Yig‘ish chizmalari va ularni o‘qish Yigish chizmalarini detallarga ajratib chizish

1 Yig‘ish chizmalari va ularni o‘qish


Buyumlar (asboblar, mashina va boshqalar)ning tasviri hamda ularni yig’ish va tekshirishga oid ma’lumotlar berilgan chizmalar yig’ish chizmalari deb ataladi. Yig’ish chizmalarida buyum yig’ilgan holda barcha detallari bilan birga tasvirlanadi: Ishlab chiqarishda avval har bir detal uning ish chizmasiga qarab tayyorlanadi. Detalning ish chizmasi esa uning eskizi asosida tayyorlanadi. So’ngra yig’ish chizmasiga muvofiq tayyor detallardan butun buyum yig’iladi.
Umumiy ko'rinishdagi chizma konstruktorlik hujjati kabi GOST 212- 96da belgilangan va GOST 2119-96, GOST 2103-96 bo'yicha bajariladi. Umumiy ko'rinishdagi chizma buyum tuzilishi (konstruksyasi)ni aniqlashga mo'ljallangan bo'lib, uning tarkibiy qismlarining o'zaro bog'lanishi Va ishlash prinsipi to'g'risida ma'lumot beradi. Umumiy ko'rinishdagi chizma ishchi hujjatlari tayyorlash uchun spetsifikatsiya, detallar chizmasi va buyumning yig'ish chizmasini tayyorlash uchun xizmat qiladi
Yig'ma chizma yig'ma birlikning tasviri bo'lib, u chizma bo'yicha yig'ma birlikning tarkibiy qismlarini joylashishi va ular orasidagi munosabat to'g'risida tushuncha beradi, hamda buyumni yig'ish va nazorat qilishni ta'minlaydi. Yig'ma chizmalarga bir nechta yig'ma birlik va detallardan tashkil topgan komplekt mashina yoki stanoklarning chizmalari hamda gidromontaj, pnevmomontaj va elektromontaj chizmalari kiradi. Yig'ma chizma buyum tarkibiga kiradigan detallarning ish chizmalari yoki eskizlari bo'yicha bajariladi
Har bir buyum uchun yig‘ish ish chizmalari alohida tuziladi. Yig'ish ish chizmalari buyumning zarur va yetarli miqdordagi ko‘rinishlan, qirqim va kesimlari, shuningdek, buyum tarkibiy qismlarining joylashishi hamda ular orasidagi o'zaro bog'lanish to‘g‘risida har tomonlama va to’la tasawur berishi lozim.
Yig‘ish chizmalarini tuzish.Yig‘ish chizmalari, odatda yangi buyumlarni loyihalashtirishda va mavjud buyumlarning o‘ziga qarab tuziladi. Yangi ishlab chiqariladigan buyumlarning yig‘ish chizmalari loyihalanayotgan buyumlarga qo‘yilgan bir qancha texnik talablarni (o‘lchamlar, shakli, hisoblash natijasida olingan ma’lumotlar) va konstruktiv xususiyatlarini nazarda tutgan holda tuziladi. Yig‘ish chizmalari konstruktiv yoki to‘la va qisqartirilgan turlarda bo‘ladi. Mashina va mexanizmning vazifasi, ishlash jarayoni, detallarning o‘zaro birikish va ulanish usullarini aniqlash, mashinani yig‘ish va detallarga ajratib ish chizmalarini chizishni o‘z ichiga olgan yig‘ish chizmasi konstruktiv yoki to‘la yig‘ish chizmasi deyiladi. Qisqartirilgan yig‘ish chizmalari faqat buyumni yig‘ish uchun xizmat kiladi. Buyumning o‘ziga qarab yig‘ish chizmalarini quyidagi tartibda tuzish tavsiya etiladi.
1. Buyum diqqat bilan o‘rganib chiqiladi. Uning vazifasi, ishlash prinsipi,
konstruktiv xususiyatlari aniqlanadi.
2. Buyum yig‘ish birliklari va detallarga ajratiladi. Buyum tarkibiga kiruvchi barcha detallarning shakllari, elementlari, ularning bir-biri bilan o‘zaro birikish usullari aniqlanadi.
3. Buyum tarkibiga kiruvchi yig‘ish birliklari va barcha detallarning
standartga muvofiq spetsifikatsiyasi tuziladi.
4. Buyumning tarkibiga kiruvchi har bir detalning (standart detallardan tashqari) eskizi chizib chiqiladi.
5. Buyumning asosiy va qo‘shimcha tasvirlar soni, ko‘rinishlari, qirqimlar va kesimlar joylari belgilanadi.
6. Yig‘ish chizmasida qirqim standartga muvofiq bajariladi
7. Chizmaninng o‘lchamlari, zarur hollarda detallarni o‘tqazish usullari ko‘rsatiladi.
8. Buyum detallarning vaziyat raqamlari qo‘yiladi.
9. Chizma taxt qilinadi. Standart bo‘yicha chizmaning kontur chiziqlari asosiy tutash chiziqlari bilan, asosiy yozuv, spetsifikatsiya, bichim hoshiyasi yo‘g‘onlashtirilib chizib chiqiladi. Detallarning bir-biriga tegib turgan joylarida tirqish bo‘lmasa, bitta kontur deb qaraladi va chiziqlarning yo‘g‘onligi o‘zgartirilmasdan, bir xil yo‘g‘onlikda chiziladi. Yig‘ish birikmasi bilan tanishtirib chiqilgandan keyin detallarni ajratib olib, har birining eskizi chizib chiqiladi. Shunda har bir detal to‘g‘risida to‘liq tushuncha hosil bo‘ladi, shunda buyumning yig‘ish chizmasini tuzish osonlashadi.
Yig‘ish chizmasini chizishni boshlashdan oldin uni nechta ko‘rinishlarda tasvirlash, qanday qirqimni bajarishga oid ma’lumotlarni aniqlashga to‘g‘ri keladi. Buyumning gabarit o‘lchamlari yordamida u chizma bichimiga joylashtiriladi va dastlab buyumning korpusi hamma ko‘rinishlarda chiziladi. Keyin shu korpusga yondosh detallar barcha ko‘rinishlarda chiziladi. Yondosh detallarning bir-biriga kirib turishini chizmada tasvirlashda ular orasida tirqishning bor-yug‘ligiga e’tibor beriladi. Yig‘ish chizmasini chizib bo‘lgandan keyin kerakli qirqim, qo‘shimcha ko‘rinish, kesim va boshqalar bajariladi.
Yig‘ish chizmalarida buyumlarni yig‘ish va nazorat qilish uchun talab qilinadigan quyidagi ma’lumotlar bo'lishi zarur:
1.Buyum va uning tarkibiy qismlarining o'zaro boglanishi to‘g‘risida tasawur etish imkonini beruvchi tasvirlar.
2.Yig‘ish chizmasida bajarilishi va nazorat qilinishi zarur bo'lgan o'lchamlar, chekli chetga chiqishlar va boshqa parametrlar hamda talablar ko‘rsatilishi kerak. Donalab va tajriba uchun ishlab chiqariladigan buyumlarning yig‘ish chizmalarida detallarni biriktirish xarakterini aniqlovchi oMchamlar va chekli chetga chiqishlarni ko'rsatishga yo‘l qo‘yiladi.
3.Birikish aniqligi chekli chetga chiqishlar bilan emas, tanlash yoki moslashish (prigonka) usuli bilan ta’minlanadigan bo'lsa, biriktirish xarakteri va uni bajarish usullari, shuningdek, ajralmas birikmalar uchun biriktirish usullari (payvandlash, parchinlash va boshqalar) bo'yicha ko'rsatrnalar.
4.Buyumning gabarit, o‘rnatish, biriktirish va boshqa zarur o'lchamlari. o‘rnatish va biriktirish o‘lchamlari qo'yilganda buyumlarning boshqa buyumlar bilan birikadigan elementlarining joylashish koordinatalari va o‘lchamlarning chekli chetga chiqishlari beriladi. Shuningdek, buyumning tashqarisida joylashgan va biriktirish uchun xizmat qiladigan tishli g'ildiraklarning tishlari soni va moduli ko’rsatiladi.
5.Buyum tarkibiga bevosita kiruvchi qismlarining pozitsiya nomerlari.
6.Yig'ish chizmasining asosiy yozuvi va uning spesifikatsiyasi. Yig‘ish chizmalarida buyumning ishlash davrida siljiydigan qismlarining chetki yoki oraliq vaziyatlarini tegishli o’lchamlar bilan tasvirlash mumkin.
Yig‘ish chizmalarini o‘qish.Yig‘ish chizmasiga asosan buyumlarni sanoat korxonalarida ishlab chiqarish uchun, unung detallarini ish chizmasi tuziladi. Ta’limda bu jarayonni talabalarga o‘rgatish maqsadida, buyumning berilgan ish chizmasidan foydalanib, ularning tarkibiy qismlari hayolan-fikran detallarga ajratiladi. Ularning ish chizmalari tuziladi. O‘quv jarayonida talabalar tomonidn bajariladigan bunday vazifaga yig‘ma birlik chizmasini detallarga ajratib ish chizmalarini tuzish – detalirovka yoki qisqagina detallarga ajratish deb ataladi.
Chizmalarni o‘qish — tasvirlangan buyumning vazifasi, tuzilishi va ishlash prinsipi, shuningdek, uning tarkibiy qismlarining shakllari va o‘lchamlari, detallarning o‘zaro joylanishi, biriktirilishi va bir-biriga nisbatan munosabatlarini aniqlash va tasavvur etishdan iborat.