Yil Xalifa Yazid ibn Abdumalikning tavsiyasi bilan Xuroson

Ijtimoiy-iqtisodiy hayot. Soliq siyosati. Arablar 0 ‘rta Osiyoni bosib olgach, bu hududdagi hamma shahar va aholi joylarida o4z qo shinlarini joylashtirishdi. Bu harbiy kuchlar o‘z vaqtida mahalliy aholi ustidan nazorat qilib turardi. Arab xalifaligi tasarrufiga o‘tgan Movarounnahr hududida ko‘pgina yirik yer egalari —dehqonlaming mavqeyi awalgi holaticha saqlanib qoldi. Ular siyosiy jihatdan xalifa va uning noibiga bo‘ysunar edilar.
Butun VIII asr davomida arab zodagonlarining dehqonlar bilan til topishuv hollari kuchayadi va aynan mana shu davrda yirik dehqon urug -aymoqlari qo‘li ostidagi yer-mulklarning yuqori arab harbiy mulkdoriga о tishi ro‘y beradi. Arab qo‘shini tarkibiga mahalliy aho- h ichidan kocplab erkaklar majburan safarbar qilindi. Harbiy harakat- lar natijasida aholining bir qismi halok bocldi, bir qismi asirga olindi. archa shahar va qishloqlarda o‘z harbiy gamizonlarini joylashtirgan arablar, shu harbiy kuchlarga tayanib aholidan turli soliqlar undiri-
shar, ulami turli jamoa ishlariga safarbar qilishar edi.
Yirik yer egalari o‘rtasidagi ziddiyat va qarama-qarshilik arab- armng aralashuviga sabab boMar yoki mulkning bir shaxsdan ikkin- c siga о tishini ta’minlar edi. 0 ‘rta asr mualliflari ma’lumotlariga
о ra, dehqonlar qo li ostida qishloq jamoalari bo;lib, bu jamoadan yer о gan kishilar xiroj to‘lashgan. Dehqonlai* mustaqil qo‘rg‘onlarda hayot kechirib, ulaming yaxshi qurollangan harbiy bo‘linmalari
о lgan. Bunday bo4linmalaming askarlari chokarlar deb atalgan. e qon ar xalifa noibining mahalliy aholi orasidan boMgan vakili-
ga о ysunadi. Mehnatkash aholi, asosan kadivarlar, kashovarzlar amda qullar dehqonlarda mavjud bo4lgan yer-mulklarning ma’lum u us ini ljaraga olib ishlashgan va buning evaziga soliq to‘lashgan.
328
Dehqonlar orasida yer-mulk, shaxsiy uy-joy va qo4rgconlar masalasi- da nizo va janjallar chiqib qolsa, muammoni xalifa hal qilgan. Har bir huquqiy muammo islom qonun-qoidalariga binoan ko‘rib chiqilgan.