‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Kichik biznes va tadbirkorlik muhiti hamda
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
1.3. Kichik biznes va tadbirkorlik muhiti hamda
unga ta’sir etuvchi omillar H a r q a n d a y tad b irk o rlik m a ’lum bir h u d u d d a : m a m la k a t, v ilo yat, s h a h a r y o k i q ish lo q m iq y o sid a olib borilad i. T ad b irk o rlik fao liy atin i sa m a rali olib b orish u c h u n m a ’lum b ir ish c h i m u h iti b o 'l i s h i k e ra k . B u n d a y m u h it a y rim h u d u d l a r m iq y o s id a m u ja s s a m la n ib , o 'z i d a is h b ila r m o n lik n i a m a lg a o s h ir i s h n i m u ja ssa m la n tirg a n . U m u m iy h o ld a tad b irk o rlik m u h iti asosan quyidagi t o ‘rt om il: huq uqiy, siyosiy, ijtim oiy va iqtisodiy o m illa r- ning o ‘zaro b o g ‘liqligi natijasida am alga oshiriladi. U la r ijobiy yoki rag‘b atla n tirish k o ‘rin ish id a h a m sh ak llan ish i m u m k in . U sh b u holda m am la k a t yoki m in taq a d a g i m avjud sh a rt- s h a ro itla r tad b irk o rlik fao liy atini olib b o rish u c h u n m o s b o ‘ladi. C h u n k i, b u n d a y m uh it tadbirkorga am alga oshirayotgan ishlarining natijalari q an d ay b o 'lish in i o ld in d an ko‘ra bilishiga keng im k o n iy at tu g ‘diradi. T ad b irk o rn in g o 'z ishi natijalarini o ld in d a n k o 'ra bilishi tavakkallik tu sh u n ch asig a teskari holda ifoda etiladi. A g a r tadbirk or m a ’lum b ir m u h itd a tav akkalch ilik asosida faoliyat y u rita y o tg a n b o 'lsa , u h o ld a u o 'z g a ru v c h a n lik , b eq aro rlik , tav a k k a lc h ilik bilan tavsiflanadi. B u n d a y m u h it y u q o rid a k eltirilg an ijobiy m u h itg a to 'g 'r i kelm aydi. A m a ld a k o 'p h o lla rd a tad b irk o rlik m u h itin in g m a ’lum b ir o m ili ta d b irk o rn in g ish n atijalarig a asosiy t a ’s ir k o 'rsa ta d i, deb b o 'lm a y d i. C h u n k i ta d b irk o rn i k o 'p ro q tad b irk o rlik m u h itin i belgilovchi o m illarn in g o 'z a ro bog'liqligi qiziqtiradi. Y u q o rid a t a ’kidlab o 'tilg a n o m illa rd an hu quqiy o m illa r asosiy o m il h iso b la n a d i, ch unk i tadb irk orlik faoliyatini olib b o rish u c h u n tad b irk o rlik m u h itid a am alg a oshirilishi m u m k in b o 'lg a n o 'y in la r q o id asin i k o 'rs a tib berad i. O 'y in la r qoidasi tu sh u n c h a s i ruxsat etilgan va am alg a o sh irilayo tg an ish (h ara k a t)la m i o 'z ichiga oladi R uxsat etilg an ish (h a ra k a t)la rg a n isb atan o 'y in q o id a la ri turli sh ak ld a n am o y o n b o 'la d i. O 'y in qoidalari «nim a qilish m u m k in -u n im a qilish m u m k in em as» tam o y ili a so sid a ish la b c h iq ilish i m um kin. Bu qoidalarda tadbirkorlik faoliyatini olib borish yoMidagi barcha c h e g ara y o k i cheklovlar yaqqol k o ‘rsatib berilishi kerak. U m u m a n , huquqiy om il tad b irk o rlik fao liy atin i yu ritish y o ‘lidagi b a rc h a q o n u n la r (so liq , er, m e h n a t m u n o sa b a tla ri) va y o 'riq n o m a la r m ajm u i b o 'lib , ta d b irk o rlik fa o liy atin i ta rtib g a so lad i h a m d a ta d b ir k o rn in g iq tis o d iy ja ra y o n d a g i b o s h q a s u b y e k tla r b ila n m u n o sab atin i m u jassam lan tiradi. H u q u q iy b a z a n in g t o ‘liq yoki b ir m e ’y o rd a yuritilm aslig i tadbirkorlik faolligi darajasiga katta salbiy ta ’sir k o ‘rsatishi m um kin. H o zirg i k u n d a 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik asid a a m a liy o td a ta tb iq etilayotg an iq tiso d iy islo h o tla rn in g asosini tash k il eta y o tg an bir b u tu n hu qu qiy baza m avjuddir. H uquqiy o m iln in g tavsifiga «huquqiy m adaniyat» tush u n ch asi ham kiradi. B u nin g ostida m illatning qo nunlarga to ‘Iiq rioya etishi, y a ’ni in so n la rn in g o n g id a q o n u n la r talab in i bajarish kerak degan tu s h u n c h a n in g boMishi tu sh u n ila d i. Agar, b a rc h a z a ru r q o n u n la r qabul qilin sa-y u , lekin u lar a m a ld a ishlam asa yoki tatbiq etilm asa, b u n d a y ja m iy a tn i q o n u n larg a b o ‘y su n u v ch an deb b o ‘lm ay d i va buni tad b irk o r o ‘z fao liy atin i y u ritish d a e ’tib o rg a olishi sh a rtd ir. S iy osiy o m il ta d b irk o rlik ja r a y o n id a b o 'la y o tg a n b a rc h a h o d isalarg a d a v la tn in g m u n o sa b a ti va ularga d av latn in g t a ’sirini belgilab beradi. D avlatning tad b irk o r faoliyatiga qay darajad a t a ’sir ko ‘rsatishi yoki aralashishi kerakligi ham siyosiy om il tushunchasiga kiradi. B unday aralashish o ld in d a n belgilan m agany ok i belgilangan b o 'lis h i m u m k in . U m u m a n , ta d b irk o rlik fao llig i d a ra ja s ig a davlatnin g m u n o sab ati rag 'b a tla n tirish yoki betaraflik k o ‘rin ish id a n a m o y o n b o'ladi. H a r b ir m a m la k a td a tad b irk o rlik n in g rivojlanishiga undagi siyosiy tiz im n in g barq aro rlig i k a tta ta ’sir k o ‘rsatadi. A gar siyosiy tiz im b a rq a ro r b o ‘lm asa, ta d b irk o rla r k atta investisiyalarni jalb etm asdan yuqori darajadagi foyda olish m aqsadida kichik m u ddatga m o 'lja lla n g a n turli o p e ra ts iy a la rn i a m a lg a o sh irish g a h a ra k a t qiladilar. Siyosiy ah voln ing barqarorligi tadbirk orga o ‘z faoliyatini strateg ik jih a td a n lo y ih a la sh tirish , y a ’ni u z o q m u d d atg a m o ‘ljal- lan g an ishlarn i am alg a oshirish im k on in i beradi. Ijtim oiy om il bo shqalarga n isb atan tarkibi jih a tid a n a n c h ag in a m urakkab hisoblanadi. S hun ing u c h u n h a m un ing tarkibi k o 'p g in a e le m e n tla rd a n tash k il to p a d i. A gar ta d b irk o r ularni e ’tib o rg a o lm a sa , bu salbiy n a tija la rg a olib kelishi m u m k in . Q u y id ag ilar bu o m iln in g asosiy ele m en tlari h isob lan ad i: — ja m iy a td a m a fk u ra n in g holati; — m illiy u rf-o d a tla r; — m illa tn in g m a d a n iy va m aish iy o d atlari; — atrofdagi k ish ila m in g ta d b irk o r v a tad b irko rlik fao liy atiga m u n o sa b a ti; — davlatning tad b irk o r va tad b irk o rlik faoliyatiga m u n o sab ati. Iqtisodiy o m il bozordagi raqobatni va narx-navo holatini o 'z id a aks ettirad i. N a rx -n a v o tizim i, o 'z n av b atid a, n arxlarnin g darajasi, ishlab ch iq a rish ja ra y o n ig a ta d b irk o r to m o n id a n jalb e tila y o tg a n ishlab ch iq arish o m illa ri, ish c h i k u c h i, kredit stavkasi m iq d o ri h am da soliq va m ajburiy to ‘lovlami o 'z ichiga oladi. B unda bozordagi ra q o b a t s h a rt-s h a r o itla r i sifat va m iq d o r jih a td a n ta h lil q ilib chiqiladi. T a d b irk o rlik n i davlat to m o n id a n m a ’lum b ir s h a rt-s h a ro itla r ya ra tilg a n d ag in a am a lg a o sh irish m u m k in . U n in g tarkib to p ish i a w a la m b o r ja m iy a td a g i m a 'lu m b ir v az iy a tn in g vujudga kelishi bilan bog'liq b o 'lib , u n dagi siyosiy va iqtisodiy vaziyat tad b irk o rlik faoliyatini tarkib to p tirish g a y o 'n a ltirilg a n b o 'la d i. S h u n in g u c h u n h a m 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s id a k ic h ik b iz n e s v a x u s u s iy ta d b irk o rlik n i q o 'lla b - q u w a tla s h b o 'y ic h a P re z id e n tim iz I .A. K arim o v tash ab b u si b ila n z a ru r q o n u n la r, q aro rlar, fa rm o n la r va shu kabi h u q u q iy -m e ’y oriy h u jja tla r qabul q ilin g an b o 'lib , u lar hayotga tatb iq etilm oqda. S hu bilan birga tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantirish m aq sad id a ikkita fond: tadbirkorlikni rivojlantirish, kichik biznesni rivojlantirishga ko'm aklashish fondlari tashkil etilgan. T ad b irk o rlik fao liy atin in g kelajagi tad b irk o rlik m u h iti b ila n belgilanadi, u esa jam iyatdagi ijtim oiy-i qtisodiy vaziyatni aks ettiradi. Ijtim oiy-iqtisodiy vaziyatga iqtisodiy m ustaqillik, tad b irk o rlarsin fi, iqtisodiy a lo q a lard a b o z o m in g u stu vo rlig i, tad b irk o rlik k a p ita lin i m u ja ssam la n tirish s h a ro itin in g m avjudligi va z a ru r resu rslard an foydalanish kiradi. T adbirk orlikn in g ijtim oiy m ustaqillik darajasi b o zo rd a vujudga kelayotgan m ustaqil korxona va tash k ilo tlar soni bilan tavsiflanadi. T ad b irk o rlik m u h itin i sh ak llan tirish b o sh q a rila d ig an ja ra y o n d ir. Lekin b o sh q a rish usullari m a ’m u riy yoki direk tiv k o ‘rin ish d a b o 'lish i m u m k in em as. U la rn in g aso siy ta d b irk o rlik faoliyati subyektlariga t a ’sir etilad ig an c h o ra la rd a n em as, balki sh u n d a y s u b y e k tla rn in g tark ib to p is h i y o 'lid a q u lay s h a rt-s h a r o itla r n i y a ra tish d a n ib o rat b o 'lish i kerak. T a d b irk o rlik m u h itin i tark ib to p tiris h k o 'p jih a tli ja ra y o n b o 'lib , u o 'z ichig a q u y id ag ilam i q a m ra b oladi: — ijtim oiy, iqtisodiy va ijtim oiy-iqtisodiy falsafa h a m d a ja m iy a t a ’zolari psix olo giy asin in g u la r bilan b o g 'liq b o 'lg a n o 'z g a rish i; — tadbirkorlikni rag'batlantiruvchi m illiy d a stu r qabul qilinishi. T ad b irk o rlik n i riv o jlan tirish n in g aso siy m aq sad i m am la k a t iqtisodiy o 's is h in in g q o 's h im c h a m an b a i sifatid a ijtim o iy m u a m - m olarni b a rta ra f etishda katta rol o 'y n a y d i, b andlik m u am m o la rin i hal etish , m illiy boylikni o 's tiris h va m illa tn in g farovonligi u c h u n xizm at q ilad i. (1 .3 .1 -ra sm .) H o zirgi s h a ro itla rd a tad b irk o rlik m u h itin i tark ib to p tirish nafaqat m illiy, balki xalqaro m u a m m o la rd a n h iso b lan ad i. M avjud m a m la k a tla ra ro g u ru h la rd a , m asalan , E vropa Ittifoqi m iq yosid a yagona tad b irk o rlik m u hiti vujudga k elm o q d a. Bu tad b irk o rlik faoliyatini yuritish Evropa jam iyatiga kiruvchi barcha m am lakatlarda bir-biriga o 'x sh a b ketadi. B iznesni sam arali yuritish unga tashqi m u h itd a n aralash ish n i y o q tirm ay d i. B iznesni y u ritish d a ta s h q a rid a n o zg in a aralash u v Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling