‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
|
T o ‘rtinchidan, b iz k ich ik b iz n e s n in g e k sp o rt s a lo h iy a tin i
rivojlan tirish u c h u n z a ru r tashk iliy , h u q u q iy , m oliyaviy m ex a - nizm va s h a ro itla rn i tu g ‘d irib b e rish im iz kerak. K ic h ik k o r x o n a la r u c h u n ta s h q i s a v d o o p e r a ts iy a la r in i rasm iy lash tirish d ag i o rtiq e h a ichki p ro se d u ra la rn i b a rta ra f e tish , k ic h ik b iz n e s s o h a si m a h s u lo tla rin i e k s p o rt q ilish b o ra s id a q o 's h im c h a p referen siy alar berish zarur. M a ’lu m k i, h a r q an d ay kichik ko rxo n a h a m o 'z m ah su lo tlari bilan tashqi bozorga mustaqil ravishda chiqa olm aydi. C hunki buning u c h u n k a tta s a rf-x a ra ja tla r kerak boM adi, xorijiy m a m la k a tla r bozorining holati va qonunchiligining o ‘ziga xos xususiyatlari haqida etarlicha a x b o ro t va bilim larga ega b o ‘lish talab etiladi. T a sh q i iq tiso d iy a lo q a la r, in v estisiy ala r va savdo vazirligi « 0 ‘z sta n d a rt» agentligi va S a v d o -sa n o a t p a la tasi bilan birg alik d a k ich ik b izn es k o rx o n ala rig a tash q i b o z o rla rd a o ‘z m ah su lo tla rin i so tish g a k o ‘m a k la s h a d ig a n , m a rk e tin g o 'tk a z is h , se rtifik at va ru x sa tn o m a lar olishni t a ’m in layd ig an m ex an izm n i y aratish u c h u n b a rc h a z a ru r ish larni am alga o shirishi d ark o r. 0 ‘zb ek isto n R espublikasi P re zid e n ti I.A .K a rim o v t a ’kidlaga- nidek: «Aholi b a n d lig in i t a ’m inlash va yangi ish o ‘rin larin i tashkil qilish m u a m m o s in i hal etish 2011-yil va y a q in istiq b o ld a m a m la k a tim iz n i m uvaffaqiyatli va b a rq a ro r riv o jla n tirish n in g a lo h id a u stu v o r y o ‘n a lish i va h ech m u b o la g ‘asiz eng m u h im sh artid ir» . 2 0 1 1 -yilga m o ‘ljallab qabul q ilin g an va m a m la k a tim iz P arla- m enti to m o n id a n m a ’qullangan R espublika d astu rid a 950 m ingdan o rtiq yangi ish o ‘rn in i asosan q ish lo q jo y la rd a yaratish k o 'z d a tiitilgan. Bu ish jo y la rin in g 600 m in g d a n z iy o d in i yoki 60,2 foizini kichik biznes va xususiy tad b irk o rlik so h a sid a y aratish m o 'lja lla n - m o q d a. 73 m in g d a n o rtiq ish o ‘rni tra n s p o rt va m u h a n d islik - k o m m u n ik asiy a in fra tu z ilm asin i jad a l riv o jlan tirish lo y ih a la rin i am alg a o sh irish n atijasid a tash k il etilad i. K a sa n a ch ilik n i, a w a lo , m e h n a t s h a rtn o m a la ri b o ‘y ich a k o rx o n a la r b ila n k o o p e ra tsiy a a so sid a g i k a s a n a c h ilik n i, s h u n in g d e k , o ila v iy ta d b ir k o rlik n i rivojlantirish b a n d lik n i t a ’m in la sh n in g m u h im y o ‘nalishi b o ‘lib qoladi va b u qariyb 220 m ing kishini (23,2 %) ish bilan t a ’m inlash im konini beradi. F ik rim izch a, hozirgi paytda u shb u so h a nafaqat iqtisodiyotning o ‘sish s u r ’a tla rin i ja d a lla sh tirish d a , balki, m a m la k a tim iz u c h u n n ih o y atd a m u h im b o 'lg an b an d lik va ah o li d a ro m a d la rin i o sh irish m asalalarini hal etishda ham etakchi o 'r in tu tm o q d a. Bunga asosan hu quq iy b azan i m u sta h k a m lash , iq tiso d iy o tn in g m az k u r sektori u c h u n b a rq a ro r qulaylik, im tiyoz va k re d itla r tizim in i sh ak llan - tirish m asa lala rig a jid d iy e ’tib o r b erilayotgani tufayli erishilm oqda. Respublikam iz iqtisodiyotida aham iyati to b o ra oshib borayotgan kichik biznes subyektlari x o ‘jalik y u ritish n in g shaxsiy m a n fa a t- dorlik, tashabbuskorlik va mulkiy javobgarlik tam oyillariga tayanib, m u lk ch ilik n in g turli shakllari teng h u q u q lilik va sog‘lo m raq o b a t asosida rivojlanib b o rish ig a aso slan ad i. O 'z m ulkiga, etish tirg an m ahsulotiga so hiblik hissiga, ihtiyoridagi m o l-m u lk , m oliyaviy va m o d d iy re s u r s la r n i m u s ta q il t a s a r r u f e tis h ig a k o ‘ra , b o z o r iqtisodiyoti tamoyillariga to ‘la m os tushadi. U ning m am lakatda bandlik m u am m o sini hal etish, m o ‘l-k o ‘lchilikni ta ’m inlash h a m d a iqtiso diyotning raq o batb ardoshligin i oshirishdagi im k on iyatlari esa ju d a katta. S h u la m i in o b atg a olib, 0 ‘zb e k isto n d a bu so h a n in g rivojla- nishiga a lo h id a e ’tib o r b erilm o q d a. F ik rim iz c h a , b u n d a kichik ta d b ir k o rlik n in g q u y id a g i o ‘z ig a x o s x u s u s iy a tla rid a n kelib chiqilm oqda: — bozordagi talabga tez m oslasha b orib, sifatli m ahsulot ishlab ch iq arish qobiliyati; — n isb a ta n q isq a m u d d a tla rd a a h o li ehtiyoji u c h u n z a ru r b o 'lg an tovar va x izm atlarga b o 'lg a n talab n i qo n d ira olishi; — dastlabki sarm oyasi n isb atan k ich ik ro q h ajm d a ekanligi; — tez o ra d a yangi ishchi o 'rin la ri b a rp o etish h a m d a b an d lik m u am m o sin i hal etish g a k o ‘m aklash ish im k o n iy ati; — tegishli v azifalam i am alga o sh irish d a b iznes egasi (ta d b ir- kor)ning bevosita ishtiroki. Keyingi yillarda m am la k a tim iz d a k ich ik tad b irk o rlik n i rivoj lantirish borasida bir q ato r ishlar am alga oshirildi: ulgurji va ch akana sav d o tiz im i islo h q ilin d i; k ic h ik ta d b ir k o rlik k o rx o n a la rig a infratuzilm a b o 'lin m alari to m o n id an xizm at ko'rsatishning sam arali tizim i y a ra tilm o q d a ; kichik tad b irk o rlik su b y ek tlarinin g q o n u n iy huq u q lari va m a n fa a tla rin i m u h o fa z a qilish h a m d a tad b irk o rlik erkinligini kafolatlash tizim i sh ak llan m o q d a; tad b irk o rlam i D av lat ro'yxatiga olish va hisobga qo'y ish n in g engillashtirilgan va x ab ard o r q ilish tartib i jo riy etild i; b iija savdolari o rq ali ta d b irk o rla rn in g m o d d iy -te x n ik resurslarn i erk in so tib o lish ig a qulay s h a rt-s h a ro it y a ra tild i; m a h su lo t ishlab c h iq aru v ch i k o rx o n ala rn in g m a h s u lo t la rin i m a jb u r iy s ta n d a r tl a s h t ir i s h v a s e r tif ik a tla s h ja r a y o n i soddalashtirildi; soliq yukini pasaytirish va soddalashtirish ch oralari k o 'rild i; statistika va soliq hisobotining qisqartirilgan shakli kiritildi; k ic h ik ta d b ir k o rlik s u b y e k tla rin in g ta s h q i iq tiso d iy fa o liy a ti e rk in lash tirild i; ish b o sh lo v ch i ta d b irk o rla r u c h u n d astlabk i sa r- m o y an i sh a k lla n tirish va b o sh q a sh ak llard agi yangi m o liy av iy q o ‘lla b -q u w a tla s h tizim i jo riy etildi va b o shq alar. Bugungi k u n d a kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari m am la k a tim iz iq tiso d iy o tin in g b a rc h a ja b h a la rid a , m ash in a so z lik m a h su lo tla ri ishlab c h iq a ris h d a , xalq iste ’m oli m o llarin i, q ish lo q x o 'jalig i va o z iq -o v q a t m a h su lo tla rin i ish lab c h iq a rish d a h a m d a b o sh q a so h a la rd a faoliyat y u ritm o q d a . K ich ik k o rx o n a la r ishlab c h iq a rg a n m a h s u lo tla r d a v la t k o rx o n ala rid a ishlab c h iq a rilg a n m ah su lo tlard an sifati jih a tid a n qolishm asligi, h atto , ayrim ho llard a u lard a n yuqori turishi bilan ajralib turadi. R espublikam izdagi kichik b izn e s va xususiy tad b irk o rlik subyektlari fao liy atin in g 6 0 -7 0 foizi b e v o sita ishlab c h iq a ris h b ila n uzv iy b o g ‘liq, u la r fe rm e rla r, d e h q o n la r, s a n o a tc h ila r va q ish lo q x o 'jalig i m a h su lo tla rin i q a y ta ishlovchilar va h okazo lardir. 0 ‘zb ek iston R espublikasi P re z id e n tin in g 2 0 1 0 -yil 28 iy uld a qabul qilingan «Talim m uassasalarining bitiruvchilarini tadb irkorlik fa o liy a tig a ja lb e tis h b o ra s id a g i q o ‘s h im c h a c h o r a - ta d b i r l a r to ‘g ‘risida» gi P F -4 2 3 2 - son F arm o n i «B arkam ol avlod yili» D av lat dasturi doirasida belgilangan tad b irlam i, yani k a sb -h u n a rk o lle jla ri, a k a d e m ik lise y la r va o liy ta lim m u a s s a s a la ri b itiru v c h ila r in i tad b irk o rlik fao liy atig a keng ja lb e tish n i, o ‘z n av b a tid a u la rn i ish bilan tam inlagan kichik biznes subektlarini rag 'batlantirishni k o ‘zda tutadi. M azk u r F a rm o n g a k o ‘ra k ich ik tad b irk o rlik su b ek tlari u c h u n im tiy o z va q u lay lik la rd a n fo y d ala n ish k o 'la m i keng ayd i. Y a n i m ik ro firm a la r va k ich ik k o rx o n ala r k a s b -h u n a r kollejlari, a k a d e m ik liseylar va oliy talim m uassasalari b itia iv c h ila rin i ta d b irk o rlik faoliyatiga keng jalb etish ni, o 'z navbatida ularni ish bilan tam in la - gan ta q d ird a , q o n u n c h ilik d a b elgilangan im tiyoz va engilliklarni saqlab q o lg an h o ld a, o ‘z x o d im lari so n in i b elgilangan chegaraviy m iq d o rd an 20 foizga oshirish im koniyatiga ega b o'ldilar. R aq am larg a m u ro ja a t q ilad ig an b o ‘lsak, 2 0 1 0 -yiln ing 1 iyul holatiga respublika b o 'y ic h a 425,5 m in g ta kichik biznes subektlari faoliyat yuritm oqda. F arm on bilan kiritilgan tartib asosida kelgusida m ik ro firm a va kichik k o rx o n alar h a m d a ulard a m e h n a t faoliyatini am alga o sh iru v ch i x o d im la r soni o ‘sib, o ‘z n av b atid a, so liq im - tiy o z la rid a n fo y d a la n u v c h ila rn in g h a m o sh ish ig a o lib k elad i. P re zid e n tim iz to m o n id a n qabul q ilin gan F a rm o n n in g ijtim o iy va iqtisodiy a h a m iy atig a e tib o r q a ra tad ig a n b o ‘lsak, eng asosiysi, talim m u assasalari, y an i, k a s b -h u n a r kollejlari, a k a d em ik liseylar va oliy talim m u assasalari b itiru v ch ilarin i bevosita o ‘z tan la g an kasblari b o ‘y ich a ish o ‘rin lari b ilan tam in la sh hisobiga y o sh larn i ish bilan bandligi va ah o lin in g ban d lik darajasi tam in la n a d i. Ik k in c h id an , talim m uassasalari to m o n id an kadrlam i m aqsadli tayyorlash tiz im i tak o m illa sh a d i, u larn i tad b irk o rlik subektlari b ila n s h a rtn o m a v iy m u n o s a b a tla ri m u s ta h k a m la n ib , a m a liy tajribaga ega b o 'lg an k ad rlam i tayyorlash salohiyati kengayadi. U c h in c h id a n , m ikrofirm alar va kichik korxonalar bilim h am d a m alakga ega b o 'lg a n yosh k a d rla r bilan tam in la n ib , q o ‘s h im c h a ish o 'rin la ri tash k il etilad i. N a tija d a m ah su lo t ishlab c h iq a rish va h iz m a tla r k o ‘rsatish h ajm lari o sh a d i, kichik biznesni m am la k a t yalpi ichki m a h su lo ti hajm id ag i ulu shi ortad i. Sh u n in gd ek, m azkur farm on bilan m ikrofirm a va kichik korxo n a la r u c h u n y aratilgan im k o n iy atlar tufayli u larn in g m ah su lo t (ish, xizm at) so tish d an tushgan tushum lari oshishi hisobiga soliqqa to rtila d ig a n b a z a y a n ad a keng ay ad i. Bu esa, o 'z n av b a tid a davlat byudjeti va d a v la t m aqsadli ja m g 'a rm a la rig a tushad igan so liq lar va bo sh q a m ajb uriy to 'lo v la r hajm i k o 'p ay ish ig a olib keladi. K ich ik k o rx o n a la r yirik k o m p an iy alarg a n isb atan u la r b o z o r sh a ro itig a tez m o slash ad i h a m d a ish lab ch iq arg an m a h su lo tla rin i b o z o rd a m uvaffaqiyatli o 'tis h in i t a ’m in lash d a b ir q a n c h a u s tu n - liklarga ega. C h u n k i kichik k o rx o n ala r o 'z faoliyatini to r ishlab c h iq a ris h d a s tu rla ri, ilg‘o r tex n o lo g iy a, kam tu rk u m li ilm -fa n talab qiladigan m ahsulotlar ishlab chiqarishga tezda m oslaydi ham da b o z o r aso slarin i te z o ‘zlash tirib boradi. M u lk c h ilik sh ak llarig a k o ‘ra kichik k o rx o n ala rn in g quyidagi tu rla rin i ajratib k o ‘rsatish m u m k in : 1. D avlat m ulkiga asoslangan kichik korxonalar. 2. Ja m o a m ulkiga asoslangan kichik korxonalar. 3. F u q aro lam in g m ulkiga asoslangan yakka tartib d a ishlaydigan kichik korxonalar. 4. Ijara korxonalari. 5. K ichik q o ‘sh m a korxonalar. K ich ik b iz n e s k o rx o n alari fao liy atin in g tahlili u la r q ish lo q x o ‘jalig i so h a sid a , a y n iq s a ja d a l riv o jlan ay o tg an lig in i k o ‘rsatadi. 2 0 0 9 -y ild a u la r so n i 100 m in g d a n o s h ib ketdi. Q ish lo q x o ‘ja lig i- dagi ish lab c h iq a ru v c h ila rn in g asosiy h issasin i fe rm e r x o 'ja lik la ri ta sh k il e ta d i, u la rn in g soni 2000-yilga n isb a ta n 4 b a ro b a r o sh di. B ugungi ku nd a m am lak atim iz ferm erlik x o 'jaliklarida 1 m illio n d an ziyo d kishi b a n d b o ‘lib, 2010-yilgi p ax ta x o m a sh y o sin in g 99,4 foizi, g 'a lla n in g 81,5 foizd an o rtig 'i ferm er x o ‘ja lik la ri to m o n id a n etishtirildi. R e sp u b lik a m iz d a kichik biznes k o rx o n alari s o n in in g izchillik b ila n o rtis h i, iq tis o d iy o tn in g b a rc h a s e k to rla rid a , ju m la d a n , tra n s p o rt, alo q a, sogMiqni saqlash va b o sh q a x izm a t k o 'rsa tish tarm o qlarid a h a m kuzatilm oqda. K ichik b izn e s va xususiy tad b irk o rlik tash qi iq tiso d iy faoliyat sohasi h a m a sta -se k in riv o jlan m o q d a. U n in g u m u m iy e k sp o rt h ajm id ag i ulushi 2010-y ilda 13,6 foizni tashkil etdi. K ic h ik biznes k o rx o n a la rin in g asosiy eksporti q ish lo q x o ‘jalig i, t o ‘q im a c h ilik , ishlov beruvchi, elektrotexnika ishlab ch iq arish m ahsulo tlari h a m d a xalq a m a liy s a n ’a ti b u y u m la rid ir. Y uqoridagi tah lilla r sh u n i k o 'rsa ta d ik i, s o ‘nggi y illard a 0 ‘zbe- kisto n R e sp u b lik asid a xususiy tad b irk o rlik , k ich ik b iz n e s faoliyati b ila n s h u g ‘u lla n u v c h i k o rx o n ala r iq tiso d iy o tn in g b a rc h a ta rm o q larid a tash k il e tilm o q d a . S h u b ilan k ich ik k o rx o n a la rn in g iq tiso - d iyotd agi o ‘m i va ah a m iy ati o rtib b o rm o q d a . X ususiy tad b irk o rlik va kichik biznesning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi aham iyati quyidagilar b ilan tavsiflanadi: — xu susiy tad b irk o rlik b o z o r iq tiso d iy o ti s h a ro itid a z a ru r tezkorlikni t a ’m in lab , ishlab ch iq arish d ag i c h u q u r ixtisoslashuv va ta rm o q la sh g a n ko o p eratsiy an i y a ra ta d i, b u larsiz yuksak s a m a - rado rlik n i t a ’m in lab b o 'lm a y d i; — b o z o r u c h u n z a ru r raq o b a tc h ilik m u h itin i yaratad i h a m d a o 'z g a rib tu ra d ig a n b o z o r talab iga m o slab tezd a ishlab ch iq a rish turini o 'z g a rtirib olish qobiliyatiga ega ekanligi bilan ajralib turadi; — iste ’m o lc h ilik so h a sid a yuzaga kelad ig an b o 'sh liq n i te z d a t o ‘ldirishga q o d ir b o 'lib , en g zam o n a v iy m ash in a usk u n alari va tex n o lo g iy ad an fo y d alan ib sarflan gan sa rm o y a n in g o 'r n in i ju d a tez qoplay oladi. K ichik b izn e s va xususiy tab d irk o rlik n in g xususiyatlari (m u o - m ala k a p ita lin in g kichikligi, u n in g tez a y lan u v ch an lig i, ishlab chiqarish vositalarini tezda alm ash tirish im k o niyatlari va b.) u n in g b ir q a n c h a afzalliklarga ega b o 'lish i im k o n iy atlarin i yaratadi: — iz la n is h , y a n g i m a h s u lo tla rn i m a ro m ig a e tk a z is h va o ‘zlash tirish , ularni tala b n in g tez o 'z g a rib turish i x atarin i hisobga olgan holda k ichik u y u sh m alard a ishlab chiqarish; — tezk o r texnik servisning ishonchliligi va iste’m o lch ilar bilan m u sta h k a m a lo q a la r o 'rn a tis h ; — ishlab c h iq a rish n i m o sla sh u v ch a n tarz d a tashkil etish va m a h s u lo t s o tis h n i b o z o r ta la b la ri h a m d a b o z o r v a z iy a tla ri o ‘zgarishlariga m uvofiq olib borish; — o rtiq c h a ish k u ch in i o ‘ziga singd irish; — b o s h q a ris h n in g o d d iy lig i, k a tta m a ’m u riy a p p a ra tn in g y o ‘qligi, qurilish va loyiha quw atlarin i o ‘zlashtirishda qisqa m u d d at, kapital sa rfla rin in g tez o 'z in i o q lash i, k ap ital a y la n m asid a yuqori tezlik; — x o m ash y o va m e h n a t resurslari, ishlab ch iq a rish c h iq in d i- laridan to ‘liqroq va sam araliro q foydalanish. K ich ik b iz n e s va xususiy tad b irk o rlik h a m d a u bilan b o g 'liq b a rc h a n a rs a la r z a m o n a v iy ijtim o iy ish lab ch iq a rish ta sh k iliy tuzilm asini m u h im va tarkibiy qism ini tashkil etadi. S h u n in g u c h u n h am davlatim iz iqtisodiyotini rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka m uhim o 'rin ajratilib, ulaiga davlat to m o n id an m adad berilm oqda. X u su siy tad b irk o rlik va k ich ik b iz n e s fa n -te x n ik a rivojini jadallashtirish, sanoatning ilg'or tarm oqlarida yangi texnologiyalarga o ‘tish sh a ro itid a o ‘z o 'rn in i to p ib b o rm o q d a . B unday tad b irk o rlik yangi a x b o ro t tex no lo giyalari, yangi g ‘o y a la r va ishlab c h iq arish n i m o d ern iza tsiy a la sh bilan ishlashni t a ’m in lo v ch i b u tu n tiz im n in g ajralm as qism ini tash k il etadi. B u n d an tash q a ri, k ich ik k o rx o n alar tavakkalchilik xavfi yuqori b o 'lg an sh aro itlard a ishlab chiqarishnin g m a ’qul shak llaridan hisoblanadi. K ichik k o rx o n alar texnologiya vangiliklarini joriy etish d a ham g ‘o y a t k atta a h a m iy atg a ega. Yangi tex n o lo g ik g 'o y a la m i yirik korxonalarga n isb atan tezroq qabul qilad ig an kichik biznesd a xatar kam roq va katta turkum dagi ishlab ch iqarishga nisbatan ishni tezroq y o 'lg a q o ‘yish m u m k in . Bu esa b iz n in g s h a ro itd a fa n -te x n ik a ta ra q q iy o tin i rivojlantirishga yo rd am b erish i m um kin. Iq tiso d iy o tn in g u m u m iy ta ra q q iy o tin i t a ’m in lash , to v a r va x izm atlar etishm ovchiligini b artaraf e tish d a kichik biznes va xususiy tad b irk o rlik k atta o ‘rin tu tad i. M e h n a t resurslari tez o ‘say otg an va ishlab ch iq a rish jo ylash uvid ag i o 'z ig a xo slik s h a ro itla rid a 0 ‘zbe- k isto n d a kichik k o rx o n ala r tiz im in i v u ju d ga keltirish quyidagi im k o n iy atlarn i y aratadi: — erk in m e h n a t resurslari, yangi x o 'ja lik m u n o sa b a tla rin in g jo riy etilishi, yangi m ulkchilik shakllarining paydo bo'lishi natijasida ishlab c h iq a rish d a b o ‘sh a tila d ig an sh a x sla rn in g ijtim o iy ishlab chiqarishga k o ‘proq jalb etish, m ulkchilikning yangi shakllari paydo b o 'lis h i; — a h o lin in g , b irin c h i n a v b atd a, y o sh la rn in g m o d d iy , m a ’n a - viy va kasb d a ra jasin i k o 'ta rish ; — ah o lin in g sust harak atch an lig in i hisobga olgan h o ld a san o at ishlab chiqarishini aholi yashaydigan joylarga yaqinlashtirish h a m d a a h o lin in g xalq iste ’m oli m ollariga eh tiy o jlarin i toMaroq q o n d irish ; — milliy va badiiy hun arm an dch ilik ni tiklash, shuningdek kichik va o ‘rta sh ah arlar, qishloq aholi p u n k tla rin i rivojlantirishga yordam k o ‘rsa tish , u m u m a n , h a r b ir m in ta q a u c h u n g ‘o y a t m u h im iqtisodiyot sam arad o rlig in i oshirish. Iqtisodiyotni rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkor likning ijob iy a h a m iy atin i e ’tir o f etg an h o ld a, u n in g a h a m iy a tin i o rtiq c h a b a h o la b y u b orish h a m t o ‘g ‘ri em as. X ususiy tad b irk o rlik faqat m uayy an d o iradagin a faollik k o 'rsata oladi, shu sababli kichik biznes fao liy atin i riv o jlan tirish u c h u n z a ru r s h a ro itn i y aratish zarur. B u n in g u c h u n b iz n in g c h a , m oliya ja m g ‘a rm a la rin i tashkil e tish k e ra k . Bu j a m g ‘a rm a la r ta d b irk o rla r tijo ra t b a n k la rid a im tiyozli k re d itla r o lish u c h u n kafil b o ‘lishlari, su b sid iy alar, shu ju m la d a n q a y ta rib berilm ay d ig an subsidiyalarga (iq tiso d iy o tn in g alo h id a u stu v o r soh alarid ag i k o rx o n ala m i riv o jlan tirish u c h u n ) m an ba b o ‘lib xizm at qilishlari lozim . 0 ‘z b e k isto n d a kichik k o rx o n ala rn i m oliyaviy q o ‘lla b - q u w a t- lash tiz im in in g ta k o m illa s h tirilis h i k ic h ik b iz n e s v a x u su siy tad birk orlik ka xizm at k o ‘rsatad ig an banklar, fond lar, investisiyalar va su g ‘u rta tash k ilo tla ri fao liy atlarini rag‘b a tla n tirish y o ‘n alish id a olib b o rilish i lozim . X orijiy m am lak atlard ag i kabi 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asid a h am ag a r k o rx o n a u stu v o r davlat d a stu rid a (yangi tex n ik an i y a ra tish , u z o q h u d u d la rn i rivojlantirish va b o sh q a la r) q a tn a sh a y o tg a n b o 'lsa , im tiyo zli q arzlar olishi m u m k in . B un da foizning eng k am m e ’yori va q arzn i u zish d a uzoq m u d d a t berilishi qarz b erish d ag i asosiy sh a rtla r h iso b lan ad i . K ichik k o rx o n a la r faoliyatiga o ld in d a n k o ‘rib b o 'lm a y d ig a n xilm a-x il x atarli v aziy atlar k atta t a ’sir k o ‘rsatadi, k o n ’y u n k tu - raning keskin o ‘zgarib ketishi, m ijo zlam in g to ‘lovga q o d ir b o ‘lm ay qolish i, ta b iiy o fatlar u larn i tan g ahvolga tushirib q o 'y a d i. S hu sababli rivojlang an m a m la k a tla rd a su g ‘u rta lar tizim i yaxshi y o ‘lga q o ‘yilgan. M a m la k a tim iz d a h a m sug‘u rta lar Ь а ф о etilishi zaru r. Bu tizim k ic h ik k o rx o n alarn i riv o jlan tirish d a (ay n iq sa , tijo ra t x atarlari k a tta b o 'lg a n so h a la rd a) qulay sh a ro itla rn i k afo latlash i, shaxsiy yoki q a rz olin g an kap ital bilan tavakkal qilib ish b o sh lag an tad b irk o rlarg a ish o n ch va z a ru r b arq aro rlik n i yaratish i kerak. [q tis o d iy is lo h o tla rn i c h u q u rla s h tiris h , k ic h ik b iz n e s va x u su siy ta d b irk o rlik n i riv o jla n tirish re s p u b lik a m iz d a o ‘tk a z i- la y o tg a n iq tis o d iy is lo h o tla m in g a so siy y o 'n a lis h la r id a n b iri h iso b la n a d i. Bu esa iq tiso d iy ra q o b a tn in g riv o jla n ish i, is te ’m ol b o z o rin i to v a r va x izm at turlari bilan toM dirish, s h u n in g d e k xu su siy ta d b ir k o rla r n in g keng q a tla m in i y a ra tish n i ta q o z o e ta d i. B u larni hisobga o lib , bugungi k u n d a resp u b lik ad a quyidagi m asa - la la rn i hal etish lozim : — a h o lin in g keng tab a q a la rin i b o z o r faoliy atiga o lib kirish, u lard ag i b o q im a n d a c h ilik , iste ’m o lc h ilik p sixologiyasini b a rta ra f e tish , a h o lid a xususiy tad b irk o rlik , k ich ik b izn es faoliyati bilan faol s h u g 'u lla n is h istagini u y g 'o tish ; — q ish lo q x o ‘ja lig id a g i iq tiso d iy m u n o s a b a tla rn i tu b d a n y an gilash , d e h q o n va ferm er x o ‘jalik la r faoliyatini y a n a d a rivojlan tirish h a m d a u la r so n in i im k o n q a d a r o sh irish , h u d u d la rd a k ich ik k o rx o n a la r tashkil etish y o ‘li bilan v a q tin c h a ishsiz y u rg an kishi- larn i q o ‘sh im c h a ish jo y lari bilan ta ’m in lash ; — m in taq a d a b o z o r m u n o sabatlari va in fratu zilm an i jad a lla sh - tiris h , iq tiso d iy ra q o b a tn i riv o jlan tirish u c h u n s h a rt-s h a r o itla r y a ra tish ; — respublika aholisin in g ortib bo ray otgan talab va ehtiyojlarini to 'la ro q qondirishga xizm at qiluvchi ijtim oiy va iqtisodiy sharoitlarni b a rp o etish; — k o ‘rsa tila d ig a n x izm a tla r turi va m iq y o sin i keskin o sh irish , b a n k , a u d ito rlik , k on salting h a m d a turli v o sitach ilik fao liy atlarin i hozirg i z a m o n fan va texnikasi yutuqlari aso sid a yuksak saviyada tash k il etish n i t a ’m in lash ; — k o rx o n alarn i b o sh q arish sam arad o rlig in i o sh irish , u larn in g iq tiso d iy jih a td a n m u staq il b o 'lish la rin i t a ’m in lash u c h u n sh a rt- s h a ro itla r y a ra tib berish; — jo y lard a ishlab chiqariladigan m ah su lo tla r turlari va hajm in i b o z o r talab larig a k o ‘ra o so nlik bilan m o sla sh tira o lad ig a n iste’m ol b o z o rin i to v ar bilan t o ‘ldirib, eksport u c h u n m ol c h iq a ra o ladigan k ich ik k o rx o n ala rn i jo riy etish. M a ’lum ki, respublikada m eh n atg a layoqatli a h o lin in g 65,3 foizi q ish lo q lard a y ash ay d i. Bu q ish lo q jo y la rd a ta d b irk o rlik n in g rivoji u c h u n ju d a k a tta im k o n iy a tla r m avjudligini k o ‘rsatad i. S h u bilan b ir q a to rd a , q ish loq x o ‘jalig i ishlab c h iq a rish id a b a n d b o ‘lgan o rtiq c h a ish ch i k u ch larin i x izm at k o ‘rsatish , qay ta ishlash va shu kabi y o 'n alish larg a qayta taqsim lash kerak. Q ishlo qd a tadbirkorlik, u n in g kichik biznes sh ak llarin i riv o jlan tirish bilan b o g ‘liq turli b oshqaru v p o g 'o n a la rid a tash k iliy -iq tiso d iy m asa lala m i hal etish u stuv or m asa lala r q ato rig a kiradi. Bu m aq sad lam i am alga oshirish u c h u n m am la k a tim iz m iq y o sida quyidagi m asalalarni hal etish lozim : — b o z o r iqtisodiyoti s h a ro itid a ishlash u c h u n raq o b a tb ard o sh k a d rla r tay yo rlash va u larn in g m alak asin i oshirish; — h u d u d la rd a haq iq iy tad b irk o rlik m u h itin i y aratish ; — kich ik b izn es va xususiy tad b irk o rlik faoliyatini m oliyaviy qo ‘ llab- q u w a tla s h ; — kich ik b iznes va tad b irk o rlik fao liyatin i h u q u q iy bazasini m u sta h k a m la sh ; — k ich ik biznes va xususiy tad b irk o rlik fao liy atin i tex nologik jih o z la r b ila n t a ’m in lash n i q o ‘lla b -q u w a tla sh ; — islo h o tla r natijalarini rek lam a va a x b o ro t xizm ati v ositalari orqali keng o m m a g a etkazish. T ad b irk o rlik faoliyati rivojlanishida soliq va savdo sohalaridagi davlat siyosati m uh im rol o 'y n ay d i. T ad qiq o tlarn in g k o 'rsa tish ic h a sh u so h ad ag i ch ek lovlar k ichik b izn es rivojidagi k o ‘p g in a m u a m - m o la rn in g y u zag a kelishiga sab ab b o ‘ladi. S o ‘rov o ‘tk a z ilg a n tad b irk o rlarn in g 75 foizi m o liy a -k re d it tizim in i tak o m illash tirish , 52,5 foiz soliq va 69 loizi m o d d iy -te x n ik a resurslari bilan savdo qilishni yaxshilash lozim ligi t o ‘g ‘risid a fikr bildirganlar. S h u n in g u c h u n islohotlam ing hozirgi bosqichida bu sohalarda tadbirkorlikka t o ‘siq b o ‘lay otg an o m illa rn i tah lil qilish va ularni b o z o r talablari doirasida b aho lash m uhim aham iyatga ega. Qisqa xulosalar T a d b irk o rlik d e g an d a y u rid ik va jis m o n iy shaxslar to m o n id a n m a h s u lo t ish la b c h iq a ris h (x iz m a tla r k o ‘rsa tis h ) y o ‘li b ila n tavakkal qilib, o ‘z m ulkiy javobgarligi asosida am alga o shirilad igan tash abb u sk orlik faoliyati tu sh u n ilad i. T a d b irk o rlik n in g shakllanishi va rivojlanishi u c h u n iq tiso d iy , siyosiy, ijtim o iy va hu q uqiy s h a rt-s h a ro itla r yaratilg an b o 'lis h i lozim . T a d b irk o rlik ijtim o iy m u n o s a b a tla r n a m o y o n b o 'lis h in in g s h a k lla rid a n biri sifa tid a faqat ja m iy a tn in g salohiyatini o sh irish g a k o ‘m ak la sh ib q o lm a y , balki h a r q a n d a y in so n n in g qob iliy ati va m a h o ra tin i n a m o y o n etish u c h u n q u lay z a m in y a ra ta d i, m illiy b o y lik la m in g k o 'p a y tiris h v a ja h o n integrasiyalashuvi ja ra y o n id a m illiy ru h n i sa q la b q o lish g a y o rd a m b e ra d i. S h u n in g u c h u n ta d b irk o rlik n i riv o jlantirish va u n in g h u q u q iy bazasini m u s ta h - kam lash g a d av lat to m o n id a n k atta e ’tib o r berilm oqda. Download 4.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|