Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanidan

Epiteliy to’qimasi 
Epitiliy hujayrasi asosiy vazifasiga ko’ra sirtqi epitiliy, bezli epitiliy va sensor 
epitiliy xillariga bo’linadi. Barcha epitiliy xillari uchun yupqa bazal membrana 
(bazal qavat gialinli membrane, oynasimon membrana) xos bo’lib, u epitiliyning 
mehanik tasirlariga chidamligini taminlaydi. Yuza (qoplovchi) epitiliy 
organizmning ichki va tashqi tarafdan o’rab uni himoyasini sekretsiya jarayonini 
va rezorbsiya (moddalar yetilishi) va tashqi muhit bilan aloqasini ta'minlaydi. Bezli 
epitiliy tashqariga (ekzotrin bezlar) yoki qonga (endokrin yoki ichki sekretsiya 
bezlar) turli suyuqliklar (so’lak ter, ferment, garmon) ajratiladi. Sensor epitiliy o’z 
navbatida sezuv o’rganlariga uchrab tashqi tasirotni qabul qilib uzatadi (masalan, 
ko’zning to’r pardasi) qoplovchi epiteliy joylashgan organ yuzasiga bog’liq holda 
yassi, kubsimon, silindirsimon, qoplamasiga qarab oddiy, qavatli (bir qavatdan 
ko’proq) va ko’payadi, epiteliyga bo’linadi. Masalan ko’p qavatli yassi epitiliy - 
teri mehanik tasirotlarga berilmasligini taminlaydi. Psevdo ko’p qavatli epitiliyda 
barcha hujayralar bazal membranaga taqalsa ham barchasi erkin yuzaga yetmaydi 
(Masalan 2 qavatli mersatel epitiliy nafas yo’llaridagi)
1
. 
Tibbiyotda 1500 dan ortiq irsiy kasallik turlari mavjud. Nasl kasalliklari 
xromosomalarning anomal yig‘indisi, jinsiy hujayralarning o‘zgarishi yoki 
mu‘tatsiya ta’sirida paydo bo‘ladi.
Tashqi omilning salbiy ta’siri natijasida haqiqiy kasallik yuzaga chiqadi 
(karlik, nurlanish - qon raki). 
Shunday qilib, qadimda kishilarga jumboq bo‘lgan, jins bilan bog‘lik irsiy 
kasalliklar va belgilarning nasldan-naslga o‘tishi xromosoma tabiatini puxta 
o‘rganish asosida hal qilindi. 
Nasldan-naslga o‘tadigan kasalliklarni rivojlantirmaslik uchun bolalarni 
jismoniy sog‘lomlashtirish, ovqat sifatini yaxshilash, chiniqtirish, yuqumli 
kasalliklardan saqlash, asab kasalliklarini oldini olish masalalariga katta e’tibor 
berish kerak. Genetika fanining rivojlanishi natijasida nasldan-naslga o‘tadigan 
kasalliklarni vaqtida aniqlash va oldini olish mumkin bo‘ldi. Hozircha tibbiyotda 
anomal gen va xromosomani davolash usullari yo‘q. Irsiy kasalliklar organizmda 
xilma-xil xastaliklarni paydo qiladi. Ular asosan kliniko - genetik usullar orqali 
o‘rganiladi, ya’ni avloddar shajarasi to‘z iladi. Irsiy belgilar tashqi muhit ta’siriga 
juda chidamli. 
Ho‘sh, odam o‘ziga nimani meros qilib oladi? Odam o‘zining butun 
"biofondini" meros qilib oladi, ya’ni butun organizmini ko‘z, sochini rangini, 
organlar shaklini, nerv tizimini, sezgi organlarini va b. meros qilib oladi, biroq, 
bola tug‘ilganidan boshlab u sotsial muhit shart-sharoitlarida o‘sib, rivojlanib 
boradi, biologik va sotsial omillarning o‘zaro ta’siri natijasida, o‘ziga xos bo‘lgan 
1 Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with th e Ethiopia Public Health Training 
Initiative, The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003. 6-18 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

shaxsiy xususiyatlarga ega bo‘lgan organizm shakllanadi. Ular fenotipini belgilab 
beradi. Demak, irsiyat tashqi muhit ta’sirida o‘zgaradi, lekin yo‘q, bo‘lib 
ketmaydi.