Yetkazib berish zanjirini boshqaruvni muvofiqlashtirish хамdа teskari logistikani rejalashtirish

1.1. Boshqaruvning asosiy funksiyalari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatning sanoatlashgan firmalarida material-texnika ta’minotini tashkil etishning ikki shakli qo‘llaniladi: markazlashgan va markazlashmagan. Bu shakllarning har biri
(ta’minot va sotuv) o‘ziga xos guruhlangan va yoyilgan ta’minot sotuv xizmatidir. Guruhlangan xizmatda uning barcha bo‘limlari alohida funksiya (ta’minot, sotuv, zaxiralarni saqlash, tashish va boshqalar)larni bajaradi. Yoyilgan xizmatlar uchun ikki yoki undan ortiq bo‘limlar bo‘yicha chiziqli bo‘limlarni bo‘lib-bo‘lib joylashtirish xarakterlidir.
Odatda material-texnika ta’minotini boshqarishning markazlashtirilgan shakli bir turdagi mahsulotni ishlab chiqaradigan firmalar va bitta mintaqada faoliyat yurituvchi korxonalarda qo‘llaniladi. Boshqarishning markazlashtirilmagan shakli turli xil mintaqada joylashgan va bir xil yoki bir necha xil mahsulotlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda qo‘llaniladi. Ba’zan boshqaruvning aralash shaklidan foydalaniladi. Moddiy-texnika ta’minotini markazlashtirishda muomala xarajatlarini qisqartirishga ta’minotchilardan katta miqdordagi tovarlarni qabul qilib olish va ularni chegirmali narxlarda sotib olish orqali erishiladi.
Markazlashtirilmagan shaklda ta’minot xizmati tashkiloti, ishlab chiqarish va sotish bo‘limi nisbatan kam miqdordagi xomashyo va mahsulotlarni sotib oladilar va natijada yetkazib berish xarajatlari bo‘ladi. Moddiy texnika ta’minoti muomala xarajatlarini har bir ishlab chiqarish bo‘limida va korxona faoliyatida material zaxiralarini kamaytirish hisobiga qisqartiradi.
Markazlashgan boshqaruvning guruhlangan xizmat shakli 30chizmada ko‘rsatilgan. Moddiy texnika ta’minoti korxona ichidagi material oqimlar harakati uchun kirib kelayotgan xomashyo, yarim tayyor mahsulot va tayyor mahsulot (iste’molchilarga jo‘natilgan), shuningdek, kerakli vaqt va talab qilingan miqdorda barcha zarur materiallarni ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun javobgarlik oladi.
Materiallar boshqaruvi xizmatini bunday tashkil qilish firmaning vitse-prezidentiga bo‘ysunadi va ba’zan ishlab chiqarish xizmati va yagona bo‘limdagi loyihalashtirish bilan birlashgan bo‘lishi mumkin. Bu chizma bo‘yicha firmaning prezidenti va vise-prezidenti har bir bo‘linmani, shu jumladan moliyaviy masalalar, bozor siyosati masalalari, mahsulotlarni ishlab chiqarish, tadqiqotlar olib borish va nihoyat moddiy-texnika ta’minoti masalalarini boshqarib boradi. Moddiy-texnika ta’minoti xizmati chizmada ko‘rsatilganidek, markazlashgan boshqaruvda bo‘ladi va bevosita nafaqat ta’minot va mahsulotni sotish, balki uni ishlab chiqarishni rejalashtirish va nazorat qilishni ham ta’minlaydi. Ushbu chizma katta miqdordagi tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda qo‘llaniladi.

5. 
   1-chizma. Guruhlangan muvofiq xizmatlarni tashkil etish moddiy texnika ta’minotining markazlashgan boshqaruv chizmasi
   

5.2 - chizmada ko‘rsatilgan tizim ham markazlashgan boshqaruvga ega. Ko‘rsatilgan chizmadan farqli ravishda, bu chizma funksional bo‘limlar miqdorining ko‘pligi bilan xarakterlanadi. Bu tizimning xususiyati shundaki, tovar ishlab chiqarish va zaxiralarni boshqarish bo‘yicha ishlab chiqarish bo‘limi firmasida funksiyalarni birlashtirish hisoblanadi.

5.2-chizma. Yoyilgan xizmatlarni tashkil qilishda moddiy texnika ta’minotining markazlashgan boshqaruvi
Moddiy-texnika ta’minotining guruhlangan xizmati markazlashgan boshqaruvi shaklida uni tashkil qilish ishlab chiqarish ta’minoti va sotish har bir firma faoliyatida, qaysini aniq turdagi mahsulotni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda alohida javobgarlikni nazarda tutadi. Quyidagi chizma u yoki bu mahsulot turi uchun javob beradigan har bir firma xizmati doirasida moddiy texnika ta’minoti funksiyasi konsentratsiyasini ko‘zda tutadi.
Bunday funksiyaning konsentratsiyasi zarur bo‘lmagan holatda moddiy texnika ta’minotining yoyilgan xizmati markazlashgan boshqaruv shakli qo‘llaniladi. 5.3-chizmada moddiy-texnika ta’minoti va ishlab chiqarishning markazlashgan boshqarish chizmasi tuzilmalaridan biri ko‘rsatilgan. Yangi tovar siyosati va kuchli raqobat ta’sirida yirik sanoat korporatsiyalari ishning doimiy qayta qurilishi muqarrar ravishda tovar moddiy qiymatining hajmi o‘zgarish va turli funksional bo‘limlar o‘rtasidagi yangi tizimning shakllanishi bilan bog‘liq.

5.3-chizma. Guruhlangan xizmatni tashkil etishda moddiy-texnika ta’minotini markazlashmagan holda boshqarish
Boshqaruv apparatining muhim masalasi bunday qayta tashkil etishni kam yo‘qotishlar bilan qisqa muddat ichida ta’minlashdan iborat.