Заголовок презентации

REJA

• O’simlik tushunchasi
• O’simliklarni paydo bo’lishi

Ajratuvchi to’qima va uning tuzilishi

Ajratuvchi toʻqimalar—bu oʻsimlik organizmidan metabolik ayiruv mahsulotlarini olib tashlash uchun xizmat qiluvchi toʻqimalar hisoblanadi[1].

Ajratuvchi toʻqimalar—bu oʻsimlik organizmidan metabolik ayiruv mahsulotlarini olib tashlash uchun xizmat qiluvchi toʻqimalar hisoblanadi[1].

Ajratuvchi toʻqimalar sekretor va ekskretorga boʻlinadi. Sekretsiya toʻqimalarida metabolik chiqindilar alohida hujayralar, sutli, lizogen idishlar ichida saqlanadi va ekskretator toʻqimalarda ular tashqariga (bez tuklari, nektarlar) yoki hujayralararo boʻshliqqa (shizogenik idishlar) chiqarib tashlaydilar[

Ajratuvchi toʻqimalar oʻsimlikda oʻziga xos, maxsus hududga ega emas, ular koʻproqva baʼzan kamroq tarqalgan boʻlib turli xil kelib chiqishga ega. Ularning baʼzilari protoderma hosilalari (ekzogen tuzilmalar)boʻlib, boshqalari asosiy meristema, tomir meristemalari (kambiya va prokambiy) yoki doimiy toʻqimalar boʻladi. Masalan^ floema (endogen tuzilmalar). Ajratuvchi toʻqimalarning rivojlanishidan oldin sekretor tuzilmalari shakllanad
Gistologik tuzilishi

O'simliklarning oziqlanish jarayonida atrof muhitdan gazsimon (fotosintez) va suyuq (suv va unda erigan mineral tuzlar) moddalarni shimib olishga moslanishi natijasida ularning tanasi yuzasi tobora kengayib borgan. Yuksak oʻsimliklarda tana yuzasining kengayishi va ixtisoslashuvi toʻqimalar va vegetativ organlarning rivojlanishiga olib kelgan (qarang Toʻqima, Vegegpativ organlar). O'simliklar tuzilishining koʻpchilik muhim xususiyatlari ularning oʻsishi va koʻpayishi, shuningdek, tarqalishiga moslanishi bilan bogʻliq.

O'simliklarning oziqlanish jarayonida atrof muhitdan gazsimon (fotosintez) va suyuq (suv va unda erigan mineral tuzlar) moddalarni shimib olishga moslanishi natijasida ularning tanasi yuzasi tobora kengayib borgan. Yuksak oʻsimliklarda tana yuzasining kengayishi va ixtisoslashuvi toʻqimalar va vegetativ organlarning rivojlanishiga olib kelgan (qarang Toʻqima, Vegegpativ organlar). O'simliklar tuzilishining koʻpchilik muhim xususiyatlari ularning oʻsishi va koʻpayishi, shuningdek, tarqalishiga moslanishi bilan bogʻliq.

O'simliklarning kelib chiqishi yerda hayot paydo boʻlishining ilk rivojlanish davrlariga toʻgʻri keladi. Bunda Arxey erasida
(bundan 3 mlrd. yil oldin) koʻkyashil suvoʻtlar (sianobakteriyalar)
ga oʻxshash organizmlar paydo boʻlgan. Haqiqiy suvoʻtlar proterozoy erasida, yashil va qizil suvoʻtlar paleozoyning boshlarida paydo boʻganligi taxmin qilinadi. Dastlabki yuksak O'simliklar — riniofitlar proterozoy va paleozoy chegarasida kelib chiqqanligini ehtimol qilish mumkin. Ularda ildiz oʻrniga rizoidlari boʻlgan. Karbonda daraxtsimon qirqquloqlar kelib chiqqan; permda ular oʻrnini hozirgi qirqquloqlar egallagan. Karbonda ignabargli oʻsimliklar paydo boʻlgan, trias va yura davrlarida ular keng tarqalgan. Boʻr davrining boshlarida gulli O'simliklar (yopiq urugʻlilar) hosil boʻlgan va shundan soʻng ular Yer florasida hukmron boʻlib qolgan.
O'simliklar Yerda mavjud boʻlgan barcha tirik organizmlar hayotida katta ahamiyatga ega. Hayvonlar va odamning hayotini O'simliklarsiz tasavvur qilib boʻlmaydi. Faqat yashil xlorofillga ega boʻlgan O'simliklar anorganik moddalardan organik birikmalarni sintezlash orqali quyosh nuri energiyasini toʻplaydi; ayni vaqtda O'simliklar atmosferadan S02gazini olib, atmosferaga deyarli barcha tirik organizmlarning nafas olishi uchun zarur boʻlgan kislorod chiqaradi. Shu yoʻl bilan yashil O'simliklar atmosfera tarkibining doimiyligini saqlab turadi. O'simliklar organik moddalarni hosil qiluvchi produtsentlar sifatida oziq zanjirining asosini tashkil etadi.

O'simliklarning gʻoyat xilmaxil turlaridan urugʻli O'simliklar, asosan, gulli O'simliklar katta ahamiyatga ega. Urugʻli O'simliklar oziq-ovqat, kiyimkechak, yoqilgʻi, qurilish materiallari va boshqalarni beradi (qarang Madaniy oʻsimliklar). Odam juda katta maydonlarda madaniy O'simliklarning sunʼiy qoplamlari (ekin ekiladigan dalalar, bogʻlar, xiyobonlar va boshqalar)ni barpo etishni, O'simliklarning xilmaxil navlarini yaratishni bilib olgan. 

O'simliklarning gʻoyat xilmaxil turlaridan urugʻli O'simliklar, asosan, gulli O'simliklar katta ahamiyatga ega. Urugʻli O'simliklar oziq-ovqat, kiyimkechak, yoqilgʻi, qurilish materiallari va boshqalarni beradi (qarang Madaniy oʻsimliklar). Odam juda katta maydonlarda madaniy O'simliklarning sunʼiy qoplamlari (ekin ekiladigan dalalar, bogʻlar, xiyobonlar va boshqalar)ni barpo etishni, O'simliklarning xilmaxil navlarini yaratishni bilib olgan. 

Ammo O'simliklarni koʻp miqdorda yigʻib olish va O'simliklar boyliklaridan oqilona foydalanmaslik ularning juda katta maydonlarda yoʻqolib ketishiga olib keldi; koʻplab oʻsimlik turlarining butunlay yoʻqolib ketish xavfi tugʻildi. Shu sababdan, Oʻzbekistonda O'simliklarni himoya qilish va ularning tabiiy boyliklaridan oqilona foydalanish toʻgʻrisida maxsus qonun qabul qilingan (qarang Tabiashni muhofaza qilish). Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga noyob va yoʻqolib borayotgan O'simliklar turlari kiritilgan. O'simliklarni botanika fani oʻrganadi. 

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT