli va lentali fil`trlardan foydalanish mumkin. Davriy ishlaydigan fil`trlar orasida eng sodda konstruktiv ko`rinishga nut chyoki druk-fil`trlar ega bo`ladi. Ular neytron, kislotali va ishqoriy muxitdagi suvlarni ajratishga mo`ljallangan.
Qiyin fil`trlanuvchi suspenziyalarni ajratish uchun fil`tr-presslar qo`llaniladi. Fil`tr presslar 0,3-1,2 mPa bosim ostida ishlaydilar. R fil`tr presslar turli xil suspenziyalarni ajratish uchun ishlatiladi va buncha cho`kmani sovish va shamollatish xam ko`zda tutilgan. FLAKM markazi fil`tr pressda fil`trlash yuzasi 25, 5 va 12,5 m² ga teng bo`lib bular ximiya sanoati oqava suvlarini tozalashga mo`ljallangan. Bu fil`tr 1,5 mPa bosim ostida ishlashga va cho`kmani effektiv sovishga va yordamchi operatsiyalar uchun minimal vaqt ajratishga mo`ljallangan.
Listli fil`trlar xajmiy idishga fil`trlovchi listlar joylashtirib ko`rinishga ega bo`ladi. Fil`trlovchi element sifatida romlar ichiga joylashtirilgan simdan to`kilgan setkalar tashqari tomonidan esa fil`trlovchi mato Bilan o`ralgan bo`ladi. Suspenziya apparat ichiga tushadi. Fil`trlash jarayonida fil`trlovchi element yuzasida ushlanib uzliksiz ravishda apparat ichidagi tashqariga chiqarilib boriladi. Jarayon tugagandan keyin xosil bo`lgan cho`kma siqilgan havo yordamida idish ichidan maxsus shtutser orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Ko`pincha xolatlarda list fil`trlar suspenziyalarini quyuqlashtirish jarayonida ishlatiladi.
Qiyin fil`trlanuvchi suspenziyalarni ajratish maqsadida uzliksiz yuqari unumdorlikga ega bo`lgan barabanli vakuum fil`trlardan foydalaniladi. Bu turdagi fil`trlarda xarakatlanuvchi matov a fil`tr yuzasi 40m<sup>2</sup> gacha bo`lgan ko`rinishda bo`ladi.