Yer po‘stining tuzilishi va tarkibi Yer po‘sti say

Ma’dan tanalari shakllari

Yer po‘stida foydali qazilmalar turli shakllarni hosil qilib yotadi.

Ularning shakllari quyidagi to‘rtta yirik guruhga ajratiladi: 1) Izometrik–bo‘yi, eni
va qalinligi bir-biriga yaqin; 2) plitasimon–ikki o‘lchami yaqin va uchinchi o‘lchami kam; 3) quvursimon–bir o‘lchami uzun, ikki o‘lchami kam; 4) murakkab tanalar.1. Izometrik shakldagi ma’dan tanalariga quyidagilar kiradi:
ma’danlashish massivi–ma’danli minerallar yalpi tarqalgan;
shtokverk–ko‘pincha turli tomonga cho‘zilgan va o‘zarokesishuvchi ma’dan
tomirlari va tomirchalari to‘plami. Bu ma’danlitomirlar ko‘pincha tog‘ jinslari orasida mavjud tektonik darzliklardajoylashadi. Bular cho‘kindi jinslar oralarida va intruziv jinslarningshiplarida va oralarida joylashadi. Bu shakl qalay, volfram, molibden,mis, oltin konlari uchun xosdir.

Shtok–ma’dan shakllarining izometrik ko‘rinishida bo‘lib,xrom, mis va ba’zan
polimetall konlarida uchraydi.
Uya shakli–odatda uncha katta bo‘lmagan, ko‘ndalang kesimi10 m largacha bo‘lgan
minerallar yig‘indisiga aytiladi. Bu ma’danshakllari o‘ta asosli magmatik jinslar oralarida yuzaga keladiganplatina va mis-nikel hamda nordon intruziv jinslar oralarida yuzaga
keladigan pegmatit konlarida uchraydi.
2. Plita ko‘rinishidagi ma’dan shakllari birnecha turlarga ajratiladi.Qatlam shakl–
ikki parallel tekislik bilan chegaralangan tog‘jinslari oralarida joylashadi. Bu qatlamlar uncha qalinlikka ega bo‘lmasada, uzoqqa cho‘zilgan bo‘ladi.
Linza–ma’dan uyumlari linzaga o‘xshash bo‘lib, asta-sekinuzoqlashgan sari qalinligi
kamayib boradi.
Tomirsimon shakllar–tog‘ jinslari oralarida darzlik va yoriqlarda ma’dan
minerallarining to‘planishi tufayli hosil bo‘ladi. Tomirsimon ma’dan shakllari mavjud tektonik yoriqlarning katta-kichikligiga bog‘liq bo‘lib,bir necha santimetrdan bir necha metrgachabo‘ladi.

Tomirsimon ma’dan shakllari sodda va murakkab ko‘rinishlardabo‘lib, narvonsimon,
to‘rsimon, ba’zan otning dumiga o‘xshashholatlari ham uchraydi.
3. Quvursimon shakllar–silindr shakliga o‘xshash bo‘lib, yeryuzasidan chuqurga
qarab yo‘nalgan bo‘ladi. Bu shakldagi ma’dankonlarining chuqurligi bir necha yuz metrdan, bir necha kilometrgachabo‘lishi mumkin.
4. Murakkab shakllar. Bunday shakllar odatda quvursimon vatomirsimon ma’dan
tanalarining aralashmasidan iborat bo‘ladi.