Yozma va og’zaki nutq xususiyatlari
Download 13.79 Kb.
|
Yozma va ogzaki nutq xususiyatlari
|
AKADEMIK YOZUV FANIDAN 1-JORIY NAZORAT 1-Topshiriq. Insho “Yozma va og’zaki nutq xususiyatlari” Reja: 1.Nutq aloqasi ikki shaklda-og’zaki va yozma. 2.Og’zaki nutq haqida va uning o’ziga xos xususiyatlari. 3.Yozma nutq me’yorlari. 4.Xulosa. Nutq aloqasi ikki shaklda - og'zaki va yozma ravishda amalga oshiriladi. Ular murakkab birlikda va ijtimoiy-nutqda muhim va taxminan bir joyda o'z ahamiyati bilan bir xil joyni egallaydi. Va ishlab chiqarish sohasida, ta'lim, yurissent, san'at, ommaviy axborot vositalarida og'zaki va yozma so'zlar mavjud. Haqiqiy aloqada, ularning doimiy hamkorligi va interfrenatsiya kuzatilmoqda. Har qanday yozma matnni taxmin qilish mumkin, i.e., baland ovoz bilan o'qing va texnik vositalar yordamida og'zaki o'qing. Nutq so'zlash nutqining janrlari bor. Masalan, keyingi ovoz berish uchun maxsus ishlab chiqarilgan dramaturgiya, og'zaki. Va aksincha adabiy asarlar "Muloqot" ostida turar joy keng qo'llaniladi: muallif og'zaki o'z-o'zidan bo'lgan belgilar va boshqa xususiyatlarni, birinchi darajali belgilar va boshqa xususiyatlarni saqlab qolishga intiladilar. Radio va televizion amaliyot Og'zaki va ovozli so'zlashuvda doimiy ravishda yoki o'zaro aloqada bo'lgan og'zaki nutqning o'ziga xos shaklini yaratish (masalan, televizion suhbat). Bu asos va yozma va og'zaki nutq - bu rus tilining etakchi shaklida bo'lgan adabiy nutq. Adabiy nutq so'z, tegishli normal namunalarda yo'naltirilgan aloqa tizimiga ongli yondashuv uchun mo'ljallangan. Bu muloqot vositasi, ularning namunaviy nutq shakllari, ya'ni. Ular grammatika, lug'atlar, darsliklar bilan tuzatiladi. Maktab, madaniy muassasalar, ommaviy aloqa vositalari ushbu normalarni tarqatishga yordam beradi. Adabiy nutq faoliyat ko'rsatish sohasidagi universallik bilan tavsiflanadi. U ilmiy asarlar, jurnalistik asarlar, biznes yozish va boshqalarga asoslangan. Biroq, og'zaki va yozma nutq shakli mustaqil, o'z xususiyatlari va xususiyatlariga ega. Og'zaki nutq Og'zaki nutq - to'g'ridan-to'g'ri aloqa sohasida ishlaydigan va kengroq tushunish sohasida ishlaydigan ovozli nutq. Tarixiy og'zaki nutqning boshlang'ich shakli xatlardan ancha oldin paydo bo'lgan. Og'zaki nutqning moddiy nutqining moddiy shakli - bu hodisalar bilan insoniy inunktaniya organlarining murakkab faoliyatining natijasi bo'lgan tovush to'lqinlari, ya'ni og'iz nutqining murakkab faoliyatining natijasi hisoblanadi. Intonatsiya so'zlashuvi, intensivligi (hajmi) nutq, chidamliligi, nutq stavkasining kuchayishi yoki sekinlashuvi tomonidan yaratiladi. Og'zaki nutqda, mantiqiy urg'uda, talaffuzning ravshanligi darajasi, pauza mavjudligi yoki yo'qligi katta rol o'ynaydi. Og'izdagi nutq bu juda ko'p nutqning mavjudligi, bu insoniy tuyg'ular, tajribalar, kayfiyat va boshqalarning barchasini uzatishi mumkin. Og'zaki nutqni to'g'ridan-to'g'ri aloqada idrok etish, bir vaqtning o'zida tomoshabinlarda va vizual kanallar bilan sodir bo'ladi. Shuning uchun, og'zaki nutq uning eksklyuzivligini kuchaytirish, masalan, fikrlash va tinglashning fazoviy joylashuvi, yuz ifodasi va tinglashning fazoviy joylashuvi sifatida hamroh bo'ladi. Shunday qilib, imo-ishoraning hissiyotli so'ziga o'xshatilishi mumkin, hissiyotni anglatadi, ajablantiradigan yoki hokazo, ajablantiradigan va hokazo, masalan, tabriklash belgisi sifatida (at Bir vaqtning o'zida imo-ishoralar milliy-madaniy xususiyatga ega, shuning uchun ularni, ayniqsa og'zaki biznes va ilmiy nutqda, ehtiyotkorlik bilan foydalanish kerak). Ushbu lingvistik va ekstremalitualistik aktivlarning barchasi Semantik ahamiyatga ega va og'zaki nutqning hissiyotini his qilish imkoniyatini beradi. Qaytarib bo'lmaydiganlik, progressiv va chiziqli Vaqtni joylashtirish og'zaki nutqning asosiy xususiyatlaridan biridir. Yana og'zaki nutqning biron bir nuqtasida qaytishning iloji yo'q, shu bilan birga o'ylash va gapirishga majbur bo'lishi kerak, ya'ni u shunday deb o'ylaydi: "Bor," og'zaki nutq bo'lishi mumkin Masalan, bir nechta kommunikativ mustaqillikdagi bir nechta taklifnomaning bir taklifi, ajratish, kvadratli, taqsimlanishi bilan tavsiflanadi. - direktor chaqirdi. Kechiktirilgan. Bu yarim soat bo'ladi. Usiz boshlang " Boshqa tomondan, boshqa tomondan, ma'ruzachi tinglovchilarning reaktsiyasini hisobga olishi va diqqatni jalb qilishga intilishi, hisobotga qiziqish uyg'otishi kerak. Shu sababli, og'zaki nutqda, muhim fikrlarni ajratish, ba'zi qismlar, avtomringni aniqlaydigan muhim fikrlarni ajratish, takrorlash; "Kafedraning ishi / yil davomida /" Ha "/" Katta va muhim // "va" Ta'lim berish "va" Ta'lim berish "va" Har kim "ni yaxshilash // bilan tanishtirish kerak / // Yo'q // Ha / men ham o'ylayman / kerak emas /// " Og'zaki nutqni tayyorlash mumkin (hisobot, ma'ruza va boshqalar) va tayyorlanmagan (suhbat, suhbat). Tayyorlangan og'zaki nutq u o'ychanlik, aniqroq tarkibiy tashkilot bilan ajralib turadi, ammo shu bilan birga, odatdagidek, nutqini "o'rgangan", to'g'ridan-to'g'ri aloqa o'rnatishga intiladi. Tayyor bo'lmagan og'zaki nutqbu o'z-o'zidan ajralib turadi. Tasdiqlanmagan og'zaki bayonot (nutqni yozishdagi taklifning asosiy qismida) asta-sekin, qismlar shakllantiriladi, chunki shuni aytganda, buni takrorlash, aniqlashtirish kerakligini bilish kerakligi aytilgan. Shuning uchun og'zaki tayyor bo'lmagan nutqda juda ko'p pauza, ammo pauza agregatlaridan foydalanish (so'zlarni kiriting) uh, UM) Bu kelajak haqida o'ylashga imkon beradi. Ma'ruzachi tilning mantiqiy, sintaktik va qisman leksiko-demontexexik darajalarini boshqaradi, i.e. Bu uning nutqi mantiqiy va ulanish ekanligini ta'minlaydi, tegishli fikrlar uchun tegishli so'zlarni tanlaydi. Tilning fonetik va morfologik darajasi, i.e., talaffuz qilish va grammatik shakllar nazorat qilinmaydi, avtomatik ravishda takrorlanadi. Adabiy tilda uning har ikkala shakli uchun xos bo‘lgan betaraf va uslublararo ifoda vositalari bilan bir qatorda, adabiy tilning faqat bir shakli og‘zaki yoki yozma shakli uchun xos til unsurlari, vositalari ham bo‘ladi. Umumuslubiy va uslublararo shakllarga birinchi navbatda tilning morfologik birliklari kiradi. Til vositalarini morfologik belgilariga qarab ikki guruhga — og‘zaki va yozmaga ajratishda qat’iy chegara yo‘q. Shunga qaramay, bu shakllarning o‘ziga xos ayrim xususiyatlarini ko‘rsatish mumkin. Jumladan, adabiy tilning og‘zaki shaklida ot va sifat turkumlariga xos his-tuyg‘u, ta’sirchanlikni ifodalovchi shakllar (bolakay, qizgina, erkatoy, kichkintoy, kichkina, kattakon); takror, davomiylik, kuchaytirish ma’nolarini ifodalovchi fe’lning tahliliy shakllari (ataylab, oshirib yubormoq, kelib qolmoq, turtkilab qo‘ymoq, o‘qib chiqmoq) hamda yozma adabiy shaklga xos ot va sifat turkumlaridagi tahliliy shakllar (sezgirlik bilan, telefon orqali, tezkorlik asosida, nihoyatda ko‘rkam, g‘oyat baland); -lik, -chilik, -lashtirish kabi affikslar yordamida yasalgan so‘zlar (o‘qituvchilik, dehqonchilik, parrandachilik, radiolashtirish, avtomatlashtirish) va boshqalarni ko‘rsatish mumkin. Xulosa. Adabiy tilda sintaqtik qurilish jihatidan ham ikki shaklga xos xususiyatlarni ko‘rish mumkin. Ko‘pincha sodda gaplarni, ayniqsa to‘liqsiz gaplarning qisman bog‘langan qo‘shma gaplarni ishlatish adabiy tilning og‘zaki shakli uchun xos bo‘ladi. Bu vaqtda ohang, to‘xtam, imo-ishora, nutq vaziyati kabi vositalar muhnm rol o‘ynaydi. Yozma adabiy tilning sintaktik qurilishi esa o‘zining ancha murakkabligi bilan ajralib turadi. Unda ergash gapli qo‘shma gaplar, kirish so‘z va iboralar, murakkab qurilishli sodda gaplar, ajratilgan va uyushiq bo‘laklar, murakkab qo‘shma gaplar ancha keng ishlatiladi. 2-Topshiriq. 1. Yaxshi nutq tuzish uchun nahv,aruz,mantiq fanlari hamkorligidan foydalanish zarur bo’ladi. Ularning birontasiga ahamiyat bermaslik, bulaedan birining qoidasi buzilishi qolgan ikkitasiga ta’sir qilmay qolmaydi(abu Rayhon Beruniy) 2.Agar so’zni va ilmni yaxshi bilsang ham hech bir so’zni buzma to’g’ri ta’rifla. So’zni bir xil gapir.(Kaykovus) 3.Bilib so’zla, so’z bilig sanalur.(Yusuf hos-Hojb) 4.So’zlaringda bo’lsin fikr u o’y yoniq,bo’lsin har so’zingda bir nuqta aniq.(X.Dehlaviy) 5.Agar tilni asramoq ko’ngulga mehnatdur, ammo so’zni siypamoq boshqa ofatdur.(A.Navoiy) 3.Topshiriq 1.Quyoshning oltin qalami nur taratar edi.(Ko’chma ma’noda qo’llangan) 2.Odamning qo’li-gul(Ko’chma ma’noda).Xalqim eking gul (o’z ma’noda), yashasin tobora obod shahrimiz.(S.Zunnunova) 3.Nimani aniq tasavvur etolmasang uni shu qadar chalkash (o’z ma’nosida )gapirasan noaniq va chalkash ifoda faqat fikrning belgisidir. 4.Nodonlardek yuzlab so’zni qilma qator , donolardek bir so’z degil lek ma’nodor.(S.Sheroziy).(o’z ma’noda) 5.Sizlar bilan gaplashganimda o’zimning qora o’tmishimni(ko’chma ma’noda) ham ba’zi yorug’ nuqtalar bo’lganligini his qilyapman. 4.Topshiriq Tarbiya o’choqlari Ma’zasi yo’q Kula kula o’libman Bu kulgi uni tamom o’dirdi Qulog’ini tagi bilan sug’irib olaman Issig’ida zarba bergisi keldi 5.Topshiriq 1. 2.Ko’nikgansiz – ko’nikkansiz 3.Taasurotlaringiz – taassurotlaringiz 4.Qipqizil – qip__qizil 5.Davo – da’vo , tafsivnoma – tavsifnoma 6.To’y__ boshi-to’yboshi, dev__qomat- devqomat,saxna-sahna 6.Topshiriq
7.Topshiriq 1-matn badiiy uslubda 2-matn ilmiy uslubda Badiiy uslub kishi hayotining hamma tomonlarni qamrab olishi umuminsoniyatga xosligi,barchaga barobarligi, o'quvchi yoki tinglovchiga hissiy estetik ta'sir etishga yo'naltirilganligi boshqa uslublardan ajralib turadi. Ilmiy uslub tabiat va ijtimoiy hayotdagi barcha narsa hamda hodisalar to'g'risida aniq,asoslangan, izchil ma'lumot berishda qo'llaniladi. Unda narsa hodisa mohiyatini ta'riflash,tahlil qilish sababini aniqlab,dalillar bilan isbotlash va asosli natijalarni bayon etish muhim hisoblanadi. 8-Topshiriq Hujjatlar,xatlar va ish hujjatlarini muassasalarda, sudlarda va har qanday og'zaki ishbilarmon aloqa vositalarida kompilyatsiya qolish uchun foydalaniladi. Bu rasmiy-biznes nutq uslubidir. Rasmiy ish uslubini tavsiflash uchun tilga quruqlik,nutqninv ixchamligi, ixchamlik va hissiy rangdagi so'zlarni deb tashlash kerak. Rasmiy ish uslubini talab qiladigan ba’zi hujjatlar ro'yxati: -xalqaro shartnomalar -davlat hujjatlari -huquqiy qonunlar -turli qoidalar -rasmiy yozishmalar -turli ish hujjatlari -ko'rsatmalar -usta 9-Topshiriq Tug'ilgan kunimga barchangiz kelishingizni iltimos qilib qolaman. Qadimgi Spartada 25 yoshga to'lgan barcha erkaklar harbiy hikmat o'tashi talab etilgan. U aybiga iqror bo'lgach, o'z vazifasidan ozod etildi. Yuqorida aytilganlarni inobatga olgan holda ayblov chorasi yengillashtirildi. Quyidagi jadvalga muvofiq gaplarni to'ldiring. Bolakay shirin kelgusi bilan onasining ko'nglini ko'tardi. Bugungi kunda yana ham kengaytirilgan islohotlar amalga oshirilmoqda. Guvohlik beruvchi shaxs bo'lgan voqeani birma-bir aytib berdi. U do'stining o'limidan so'ng,uning barcha qarzlarini o'z zimmasiga yukladi. Havo haroratini pasayishi oqibatida, yangi ekilgan ekinlar nobud bo'ldi. Download 13.79 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|