ЎЗ Ўзбекистон республикаси давлат статистика қЎмитаси кадрлар малакасини ошириш ва статистик

Вахобов А.А. 
Мамадов С.В. 
Современные 
информационно-коммуникационные 
технологии цифровой экономики: проблемы развития. 
 
Шермухамедов А.
Холбоев Б.М. 
Программные 
средства, 
реализующих 
алгоритмы 
нейровычислений для решения задач прогнозирования в 
статистике 
 
Сиддиков А. Ж. 
Рақамли иқтисодиёт шароитида миллий статистикада 
даромадлар 
усулида 
ҳисобланган 
яим 
ҳажми 
маълумотларининг шакллантирилишини жадаллаштириш 
 
Қувандиқов А.Н. 
Кенжабаев А.Т. 
Рақамли иқтисодиётни ривожлантиришнинг мамлакат 
иқтисодий ўсишига таъсири 
 
Akhmedova S. H. 
Economic systems and artificial intelligence 
 
Абдуллаева М. 
Методика контроля знаний студентов в системах 
дистанционного образования 
 
Ахмедова С.Х. 
Некоторые 
теоретико-методические 
рекомендации 
различных 
стран 
по 
особенностям 
улучшения 
статистического анализа развития цифровой экономики 
 
Бутабоев М.Т. 
Большие данные (big data) как главный ресурс цифровой 
экономики 
 
Саттарова Б,Ш 
Влияние стратегии развития искусственного интеллекта на 
формирование человеческого капитала 
 
Кучкаров Т.С. 
Вопросы 
цифровизации 
национальной 
экономики 
Республики Узбекистан  
 

---

340 
RAQAMLI IQTISODIYOT VA RAQAMLASHTIRISH SAMARADORLIGI
Raximov S.D. 
Toshkent davlat transport universiteti 
Bugungi kunda "raqamli iqtisodiyot" atamasi keng tarqalgan. Keng tarqalgan 
nazariyalardagi kabi faqatgina amaliyotda qo‘llanilmoqda, hozirda uning talqini haqida 
konsensus mavjud emas. Shunga binoan taniqli Sten Kaplan [1] bayonotlar ishlab 
chiqilgan, xavf tahlili texnikasida, dunyodagi muammolarning 50 foiz yuzaga 
keladigan holatlar tufayli bir xil so‘zlar turli tushunchalarni belgilanadi va bir xil 
tushunchalar kabi talqin qilinadi. Bu xulosa odatiy hisoblanadi va raqamli iqtisodiyot 
uchun qayerda tez-tez jalb qilish, raqamli e'tibor, shu bilan bir qatorda "raqamli 
iqtisodiyot" atamasi jurnalistlar tomonidan keng foydalanib kelinmoqda. Bu boradagi
mutaxassislar har xil turdagi yo’nlishlarni raqamlashtirishga harakat qilmoqdalar. 
Buning natijasida semantik sur’atlarda o‘zgarishlar doimiy ravishda ortib bormoqda. 
Natijada yangi chegaralarni xiralashtirish xavfi, bilim sohalarini yanada 
takomillashtirish, xavfni yo‘qotish identifikatsiya va yangi investitsiyalar jozibadorlik 
kasb etmoqda. Shakllanish muammolarining dolzarbligi raqamli iqtisodiyot 
miqyosdagi ikkala o‘sish sur’ati tufayli ijtimoiy aloqalar va ijtimoiy tarmoqlar orqali 
samaradorlikni yaxshilaydigan raqamli platformalar juda ko’paymoqda. Tezligi va 
xilma-xilligi almashinuvlar (murojaat qilish, texnologiyalar qurilgan diskretlik 
belgilaridan foydalanish bo‘yicha, dasturlash va algoritmik ishlab chiqarish 
jarayonlar), umuman olganda tubdan yangi va kengroq imkoniyatlar ochiladi. Va 
samaradorligining o‘sishi ishlab chiqarish, iqtisodiyot rivojlantirishi va jamiyatning 
barqarorligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi kurs bo‘yicha Jahon iqtisodiyoti 
mutaxassislari forum, salohiyatida raqamli transformatsiyalar (qanday qilib ommaviy 
qo‘llash natijasi kamaytirish uchun raqamli texnologiyalar har xil xarajatlardan va 
qanday qilib jarayonni optimallashtirish vositasi iqtisodiyotda, jamiyatda shuningdek 
qanday qilib yangi tarmoqlarning paydo bo‘lishi natijasi) jihatidan 100 trillion 
dollardan ortiq baholanadi.
"Raqamli" atamasiga qaytishda iqtisodiga e'tibor qaratish lozim bu yo‘nalishlar, 
shakllar va tegishli faoliyat AKTdan foydalanish, raqamli texnologiyalar va yirik tahlil 
ma'lumotlar juda tez rivojlanmoqda. Bunda ikki yo’nalishni tushinish va tushuntirish 
juda ham dolzarbdir. Raqamlashtirishning kontseptual apparati, uning oqimini 
baholash holati va istiqbollari tegishlicha hodisaning mantiqiy asoslar va nazariyani 
talab qiladi. Chuni ikkita asosiy jihatni takidlash kerak: raqamlashtirish va raqamli 
iqtisodiyot. Birinchisi uzoq murakkab ko‘p qirrali ishlab chiqarishni o‘tkazish jarayoni, 
boshqaruv texnologiyalari va axborot resurslari yaroqli holatda samarali qo‘llash 
uchun raqamli qurilmalar va texnologiyalarga erishishni quyidagi maqsadlar o‘z ichiga 
oladi:[2] 

xarajatlarni kamaytirish va oshirish ishonchliligi, tizim ajratish, uzatish va tahlil 
qilish ma'lumotlar (diskret tufayli sensorlar, narsalar Interneti, RFID teglari va 
boshqalar); 

xarajatlarni kamaytirish va soddalashtirish iqtisodiyotdagi aloqa va jamiyat 
(jarayon va aloqa kanallari); 

---

341 

odamlarning o‘zaro ta'siriga qarshi ko‘p tizim yaratish va biznes jarayonlariga 
muvofiq vertikal va gorizontallar (tashkiliy raqamli tizimlari). 
Ma'lumot oqimini avtomatlashtirish, raqamlashtirish, J. Neysobit tomonidan 
ta'riflanganidek, rivojlanish megatrendisidir. Iqtisodiyotga asoslangan kibernetika 
yolg‘on usullari va nazorati, katta ma'lumotlar va sun'iy intellekt. 
Raqamlashtirish jarayoni maqsadga muvofiq keng va torroq ma'noda. 
Birinchidan ko‘p o‘lchovli deb tushuniladi. Tashkiliy va texnologik ommaviy qo‘llash 
jarayonlari yangi raqamli texnologiyalar maqsadida ishlab chiqarish, boshqaruvda 
xarajatlarni kamaytirish va oshirish amalga oshirish tezligining biznes jarayonlari. 
Ikkinchisida qisman torroq texnik tekislikda bu analogdan o‘tishni anglatadi (uzatish), 
qayta ishlash shakllari va ma'lumotlarni taqdim etish (ma'lumot) raqamlashtirish, ilova 
orqali tegishli texnologiyalar va platformalar orqali amalga oshiriladi. Iqtisodiy 
mantiqqa ko‘ra raqamlashtirish foydalarni oydinlashtiradi. Samaradorlik omillari 
quyidagilar bilan belgilanadi 

oldindan foydalanishni tezlashtirish. Yangi bozor tufayli imkoniyatlar 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tashqi muhitdan raqamli signallar olish; 

xizmat sifatini oshirish soddalashtirish orqali mijozlar va ma'lumotlarni 
yig‘ish, xarajatlarni kamaytirish, shaxsiylashtirish uchun doimiylikni saqlash ular bilan 
uzviyaloqasi;

imkoniyatlarini 
kengaytirish 
biznes 
jarayonlarini 
optimallashtirish 
(maksimal istisno bilan kechikishlar), shuningdek, ularning orqali soddalashtirish va 
tezlashtirish raqamli qurilmalar;

Maqsadli auditoriyani ko‘paytirish va geografik qamrov foydalanish orqali 
qabul qilish raqamli kanallarning barcha shakllari va ularning aloqa nuqtalari. 
Bu omillar taktikaga ega ahamiyati va boshqalar korxonaga xos xususiyat 
foydalanishga o‘tadi. Ishlab chiqarishda raqamli texnologiyalar orqali mahsulotlarni 
sotish. Milliy shaxsni shakllantirishda raqamlashtirish strategiyalar va raqamli 
iqtisodiyot muhim ahamiyatga ega ekanligini hisobga olish kerak. Raqamlashtirish 
amalga oshirilayotganda o‘sib borayotgan ijtimoiy aloqalar tarmoqlar orqali amalga 
oshirildi. Iqtisodiyot va jamiyatni rivojlantirish uchun raqamli platformalar almashinuv 
tezligi va xilma-xilligi tubdan yangicha ko‘rinish aks etadi.
 Аdabiyotlar ro’yxati 
1. Kaplan S. The Words of Risk Analysis // Risk Analysis 
2. Digital 2019: global digital overview. Value creation and capture: implications 
for developing countries. UNCTAD, 2020.