Yo'nalish: Musiqa ta'limi Fan: Fiziologiya Mavzu

O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta ta'lim vazirligi
Farg'ona davlat universiteti


Fakultet: San'atshunoslik
Yo'nalish: Musiqa ta'limi
Fan: Fiziologiya
Mavzu: Bolalarning jinsiy tarbiyasi

Tayyorladi: Mashrabjonova Shahzodaxon

Mustaqil ishi

Reja:

1. 
   Bolalar jinsiy tarbiyasi.
   
2. 
   Bolalarga qasi yoshdan jinsiy tarbiya berish kerak.
   
3. 
   Oilada jinsiy tarbiya
   

Bolalarda jinsiy Farzandingizni kattalar hayoti va kattalar munosabatlariga o‘rgatish haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Ehtimol, qizingiz yoki o‘g‘lingiz «Bolalar qayerdan olinadi?» kabi savol bergan bo‘lsa, nima deb javob berishni bilmay o‘zingizni yo‘qotib qo‘ygan hol ham bo‘lgandir?

Bolalarning jinsiy tarbiyasi avvalambor oilada olib borilishi zarur. Buni hammamiz anglab yetmog‘imiz darkor. Biroq qanday qilib? Axir har bir savolga javobni turlicha talqin qilish va tushuntirish mumkin. Bolaga esa faqat maqbulini tanlash joiz. Jinsiy ta’limdan boxabar ota-ona murakkab pedagogik vaziyatlardan mustaqil ravishda oson chiqib ketishadi. Ota-ona o‘g‘liga yoki qiziga erkaklar va ayollarning o‘zaro munosabatlari bilan bog‘liq vaziyatlarni tushunarli va oson tushuntirib berishi bolaning jinsiy jihatdan to‘g‘ri shakllanishi, o‘z majburiyatlarini tushunishi, o‘zini qanday tutish lozimligini anglashiga ko‘maklashadi.

Xo‘sh, qiz yoki o‘g‘ilni tarbiyalashda oldingizga qanday maqsadlar qo‘yasiz? Har bir ota-ona qizi yumshoq, g‘amxo‘r, ziyrak ayol bo‘lib voyaga yetishi, katta bo‘lganida farzandlariga mehribon bo‘lishini, o‘g‘il esa otasi va onasi, bo‘lajak oilasining tayanchi, qo‘rqmas, kuchli va maqsadga erishuvchan bo‘lishini istaydi.

Farzandining boshqa jinsga taalluqli inson bilan munosabatlari qanday kechayotgani haqida qachon o‘ylay boshlaysiz? Odatda bolalar o‘smirlik yoshini urib qo‘yganida. Demak, bolalarning muomala ko‘nikmalari eng jadal rivojlanadigan maktabgacha va kichik yoshdagi maktab yillari, afsuski, e’tibordan chetdan qoladi.

Bo‘lajak erkak va ayolni ota-onalik va er-xotinlik majburiyatlariga yoshlikdan bosqichma-bosqich o‘rgatish muhimdir, zero, jinsiy tarbiyaning asosiy vazifasi ham shundan iborat. Jinsiy xulqning jamiyatda qabul qilingan talablariga javob berish, boshqa jinsdagi odamlar bilan yaqin va barqaror munosabatlar o‘rnatish, yaqinlar va qadrdonlar bilan yaxshi aloqada bo‘lish tug‘ma qobiliyatlar sirasiga kirmaydi. Xuddi kasbni tanlash va unda malakaga erishish singari, erkak va ayol, ota va ona vazifalarini bajarishga ham butun hayoti davomida o‘rganiladi.

Bolalarga haqqoniy ma’lumotni to‘g‘ri usulda yetkazish uchun, birinchi navbatda, o‘zingiz to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishingiz darkor. Ikkinchidan, axborotni bolalarga yetkazish kerak. Uchinchidan, bu bilan siz nafaqat oilangizga, shu bilan birga jamiyatga ham yordam berasiz.

Bolalarning murakkab savollari yoki mulohazalaridan qiynalmagan ota-ona topilmasa kerak. «Bolalar karam ostida yotganini hech ko‘rganmisiz?» - deb so‘radi besh yoshli Nazira onasining tushuntirishlariga. Bolalarning qiyin savollariga berilgan javob, mulohazalarini to‘g‘ri tushuntirish orqali ko‘p jihatdan o‘g‘il va qizning jinsiy munosabatlarga yondashuvi belgilanadi.

Kichik maktab yoshidagi bolakay onasi bilan vrachga navbat kutib o‘tiribdi. Yonida bir ayol go‘dak qizini yechintirib, podguznigini almashtirdi va qayta yo‘rgakladi. Bolakay bularning hammasini qiziqish bilan tomosha qilardi. «Qayoqqa qarayapsan? Uyalmaysanmi?» - jerkib berdi onasi va siltab oldiga tortdi. Yonida esa boshqa ona o‘g‘li bilan o‘tirardi. Uning tarbiyasi o‘zgacha. «Qara, qanday kichkina qizcha. Jajji oyoqchalari, barmoqchalari, qo‘lchalarini qara. Hali o‘zi hech narsa qilolmaydi – qara, tagini xo‘llab qo‘yibdi va onasi almashtiryapti – katta bo‘lgunicha doimo ko‘z-quloq bo‘lib turish kerak. Sen ham kichkinaligingda shunday shirin bola eding». Shubhasiz, bu ikki tarbiya har xil samara beradi.

Ota-ona, xohlaydimi-yo‘qmi, bolalarini jinslarning o‘zaro munosabatlari bilan bog‘liq axborotdan to‘liq cheklab qo‘yolmaydi. Murakkab savollar, albatta, tug‘iladi. Bolalarning jinsiy xulq me’yorlari haqidagi qiziqishlarini ota-ona to‘liq qondirolmasa, oilaviy axborot tanqisligini ko‘chadagi ma’lumot to‘ldiradi.

Kattalar va birinchi navbatda ota-onaning erkin munosabati, bolaning barcha savollariga batafsil javob berishga tayyorligi, jinsiy masalalarni ham uyalmay va qo‘rqmay to‘g‘ri tushuntirish – to‘g‘ri jinsiy tarbiyaning majburiy shartidir. Kutilmagan savollar sizda qanday hissiyot uyg‘otdi? Yuzingizda taajjub va uyalish paydo bo‘ldi – bolalar nozik psixolog bo‘lib, buni darhol his etishadi. Bolalar farzand tug‘ilishi va erotika o‘rtasida hech qanday farq bilishmaydi. Kattalar esa o‘zlarining ishqiy tajribasi bilan bolalarning sodda qiziqishiga kirib boradi. Aytaylik, bolalar «Echki bilan sigir o‘rtasida qanday farq bor?» va «O‘g‘il bola qizdan qanday farqlanadi?» kabi savollarga bir xil munosabatda bo‘lishadi. Lekin otasi va onasining munosabatini darhol sezishadi hamda iflos va ahloqsiz savollar sifatida ajrata boshlashadi. Jinsiy madaniyati past bo‘lgan odamlar yanada qo‘pol xatolar qiladi: «Hozirdan shunday masalalar bilan qiziqyapsanmi? Bunday ketaverishda ertaga kim bo‘lib yetishasan?» yoki xoxolab kulib: «Ana onangdan (buvingdan) so‘ra, ular buni yaxshi bilishadi», - deydi. Ayniqsa oynai jahon orqali odamlar o‘pishayotganini ko‘rsatib qolsa, ota-onalar uchun odatda xatoga yo‘l qo‘yishadi. Ba’zilar turli usulda bolalarning diqqatini boshqa narsaga qaratmoqchi bo‘lishsa, boshqalar buning ustidan kulishga, bo‘sa haqida har xil beso‘naqay hazillar qilishga harakat qilishadi. Bolalar hammasini juda yaxshi tushunishadi va ularda erkak va ayol o‘rtasidagi ishqiy munosabat uyatsiz, ahloqsiz bir narsa, degan tushuncha shakllanadi.

Bola to‘rt, yetti yoki o‘n besh yoshda bo‘lmasin, savollariga to‘g‘ri, ob’ektiv va ilmiy javob qaytarishga intilish zarur. Bolani laylak olib kelishi yoki karam ichidan topib olinishi haqidagi ertaklar inson hayotining sirli tomonlarini ochib bermay, bolaning jinsiy ongi noto‘g‘ri rivojlanishiga olib keladi. Oxir-oqibat to‘qima o‘rnini ko‘chadagi haqiqat bosadi, turli tafsilotlar bilan to‘ldiriladi va aniqlashtiriladi. Natijada bolaning hafsalasi pir bo‘ladi, ota-onasiga ishonchsizlik tug‘iladi, ularga xuddi yolg‘onchilardek qaray boshlaydi.

Bolalar kutayotgan tushuntirish tabiatning turg‘un qonunlariga bo‘ysunishi, u bilan uyg‘unlashgan bo‘lishi darkor. Agar bolada yoshligidan Yer yuzidagi barcha odamlar va jonzotlar hayotni davom ettirish qonuniga bo‘ysunadi, degan tasavvurni shakllantirsangiz nur ustiga a’lo nur bo‘ladi.

Ota-onaning izohi bolalar anglashi uchun tushunarli bo‘lmog‘i, ularning ruhiy va aqliy darajasiga mos bo‘lishi kerak. Bola uchun tushunarli ma’lumot ko‘pincha qo‘shimcha savol talab qilmaydi. Taniqli psixiatr V.Levining aytishicha, ota-ona javobning tafsilotlariga berilishi, masalani haddan tashqari chuqurlashtirishi yoki qisqacha javobni katta ma’ruzaga aylantirishi teskari samara beradi. Mutaxassislar jinsiy munosabat bilan bog‘liq axborot bolalarning ongiga mos bo‘lishi kerak, deb hisoblashadi. Farzand bilan faqat uni hozirgi paytda qiziqtirayotgan masalani muhokama qilish, so‘ragan narsasi haqida gapirish talab qilinadi. Bunda javoblar sodda, qisqa va tushunarli bo‘lmog‘i lozim.Farzandingiz savol bermasligi odatiymi?
Noto’g’ri: “Ba’zi bolalar jinsiy savol bermaydilar va ota-onalari buni axloqiy tarbiya bilan bog’laydilar.” Biroq, bu masalalar haqida savol bermaydigan bola o’z oilasidan qo’rqadi, u asabiy yoki qo’rqinchli holatda. U o’z oilasidan ishonchsiz manbalardan so’rashi mumkin emasligini bilib qoladi. Avvalo, ota-onalar jinsiy tarbiya o’z farzandlari bilan sog’lom muloqot qilishlari va bolalarning savollari oldida vahima qilmasliklari uchun jinsiy tarbiya degani emasligini tushunishlari kerak. Jinsiy ta’limning mazmunini to’liq anglay olmaydigan ota-onalar, bolaga jinsiy pozitsiyalari, jinsi va orgazmi haqida aytib berishlari kerak deb o’ylab, qiyin daqiqalarni boshdan kechirishlari mumkin. Biroq, bola o’zini, jinsini va uning atrofidagi dunyoni va uning savollari aybsiz ekanligini anglashga intiladi.

Shaxsiy hayot nimani o’rgatishi kerak

Bolalar jinsiy rivojlanishi davom etar ekan, ota-onalari yotoqxonaga taqillatmasdan kirmasligini bilib olishlari kerak. Ota-onalar, shuningdek, bolaning xonasiga kirishda eshikni bosishlari kerak va ular o’zlarining shaxsiy makonlarini hurmat qilishlarini ko’rsatishlari kerak. Bolaga, shuningdek, boshqalar bilan yechinmaslik kerakligi aniq aytilishi kerak. Bolaga, shuningdek, notanish odamning qay darajada tegishi va sevgisini ko’rsatishi haqida gapirib berish kerak. Bunday vaziyatga duch kelganda, bu sir emasligini o’rgatish kerak.

Maktabda oilaviy tarbiya davom etmoqda

Maktablarda, o’quvchilar, ota-onalar va bola maktab muhitida o’zaro aloqa qiladigan maktab xodimlari xabardor qilinishi kerak. Voyaga etmaganlarning xatti-harakatlari, moslashuvchanligi, atrof-muhitdan tezda ajralib chiqishi va kattalar tomonidan biror narsa va’da qilingan yoki berilgan paytda voqeani yashirmaslik yoki yashirmaslik haqida ma’lumot berilishi kerak. Eng nozik nuqta talabalarda qo’rquv va xavotirga olib kelmaslik va shahvoniylikni noto’g’ri va salbiy tushunishga olib keladigan xabarlardan qochishdir.

Farzandlarimiz kelajakda ularning hayotiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan salbiy tajribaga ega bo’lmasliklari uchun biz jinsiy ta’limni to’g’ri taqdim etishimiz kerak. Biz ularning xohlagancha o’zlarining kichik dunyolarini o’stirish imkoniyatlarini yo’q qiladigan voqealarni boshdan kechirishlariga yo’l qo’ymasligimiz kerak. Farzandlarimiz o’z tanalari haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lmaguncha ularni unutmasliklari kerak; ular chindan ham baxtli bo’lgunlaricha. Bizning eng muhim vazifamiz ularning sog’lom rivojlanishi uchun zarur ma’lumotlarni berish, ularni tashqi dunyoning xavf-xatarlaridan himoya qilish va eng muhimi, ularga qanday himoya qilishni o’rgatishdir

Ota-onalar nimani o’rganishlari kerak

O’smirlar uchun jinsiy tarbiya masalalari biz uchun juda nozik bo’lib tuyuladi, avvalambor ota-onamiz biz bilan bunday suhbatlashmagan. Va shu kungacha, biz o’zimiz katta bo’lib qolgan bolalarimiz bo’lsa ham, “bu” haqida gapirish juda axloqsizga o’xshaydi. Biroq, siz quyidagi fikrlarni yaxshi bilishingiz kerak:

Shaxsiyat va shahvoniylik ajralmasdir. Ushbu qoida, shuningdek, alohida-alohida ko’rib chiqilmaydigan jinsiy tarbiyaga ham tegishli. Bola faqat to’g’ri tarbiyalanishi, u bilan muloqot qilishi va uning savollariga javob berishi kerak.O’smirlar bilan jinsiy tarbiya ishlari ushbu yoshga etishidan ancha oldin amalga oshirilishi kerak. Bolaning barcha savollariga jiddiy yondashish kerak va ularga javob iloji boricha malakali tarzda tuzilgan. Uch yoshli chaqaloqqa laylak haqidagi ertakni aytib berishning hojati yo’q. Ota-onalar bir-birlarini yaxshi ko’rishlarini va shuning uchun onaning qornida chaqaloq paydo bo’lganligini aytish kifoya. U o’sib borishi bilan ma’lumot hajmini ko’paytirish mumkin bo’ladi.Darhaqiqat, bolaga samimiy hayot haqida vakolatli fikr berish, boshqa narsalarni o’rgatishdan qiyin emas.

Ota-onalar uchun asosiy qoidalar

Biz hammamiz o’z izlarini qoldiradigan sovet bolaligidan kelib chiqqanmiz. Ammo aslida, ota-onalar tomonidan o’spirinlarning jinsiy tarbiyasi to’g’ri ishlab chiqilgan uylarning natijasidir, ular doimo uni tinglashadi, ishonishadi va himoya qilishadi. Agar ota-onalar ushbu ishonchga loyiq ekanliklarini amalda isbotlay olishgan bo’lsa, unda kelajakda hech qanday muammolar paydo bo’lmaydi.

Ikkinchi nuqta – bu ota-onaning shaxsiyatidir. Jinsiy tarbiya muammolari ko’pincha kattalar o’zlarining komplekslari va muammolariga duch kelishi, ular ustida ichki ish olib borishi kerakligi bilan bog’liq. Va eng muhimi, ularni bolangizga etkazmaslikdir. Bu faqat tanangizga bo’lgan munosabat va shu kabi kontseptsiya jarayoni haqida. Bu shubhasiz ijobiy bo’lishi kerak. Tanada yomon narsa yo’q.

Va yana bir narsa: jinsiy tarbiya jarayonida oiladagi vaziyat juda muhim rol o’ynaydi. Onam va dadam o’rtasidagi normal, ishonchli va iliq munosabatlar bolaning tabiiy ravishda erkaklar va ayollar o’rtasidagi gender-rol farqlarini idrok etishiga yordam beradi.