Yoqilg‘i-energetika resurslari

1.1.-rasm. Tabiiy resurslarning tasnifi
Shamol, quyosh tom onidan bizning planetam izning turli nuqtalarini turli harorat hisobiga isitish natijasida hosil bo‘ladi. Bundan tashqari quyoshning yer sathiga to‘g‘ri keladigan bevosita nurlantirishi katta energiya imkoniyatiga egadir.
Yuqorida ta’kidlanganidek, organik yoqilg‘ining hosil bo‘lishi bir tomondan quyosh energiyasining tabiiy o ‘zgarishi natijasida bo"Isa, ikkinchi tomondan ko‘p yuz yilliklar davomida barcha geologik formatsiyalarda o‘simlik va hayvonot olami qoldiqlariga mexanik, biologik va issiqlik ta’siri natijasidir. Bu yoqilg‘ilaming hammasi uglevod asosiga ega va energiya undan uglevod dioksidi (C0 ₂) hosil boiishi jarayonida ajralib chiqadi.
Zamonaviy tabiatdan foydalanishda energetik resurslar uch guruhga boMinadi, bular: energiya oqimi va aylanishida ishtirok etuvchi (quyosh, kosmik energiya va boshqalar), saqlanayotgan energetik resurslar (neft, gaz va hokazo) va sun’iy faollashgan energiya manbalari (atom va termoyadro energiya).

2. 
   Shartli yoqiIg‘i.
   

Turli ko‘rinishdagi energetik resurslar yoqilg‘ining energiya sig‘imi bilan xarakterlanadigan turli sifatlarga ega. Solishtirma energiya hajmi deb - energiya resurs tanasi massasining birligiga to‘g‘ri keladigan energiya miqdoriga aytiladi.
Turli energiya resurslarining ko‘rinishi va hisob-kitob imkoniyatlarini taqqoslashda qulay bo‘lishi uchun, barcha turdagi yoqilg‘ilaming sarfi shartli yoqilg‘i deb nomlanadigan yoqilg‘i sarfi bilan solishtiriladi. Shartli shunday yoqilg‘i deb qabul qilinganki, uning bir kilogrammi yoqilganda 29,3 • 10⁶ J, yoki 7000 kkal energiya ajralib chiqadi. 1.1- jadvalda bir qator energetik resurslar uchun shartli yoqilg‘i bilan taqqoslangandagi solishtirma energosig‘im qiymatlari keltirilgan.
1.1 - jadval
MDH davlatlaridaoMchov birligi sifatida 1 tonna shartli yoqilg‘i (t.sh.yo.) qabul qilingan. Chetelda ma’nosi va funksional qo‘llanishi bo‘yicha xuddi shunga o‘xshash olchov birligi - It neft ekvivalenti (t.n.e.) qoilaniladi, 1 t.n.e.=41,86 10⁶ J.
1.1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, neft va gaz yuqori energiya sig‘imiga ega. Asosan shu holat XIX - XX asrlaming oxirida ular iste’molini tez oshirdi. Lekin neft va gaz faqat energetika sanoatida emas, balki bular kimyo sanoatida xomashyo va transport uchun yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Hozirda bizning mamlakatimizda va chet ellarda vodorod o'zgartirishni tejamli sanoat usullarini topish bo‘yicha ilmiy tajribaviy izlanishlar olib borilmoqda. Vodorod zaxirasi bitmas-tuganmas bo‘lib, yana u planetaning hech qanday hududi bilan bog‘liq emas. Vodorodda bug‘langan ko‘rinishida suv m olekulalari (H₂0 ) mavjud. U yoqilganda atrof-muhitni ifloslamaydigan suv hosil bo‘ladi.
Hozirda vodorod, asosan, tabiiy gazdan olinadi, yaqin kelajakda uni ko‘mirni gazlantirish yo‘li bilan olish mumkin boiadi. Suvni elektroliz jarayoni vodorodni sanoat yo‘li bilan olish istiqboli yo‘nalish sifatida qaralmoqda. Bu usul katta afzalliklarga ega, chunki u artof-muhitni kislorod bilan to ‘yintirishga olib keladi. Vodorod yoqilg‘isining keng ko‘lamda qo‘llanilishi uchta dolzarb muammolami yechishi mumkin:
• Organik va yadro yoqilg‘ini iste’mol qilishni kamaytiradi;
• Energiyaga ortib borayotgan talabni qoniqtiradi;
• Atrof-muhit ifloslanishini pasaytiradi.

3.