Yo`ldаshev Asqarali Yakubovich soliqlar va soliqqa tortish

Soliq solish obyekti_- bu subyektning soliq to`lash majburiyatini shart qilib 
qo`yuvchi yuridik dalillardir (mazkur holatda mulkchilik huquqida mol-mulkka 
egalik qilish bunday yuridik dalil hisoblanadi). 
Soliq solish predmeti (atama mazmuniga ko`ra soliq solish obyektiga yaqin) 
— bu tegishli soliqning undirilishini asoslab beruvchi daliliy xu-susiyatdagi 
belgilardir. Masalan, uy, kvartira kabi mol-mulk uchun mulk-chilik huquqi obyekti 
bo`Iadi, uy yoki kvartiraning o`zi esa soliq solish predmeti hisoblanadi va h.k. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 29-de-kabrdagi 
478-sonli qaroriga muvofiq jismoniy shaxslarga rnulk huquqida tegishli bo`Igan 
uy-joylar, kvartiralar (shu jumladan, xususiylashtirilgan kvartiralar), garajlar, 
boshqa imoratlarni bahaolash va qayta baholash uchun yagona funksional 
ko`rsatkich-imorat, bino umumiy maydonning kvadratmetri belgilanadi. Bu esa 
soiiq solish birligidir. 
O`zbekiston Respublikasi soliq kodeksining 93-moddasi soliq bo`yicha 
imtiyozlarga ega bo`lgan shaxslar doirasini tartibga soladi. Uning tahlili 
shuni ko`rsatmoqdaki, qonun chiqaruvchi har qanday mol-mulk solig`idan 
ozod etiladigan jismoniy shaxslarning qator toifalarini ajratadi, jismoniy 
shaxslarning boshqa guruhlariga esa, faqat imoratlar, binoiar va inshootlar uchun 
soliq to`lash bo`ykha imtiyozlar berdi. 
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mita-sining 
«Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni hisoblab chiqish va 
budjetga toiash tartibi to'g`risida» yo`riqnomaga muvofiq jis-moniy shaxslarning 
mol-mulk solig`ini hisoblash soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladi. 
Mol-mulk solig`idan imtiyoz olish huquqiga ega bo`lgan kishilar soliq 
xizmati organlariga kerakli hujjatlarni taqdim etadilar. 
Imoratlar, binolar va inshootlar bo`yicha mol-mulk solig`i har yili 1-
yanvardagi holati yuzasidan kommunal xizmat ko`rsatish imoratlari bera-digan 
inventarizatsiya qiymatiga doir ma'lumotlar asosida, ma'lumotlar bo`lmagan 
 
84

---

taqdirda esa mazkur obyektlarning qiymati O`zbekiston Res-publikasi 
Prezidentining 2006-yil 18-dekabrdagi PQ-532 soni qarorining 14-ilovasiga 
asosan, ya'ni jismoniy shaxslar mol-mulkni baholash bo`yicha organlar belgilangan 
inventarizatsiya qiymati bo`lmasa soliq undirish uchun Toshkent shahari va viloyat 
markazlarida 2100 ming so`m boshqa shaharlar va qishloqlarda 920,0 ming so`m 
miqdordagi mol-mulkning shartli qiymati qabul qilinadi hamda shu asosida 2007-
yil 1-yanvardan boshlab soliqqa tortiladi. 
Imoratlar, binolar va inshootlar bir qancha mulkdorlarga tegishli umumiy 
hissali mulk egalari bo`lganda soliq har bir mulkdorning imo-ratlari, binolar va 
inshootlardagi hissasiga qarab hisoblanadi. 
Yangi qurilgan yoki sotib olingan mulklar bo`yicha soliq kelgusi yil boshidan 
boshlab hisoblanadi. 
Meros bo`yicha mol-mulkdan soliq merosxo`rlardan meros ochilgan paytdan 
boshlab undiriladi. Mol-mulk yo`q qilingan, butunlay vayron bo`lgan oydan 
e'tiboran to`xtatiladi. 
Mol-mulkka mulk huquqi kalendar yil davomida bir mulkdordan boshqasiga 
o`tganda soliqni birinchi mulkdor o`sha yilning 1-yanvaridan bu mol-mulkka mulk 
huquqini o`qotgan oyning boshigacha to`laydi, ya'ni mulkdor esa mulk huquqini 
qo`lga kiritgan oydan e'tiboran to`laydi. 
Kalendar yil davomida imtiyozga ega bo`lish huquqi paydo bo`lgan taqdirda 
mol-mulk solig`i ana shunday huquq vujudga kelgan oydan e'tiboran qayta 
hisoblab chiqiladi. 
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to`lash usuli — 
kadastrli usul hisoblanadi. Soliqni bunday usul bilan to`lashning o`ziga xos 
xususiyati shundan iboratki, mol-mulkka uning tashki belgilari, mo`ljal-lanayotgan 
daromad asosida soliq solinishi bois, soliqni to`lash vaqti daro-madni olish vaqti 
bilan hech qanaqa bog`liq emas va shu munosabat bilan mol-mulk solig`ini to`lash 
uchun qatiy muddat belgilanadi. Jumladan, mol-mulk solig`i teng ulushlarda ikki 
muddatda — 15-iyun va 15-dekabr-dan kechiktirmay to`lanadi (O`zbekiston 
Respublikasi Soliq kodeksining 95-moddasi). 
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq solish predmeti 
joylashgan joydagi soliq organi tomonidan hisoblab chiqiladi, bunda soliq organi 
tomonidan yozib beriladigan to`lov xabarnomasi toiovchilarga har yili joriy yilning 
1-mayidan kechiktirilmay topshiriladi (O`zbekiston Res-publikasi Soliq 
kodeksining 95-moddasi 8-qismi). Shunday qilib, soliq to`-lovchining roli go`yki 
passivdir. 
Soliqlar bo`yicha to`lovlar faqatgina soliq solish predmeti joylashgan joydagi 
mahalliy budjetga o`tkaziladi. 
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq uning har yili 1-yanvar 
holatiga ko`ra ro`yxatga olish (invetarizatsiya) qiymatiga nisbatan % hisobida 
hisoblab chiqariladi. Agar imoratlar, binolar va inshootlarning ro`yxatga olish 
qiymati haqidagi ma'lumotlar bo`lmasa, u holda soliq ushbu mulkning davlat 
majburiy sugurtasi bo`yicha summalarni hisoblash uchun belgilangan qiymatidan, 
shuningdek, har yilning 1-yanvar holatiga ko`ra baholanishidan chiqqan holda 
hisoblab chiqiladi. 
 
85

---

2002-yil 1-yanvardan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkama-sining 
2001-yil 31-dekabrdagi «Asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichlar prog-nozi va 2002-
yilgi O`zbekiston Respublikasi Davlat budjetining parametr-lari to'g`risida»gi 490-
son qaroriga muvofiq joriy etilgan jismoniy shaxs-lardan olinadigan transport 
vositalari uchun benzin, dizel yoqilig`isi va suyultirilgan gaz iste'moliga solig`ini 
hisoblab chiqarish va to`lash tartibi O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va 
Davlat Soliq qo`mitasining yo`riqnomasida belgilab berilgan. 
Yuriqnomaga muvofiq ushbu soliq turi bo`yicha soliq summasi jis-moniy 
shaxslarga sotiladigan benzin, dizel yoqilig`isi va suyultirilgan gaz uchun mablag` 
to`lanishi bilan bir vaqtda undiriladi va soliq summasi qu-yidagi formula bo`yicha 
hisoblanadi: 
NqV St, 
Bu yerda: 
N-hisoblab yozilgan soliq; 
V-jismoniy shaxslarga sotilayotgan benzin, dizel yoqilig`isi va suyul-tirilgan 
gazning natural ifodadagi hajmi; 
St-soliq stavkasi. 
Soliq summasi chakana narxga qo`shimcha ravishda belgilanadi va jis-moniy 
shaxs-xaridorga berilgan chekda alohida satr bilan ko`rsatiladi. 
Hisoblab chiqarilgan va ushlangan soliq summasi hujalik yurituvchi 
subyektlar uchun tushum deb hisoblanmaydi hamda boshqa to`lanadigan soliqlar, 
yig`imlar va majburiy to`lovlar bo`yicha soliq obyekti boimaydi. 
Budjetga soliq to`lovchilar sotilgan benzin, dizel yoqilig`isi va suyul-tirilgan 
gaz hisobi hamda hisoblangan soliq summalari hisobini alohida yuritadilar. 
Budjet bilan hisob-kitoblar hisobi «Budjet bilan hisob-kitoblar» hisob-varag`i 
bo`yicha — «Jismoniy shaxslardan olinadigan transport vositalari uchun benzin, 
dizel yoqilig`isi va suyultirilgan gaz iste'moliga soliq» ilova hisobvarag`ida 
yuritiladi, soliqni o`tkazish «hisob-kitob varag`i» hisob-varag`i bo`yicha aks 
ettiriladi. 
Soliq mahalliy budjetga O`zbekiston Respublikasi budjetlari daromad va 
xarajatlarining tegishli tasnifiga ko`ra bulim va paragrafga to`lanadi. 
Soliq bank muassasalari orqali har o`n kunda, benzin, dizel yoqilig`isi va 
suyultirilgan gaz jismoniy shaxslarga sotilgan oy un kunligi tugaganidan so`ng 
uchinchi kundan kechiktirmay toianadi. 
Joriy o`n kunlik to`lovlar hisobiga olingan soliq bo`yicha hisob-kitob 
avtomobilga yonilg`i qo`yish shoxobchalari joylashgan erdagi davlat soliq xizmati 
organlariga har oyda, hisobot oyidan keyingi oyning 15-kunidan kechiktirmay 
taqdim etiladi.