Óz betinshe jumíSÍ

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI


ÁJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁLEKETLIK PEDAGOGIKA INSTITUTÍ SÍRTQÍ TÁLIM FAKULTETI GEOGRAFIYA HÁM EKANOMIKALÍQ BILIM TIYKARLARÍ BAǴDARÍ 1-KURS STUDENTINIŃ O'ZBEKSTANNIN' GEOLOGIYA PANINE PALEONTOLOGIYA TIYKARLARI
PA'NINEN


ÓZ BETINSHE JUMÍSÍ


Tema: Paleontologiya tiykarları. Paleontologiya páni haqqında túsinik

Tayarlaǵan _________________ E. Pirnazarov
Qabıllaǵan_________________Q. Seytniyazov

Paleontologiya tiykarları. Paleontologiya páni haqqında túsinik
Jobası:

1. 
   Paleontologiya haqqında qısqasha túsinik
   
2. 
   Xalıq aralıq geoxronologik (stratigrafik) shkalanıń tiykarǵı siyasiy gruppaları
   
3. 
   Discoasterasea haqqında
   

Kirisiw
Paleontologiya (paleo- áyyemgi hám yun. ontos — jonzot hám logos -pán, táliymat ) — ótken zaman geologik dáwirlerde ámeldegi bolǵan, qazilma qaldıqları saqlanǵan organizmler, olardıń turmıs iskerligi hám oriktotsenozlar (toshqotgan organizmler) haqqındaǵı pán. P. 2 iri bólim — paleozoologiya hám paleobotanikadan ibarat.
Toshqotgan organizmler tuwrısındaǵı dáslepki maǵlıwmatlar áyyemgi dáwirden tábiyatshi ilimpazlarǵa málim. Biraq bul toshqotganlar qirilib ketken organizmlerdiń qaldıqları ekenligi haqqında ele anıq oyda sawlelendiriw júzege kelmegen edi. Tábiyatshilerden Daniyalıq N. Steno hám ingliz R. Guk o'lib ketken haywanlardıń túrleri haqqında dáslepki pikirlerdi búydewgen. 18-ásir ortaları Rossiyada M. v. Lomonosov, Fransiyada J. Byuffon hám Jiro-Sulavi, Ullı Britaniyada J. Getton hám basqa ideyalarınıń rawajlanıwı menen qáddi. dáwir janlı tábiyaatındaǵı úzliksiz ózgerisler hám ótken zamandı biliwdiń zárúrligi haqqındaǵı qaraw tárepdarları barǵan sayın ko'paya basladı. Britaniyalıq Ol. Smit birinshi bolıp omırtqasız toshqotgan organizmler tiykarında qatlamlardıń salıstırmalı geologik jasını anıqladi hám sol tiykarda dáslepki geologik kartanı tuzdi.
P.pán retinde tariyxıy geol. menen tıǵız baylanıslı halda payda boldı. Hár 2 pán tiykarlawshisi J. Kyuvye esaplanadı ; ol kolledjda " Qazilmalar tariyxı" páninen sabaq bergen hám sút emizuvchilarning qazilma suyeklerin tereń salıstırıwiy-anatomik úyreniw nátiyjesinde omırtqalılar P. sini jaratqan (1808). Keyin fransuz botanigi A. Bronyarning " Qazilma ósimlikler tariyxı" baspa etil-gach, paleobotanika vujudga keddi. J. Kyuvye hám A. Bronyar (1811) geol. de tas-qatqan organizmler haqqındaǵı qıyallardı rawajlantirdilar; olardıń hár ikkisi qazilmalar menen házirgi zaman organizmlerin óz-ara baylanıstırıp, apatlar teoriyasın yoqlab shıqtılar. " P. " terminin 1 marta (1822) fransuz zoologi A. de Blenvil isletgen. Dáslepki evolyusion teoriya tiykarlawshisi bolǵan J. B. Lamark omırtqasızlar P. sini jaratqan. 19 -ásir dıń 1 yarmida P. de túrlerdiń ózgermeytuǵınlıǵı hám olardıń turmısında izbe-iz keskin ózgerisler bolıp turıwı haqqındaǵı ideya húkimran bolǵan. Usınıń menen birge, bul ulıwma qarawlardı shveysariyalik L. Agassis, AngliyalıqA. Sejvik hám Fransiyalıq A. D. Orbinilar rawajlantirdilar. Nátiyjede stratigrafik P. qáliplesti hám 40 -jıllardıń basında Jerdiń ulıwma stratigrafik shkalası islep shıǵıldı.
19 -ásirdiń 60 -jıllarından P. de jańa basqısh vujudga kelip, ol tábiyattanıwlıq pánleriniń keyingi rawajlanıwına úlken tásir kórsetken evolyusion teoriyanıń jaratılıwı (Darvinning " Túrlerdiń kelip shıǵıwı" shıǵarması, 1859 -jıl ) menen baylanıslı. 19 -ásirdiń kóplegen paleontologlari darvinist bolmasalarda, evolyusionizm ideyaların P. de tez yoya basladılar. v. O. Kovalevskiy házirgi evolyusion P. dıń anıq tiykarlawshisi retinde zárúrli orın tutadı. Onıń omırtqalılar P. si hám Avstriyalıq geolog Neymayrning omırtqasızlar P. siga tiyisli dóretpelerinen keyingi-na darvinizm paleontologik tıykarǵa iye boldı. Omırtqalılar P. si evolyusiyaning teoriyalıq máselelerin islep shıǵıwda zárúrli áhmiyetke iye.
P. biologiya, sitologiya, bioximiya, biometriya sıyaqlı pánler menen tıǵız baylanıslı bolıp, bólekan olardıń metodlarınan paydalanadı. Ol salıstırıwiy anatomiya, xayvonlar hám ósimlikler morfologiyası hám sistematikasi menen tıǵız baylanıslı bolıp, bul pánler bir-birin boyitmoqda. Morfologiyalıq funksional analiz hám qazilmalarning skeletlari strukturası morfogenezini úyreniw P. ni fiziologiya, embriologiya, biomexanika menen jaqınlastıradı. Qáddi. organizmlerdi salıstırmalı-tariyxıy úyreniw nátiyjesinde P. ekologiya, biogeotsenologiya, biogeografiya, gidrobiologiya hám okeanologiya menen barǵan sayın kóbirek baylanıstırnıp atır. Jer tuwrısındaǵı pánler ishinde P. dıń áhmiyeti barǵan sayın artıp barıp atır. Geol. 18—19 -ásirlerde stratigrafiyaning payda bolıwı menen Jer haqqındaǵı tariyxıy pánge aylandı. Tábiy tańlanıw teoriyası, evolyusion processtiń páseńlewsiz keshiwi haqqındaǵı konsepsiyasına tayanǵan evolyusion táliymat P. dıń stratigrafik geol. de qollanıwı zárúrli áhmiyetke iye boldı. Litologik fatsial haritalar tariyxıy geol. de úlken áhmiyetke ıyelewi menen birge, kumir, neft, gaz, boksit, duz, fosforit hám basqa paydalı qazilmalarni izlep tabıwda da zárúrli qural bolıp tabıladı.
A. D. Arxangelskiy, v. N. veber, A. P. Karpinskiy hám basqa Orta Aziyada, atap aytqanda, Ózbekstanda dáslepki paleontologik izertlewler aparıwǵan. Ózbekstanda P. dıń rawajlanıwı v. A. vaxrameyev, S. X. Mirkamolova, O. I. Sergunkova, Ye. A. Repman, K. A. Alimov, Ya. X. Iminov, N. Eshnazarov, R. Abdullayev hám basqa atları menen baylanıslı.