Òz betinshe Tema: Qaraqalpaq tilin oqitiwda zamanagoy texnalogiyalardin àhmiyeti Tayarlaģan

Geigrafiyaliq orni
Qaraqalpaq tilinde, tiykarınan, Ózbekstan Qaraqalpaqstan Toliq huqıqlı Respublikasında sóylesedi. Awǵanstanda 2000 ǵa jaqın xalıq hám Rossiya, Qazaqstan, Túrkiya hám dúnyanıń basqa bólimlerinde kishilew diasporalar qaraqalpaq tilinde sóylesedi.

Jazba kórinisi

1928-jılǵa deyin qaraqalpaq tilinde jazıw ushın arab álipbesi qollanılǵan. 1928 hám 1940-jıllar aralıǵında latın grafikası qollanılǵan, hám onnan keyin kirill grafikasına ótilgen. Ózbekistan Respublikasınıń ǵarezsizliginen keyin latın grafikasına qaytıwǵa qarar etildi hám házirgi waqıtta Qaraqalpaqstanda basqıshpa-basqısh ótiw ámelge asırılmaqta. Tómende úsh álipbe hám háriplerdiń Xalıqaralıq fonetikalıq álipbe (IPA)daǵı belgilewleri kórsetilgen. Latın álipbesinde sáwlelendirilmegen kirill háripleri juldızsha menen belgilengen. Jańa qaraqalpaq álipbesine sońǵı ózgertiwler 2016-jılda kiritilgen: apostroflı háripler ornına ótkir noqatlı háripler kiritilgen[2]. Solay eken, jańa qaraqalpaq álipbesi de tap jańa qazaq hám ózbek álipbelerin ańlatıp ketedi, yaǵnıy ótkir háripler menen háreket etedi

Qaraqalpaq tili boyinsha materiallardin jiynaliwi.
Qaraqalpaq tili boyinsha birinshi lingvistikaliq magliwmatlar vengriyali orientalist ham belgili sayaxatshi, professor Arminiy Vamberidin (1831 yamasa 18321913) «Cagataische Sprachstudien» (Leipzig, 1867) atli shagatay tili boyinsha izertlewlerinde keltirilgen. Ol ozinin bul miynetinde shagatay ham qirgiz (qazaq) tillerindegi sozler menen salistiriw ushin qaraqalpaq tilinen togiz soz ham tort qatarliq bir qosiqti misal sipatinda bergen. A. Vamberidin keltirgen materiallari ayiriqsha ahmiyetke iye emes, sebebi olar sani jaginan az, sozler duris awdarma islenbegen ham olar aytiliwi boyinsha qate jazilgan.
A. Vamberi ozinin turkiy xaliqlardin klassifikaciyasinda qaraqalpaqlardi qazaq, qirgiz, uygir, ozbek ham turkmen xaliqlari menen bir qatarda Orayliq Aziyadagi turkiy xaliqlarga jatqargan. Al qaraqalpaq tilin ayirim fonetikaliq ham leksikaliq belgileri boyinsha qazaq tiline, grammatikaliq belgileri boyinsha qirgiz ham ozbek tillerine jaqinlastiradi.
Persiya shaxzadasi, oficer Riza-Kuli-Mirza ozinin Peterburgtan Xiywaga sapari dawirinde sol waqittagi Amiwdarya oblastinin Shimbay uchastkasinda bolip, diniy mazmundagi qaraqalpaqsha eki qosiqti jazip algan ham qaraqalpaq tilin turkmen tilinin yawmit dialektine jaqinlastirgan.
Akademik Vasiliy Vasilevich Radlov (18371918) ozinin belgili klassifikaciyasinda qaraqalpaq tilin bashqurt, qazaq, qirgiz, nogay ham tatar tilleri menen birge turkiy tillerdin batis toparina jatqargan. Biraq V.V. Radlovtin izertlewlerinde qaraqalpaq tilinin strukturaliq belgilerin korsetetugin bir de magliwmat ushiraspadi.
Professor Platon Mixaylovich Melioranskiy (18681906) ozinin qazaq tili boyinsha izertlewlerinde qaraqalpaq tilinin qazaq tilinen azli-kopli ozgesheliklerdin bar ekenligin aytqan ham qaraqalpaq tilinin ele izertlenilmey atirganligin ham ol boyinsha materiallardin joq ekenligin atap otken.