‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

laminar 
yoki 
turbulent 
b o ‘lishini k o ‘rsatib berdi.
Suyuqlik zarrachalarining bir tekisda aralashm agan holda yuzaga 
kelishiga 
laminar oqim 
deyiladi. Bunda oqish yo‘nalishida normal b o ‘yicha 
issiqlikning uzatilishi asosan issiqlik o ‘tkazuvchanlik bilan amalga oshadi. 
Suyuqlikning issiqlik o ‘tkazuvchanligi ancha kichik b o ‘lganligi sababli 
tezlik uncha katta b o lm a y d i.
Oqish tezligi muayyan qiym atdan ortishi bilan harakat holati keskin 
o ‘zgaradi, y a ’ni tartibsiz harakat yuzaga kelib, oqim butunlay aralashib 
ketadi. Bunday oqim 
turbulent oqim 
deb ataladi.
Turbulent oqimda issiqlik oqim ichida issiqlik o ‘tkazuvchanlik orqali 
barcha zarrachalarning aralashishi bilan issiqlik oqimi tarqaladi, shuning 
u chun ham turbulent o qim da issiqlik almashinishi yuqoriroq b o ‘ladi.
109
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Reynolds suyuqlikning quvurdagi oqish tartibi o ‘lchamsiz qiymat bilan 
aniqlanishini ko‘rsatdi. Bu qiymat Reynolds soni deb ataladi. Lam inar 
suyuqlik yoki gaz bir tekisda q a t l a m - q a tl a m b o ‘lib h a r a k a tla n a d i 
( R e < 2 3 0 0 ) , t u r b u l e n t o q i m d a q a t l a m l a r b ir-b iri bilan a r a l a s h ib
harakatlanadi (Re >10 000).
Suyuqlik quvur b o ‘ylab harakatlanishining o'ziga xos xususiyatlari 
bor. Tezligi o ‘zgarmas b o ‘lgan suyuqlikning quvur bo'ylab harakatini 
k o ‘rib chiqamiz (45-rasm).
45-rasm
Suyuqlik quvur b o ‘ylab oqa boshlashi bilan devorlar yaqinidagi suyuqlik 
zarrachalari ishqalanish natijasida devorlarga yopishib qoladi. Natijada 
devorlar yaqinida tezlik nolgacha pasayadi. Suyuqlik sarfi o ‘zgarmaganligi 
sababli tezlik quvur k esim ining o ‘rtasida ko 'p a y ad i. B u n d a qu v u r 
devorlarida gidrodinamik chegara qatlam hosil b o ‘ladi. 5 oqim b o ‘ylab 
bu qatlam ning qalinligi ortadi. Tezlik ortishi bilan chegara qatlamning 
qalinligi kattalashadi. Suyuqlikning qovushqoqligi ortishi bilan qatlamning 
qalinligi ham ortadi. Bu o ‘z navbatida suyuqlikdan qattiq jism sirtiga 
issiqlik berishni kamaytiradi.
Suyuqlik quvur b o ‘ylab lam inar harakatda b o ‘lganda hosil b o ‘lgan 
chegara qatlam tufayli issiqlik almashinishi kam b o ‘ladi, turbulent harakat 
yuzaga kelishi bilan harakatlanm ay qolgan suyuqlik zarrachalarining 
harakat tezligi ortishi tufayli chegara qatlam ning qalinligi kamayadi. 
Natijada issiqlik almashishi ortadi.
Issiqlik berish jarayonini hisoblashda N y u to n -R ix m a n q o n u n id an
foydalaniladi:
Q = a ( t , - t m) F
(
202
)
bu yerda: Q — issiqlik oqimi, Vt;
a — issiqlik berish koeffitsienti, V t / m
2
K;
110
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t.n — atrof-m uhit harorati, °C, 
t ;/ — devor sirtining harorati. °C;
F — issiqlik almashuv yuzasi, m 2.
Issiqlik berish koeffitsienti 
a
— son jihatdan 1 sekund vaqt ichida 1 
m
2
yuzadan muhitga yoki m uhitdan 
1
m
2
yuzaga haroratlar farqi (t(/ — 
tm) yoki (tm — t,) 1°C ga teng b o ‘lganda berilgan issiqlik miqdoriga teng, 
aear t , > t bo'lsa, At = t — t ; agar t > t . b o ‘lsa, At = t — t , b o ‘ladi.
‘-
'
d
m
7 
d
m 7 
^
m 
a 
7 
т
а
Issiqlik oqimi zichligi:
q = a At 
V t/ m
2
ga teng. 
(203)