Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti falsafa kafedrasi ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma

Takrorlash uchun savollar:
1. Diniy ekstremizm va terrorizmning Markaziy Osiyoda namoyon bo’lishining o’ziga xos xususiyatlari nimalarda ko’rinadi?
2. Diniy ekstremistik harakatlarning Markaziy Osiyoga nisbatan qanday g’arazli maqsadlarni ko’zlamoqda?
3. Markaziy Osiyoda faoliyat yuritishga intilayotgan qanday diniy ekstremistik tashkilotlar mavjud?
4. Yoshlar va xotin-qizlar orasida ekstremistik g’oyalarni tarqatishga urinishning asosiy sabablari va ularni oldini olish yo’llari haqida nima deyish mumkin?


7-мавзу. XX asrning ikkinchi yarmida terrorchi tashkilotlarning kuchayishi


Reja:
1. ETA «Basklar mamlakati va Ozodlik» tashkiloti.
2. Ozod yer yoki Ozod zamin tashkiloti
3. Irlandiya respublikasi armiyasi
4. Qizil Armiya fraksiyasi
5. Qizil brigadalar
6. “Ku Klux Klan” – миллатчи ва террор ташкилоти.


Таянч тушунчалар: ЭТА, «Basklar mamlakati va Ozodlik», Ozod yer yoki Ozod zamin, ИРА, Qizil Armiya fraksiyasi, Qizil brigadalar, “Ku Klux Klan”.


1. ETA «Basklar mamlakati va Ozodlik» tashkiloti.
ETA (bask. ETA; Euskadi Ta Askatasuna; (Eushkadi Ta Ashkatasuna) – «Basklar mamlakati va Ozodlik» tshkiloti. - Avvalgi bask radikal, separatistlarining millatchi tashkiloti. Ular basklar mamlakatining mustaqilligini himoya qilib, Ispaniya shimolida va Fransiyaning janubi-g'arbiy qismida tashkil etilgan. 1959 yildan 2018 yilgacha faoliyati kuzatilgan.
Bask millatchilik tashkilotiga Bask millatchiligining mafkurachilari va asoschilari - aka-uka Luis (Ispaniya) (1862-1951) va Sabino (1865-1903) hamda Aranalar asos solishgan. Ular 19-asrda Ispaniya Basklar mamlakatini o'z mustamlakasiga aylantirganligini va basklar zaminini yaratish orqali to'liq mustaqillikni talab qilganligini e'lon qilgan. To'rtta ispan konfederatsiyasi (Biskay, Gipuzkoa, Alava va Navarre) va uchta fransuz mintaqasi (Zuberu, Labur va Quyi Navarra)da basklar yashagan.
Ular Bask milliy g'oyasining asoslarini shakllantirishdilar, o`z bayrog`i va milliy bayramlarni qayta tikladilar. 1894 yilda birinchi bask millatchi partiyasi (BNP) vujudga keldi.Hokimiyat tepasiga kelganidan keyin general Fransisko Franko Ispaniya Respublikasi (1936) davrida qo'lga kiritilgan Basklar mamlakatining avtonomiyasini bekor qildi. Bask tili ta`qiqlab qo`yildi. Faqat kitoblar nashr etilib, gazetalar nashr qilindi, radio va televizion ko'rsatuvlar davom etdi.
O'tgan asrning 60-yillarida bask ta`lim tizimi “Ikastola” maktabida yaratilgan edi. Bizkay va Gipuzkoaning Bask viloyatlari "xoin viloyatlari" deb e'lon qilindi va dushman hududlar hisoblangan Navarra va Alava "sodiq viloyat" deb hisoblandi.
1937 yil 26 aprelga kelib milliy ozodlikning ko'p asrlik ramzi bo'lgan Bask ibodatxonasi Guernika vayron qilindi. Biskay va Gipuzkoada esa diktatura davrida bir necha bor favqulodda holat joriy etilgan.
ETA tashkiloti 1959 yil 31 iyulda General Frankoning diktaturasiga qarshilik harakartlari bilan qayta tashkil etildi. ETAni tashkil qilish 1962 yilda o'tkazilgan Bask chap millatchilarining qurultoyida yakunlandi. Tashkilotning asosiy maqsadi mustaqil Bask davlati - Euskadi tashkil etilishi ekani e'lon qilindi.60-yillarning boshlaridan ETA a'zolari mansabdor shaxslar va jandarmlarga suiqasd qilish, shuningdek politsiya stansiyalari, kazarmalar va temir yo'llarni portlatish amaliyotini boshladilar. 1962 yilda avtoritar Franko rejimining "Bask mamlakati va Erkinligi" qatag'onidan so'ng, u bir muncha vaqt faol harakatlardan voz kechishga majbur bo'ldi. Qayta tiklash davri 1964 yilda yakunlandi, shundan so'ng ETA qurolli harakatlari tizimli tus oldi.60-yillarda Ispaniya rasmiylari ETA bilan rasmiy muzokaralarni rad etishdi va shu bilan birga, OAV xabarlariga ko'ra, tomonlar norasmiy aloqalarni saqlab turishgan. Bu davrda, 15-konferensiyada faqat sabotaj va terrorizmga qarshi kurash usullarini e'tirof etuvchi radikal qanot (ETA-VI) ETAdan ajralib chiqadi. Natijada, 60-yillarning oxirida, ETA "inqilobiy" terrorizm yo'lidan bordi - shundan beri 850 dan ortiq odam uning qo'lidan halok bo'ldi. San-Sebastyan politsiyasi boshlig'i M. Manzanas (Ispaniya) o'ldirilishi bu yillardagi eng rezonansli harakatlardan biri.1973 yilda ETA o'zining eng mashxur harakatlaridan birini amalga oshirdi - Ispaniya Bosh vaziri Admiral Luis Karrero Blankoga Frankoning vorisiga suiqasd qilindi. ETA faollari Madrid markazida kvartirani ijaraga olib, Blankoning avtomashinasi bilan kesishadigan ko'chaning qatnov qismidagi tunnel qazishdi. Portlovchi moddalar tunnelga joylashtirilgan. 1973 yil 20 dekabrda hukumat raisining avtomobili ko'chaning minalashtirilgan qismidan o'tib ketayotganda tayyorlangan portlovchi moslama ishga tushirildi. Portlash shu qadar kuchli ediki, Blankoning avtomobili yaqin atrofdagi monastirning balkonida bir muncha vaqt o'tgach topildi.
1975 yilda Franko vafotidan so'ng, 1978 yilda Basklar mamlakati keng avtonomiyaga ega bo'ldi va bugungi kunda mamlakatning boshqa hech bir hududida mavjud bo'lmagan huquqlarga ega, ammo ETA hali ham to'liq mustaqillik shiori bilan yuradi.Hokimiyatning ETA bilan aloqalari 70-yillarning ikkinchi yarmida, Franko diktaturasidan demokratiyaga o'tish davri deb ataladigan davrda kuchaygan edi, ammo separatistlar taklif qilingan amnistiya evaziga qurolli kurashni to'xtatishdan bosh tortdilar.
1988 yil yanvar oyida ETA Ispaniya milliy va mintaqaviy partiyalari tomonidan Basklar bilan muzokaralarni chaqiruvchi pakt imzolanishi munosabati bilan bir tomonlama sulh e'lon qilindi. Shunga qaramay, 1989 yil yanvar oyida Jazoirda bo'lib o'tgan muzokaralar o'z samarasini bermadi.
1998 yil 16 sentyabrda ETA terrorchilik faoliyatini to'liq va noma'lum ravishda to'xtatilishini e'lon qildi. Bunga javoban hukumat ETAning bir qator faollarini ozod qildi, ammo, ba'zi taxminlarga ko'ra, tashkilot rahbarligida radikal qanotning kuchayishi tufayli 14 oydan so'ng, ayirmachilar sulhni tark etdilar.
Aytishimiz mumkinki, keyingi davrda ETA mafkurasida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi: mavjudligining dastlabki o'n yillarida ETA a'zolari o'zlarini eski franko partizanlari va kommunistlari ishlarining merosxo'rlari deb bilishgan. Va Frankoning o'limidan keyin ETAda millatchilik mafkurasi ustun keldi.
2003 yilda ETA siyosiy qanoti bo'lgan Batasuna taqiqlangan.2004 yil fevral oyida Kataloniya Bosh vaziri va ETA siyosiy lideri Mishel Albisu o'rtasidagi maxfiy muzokaralardan so'ng, ETA Kataloniyada bir tomonlama sulhni e'lon qildi.
2004 yil oktyabr oyida guruh rahbari Mikel Albis Iriarte (laqabi Mikel Ants) va uning yigirma nafar sheriklari Fransiya Pireneyasida hibsga olingan. Keyin ular qurol-yarog omborlarini, yuzlab kilogramm portlovchi moddalarni va jangarilar uchun mashq joylarini topdilar, shundan keyin hukumat ETA "qonsiz" deb e'lon qildi, ammo bir necha kundan keyin portlashlar yana davom etdi.
Shunga qaramay, ushbu hibslardan so'ng, ETA Ispaniya rasmiylarini mojaroni hal qilish uchun siyosiy muloqotga chaqirdi. 2005 yil may oyida Ispaniya parlamenti (Xalq partiyasidan tashqari barcha partiyalar) baskda zo'ravonlik qilmaslik sharti bilan ushbu tashabbusni qo'llab-quvvatladilar. Ispaniya hukumati xuddi shu shartlar asosida bunday muzokaralarni ma'qulladi. Ushbu qarorga javoban, ETA radikallari bir nechta portlashlarni uyushtirishdi.
2005 yil sentyabr oyida rasmiy muzokaralarni boshlash uchun hukumat va separatistlar o'rtasida "bilvosita aloqalar" mavjudligi ma'lum bo'ldi.
2006 yil 22 martda ETA "doimiy sulhni" e'lon qildi. Jangarilarning aytishicha, qurolli kurashdan ixtiyoriy ravishda voz kechish evaziga ular terroristik faoliyatda ayblangan bir necha yuz bask mahbuslari uchun, shuningdek ETA siyosiy qanoti bo'lgan Batasunani qonuniylashtirish uchun rasmiylardan amnistiya so'rashmoqchi.
2006 yil 22 mayda Ispaniya Bosh vaziri Xose Luis Rodriges Zapatero o'z hukumati Bask separatchilari bilan muzokaralarni boshlashga tayyorligini ma'lum qildi.
2006 yil 6-iyul kuni Ispaniyaning San Sebastyan shahrida hukmron Ispaniya Sotsialistik ishchilar partiyasi va taqiqlangan Erri Batasuna o'rtasida birinchi rasmiy tinchlik muzokaralari boshlandi. Birinchi bosqichda Batasuna rahbarlari terrorizmni rasman qoralaydilar va zo'ravon kurash usullaridan voz kechadilar.
Ispaniya rasmiylarini ISRPning Bask bo'limining boshlig'i Paci Lopez va bask separatistlari Batasuna rahbari Arnaldo Otegi taqdim etdilar.
So'rovlarga ko'ra, ispanlarning aksariyati ETA bilan tinchlik muzokaralarini qo'llab-quvvatlamoqda. Biroq, ushbu muzokaralarga qarshi bo'lganlar juda ko'p. Ikkinchisi, bask jangarilariga qarshi, ular bilan hech qanday aloqa o'rnatmasdan, faqat "kuch bilan" kurashish kerak, deb hisoblashadi. Shunday qilib, tinchlik muzokaralari boshlanishidan sal oldin, "Shon-sharaf va adolat" o'ta konservativ nohukumat tashkiloti sudga "terrorchilar bilan uchrashuv" taqiqlanishini talab qilib murojaat qildi. Terrorizm qurbonlari qarindoshlari uyushmasi a'zolari ham faol norozilik bildirishmoqda.
Shu bilan birga, ETA bilan kurashish tajribasi guruh bilan oxir oqibat kuch bilan kurashish mumkin emasligini ko'rsatadi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, ETAga qarshi kurashda birlashgan Ispaniya va Fransiya huquq-tartibot idoralari tomonidan so'nggi bir necha yil ichida kuchli zarbalar natijasida guruh juda zaiflashgan. Biroq, ETA Bask mamlakatidagi yoshlar orasida hali ham kuchli qo'llab-quvvatlashga ega, u yerda u yangi jangarilarni osonlik bilan jalb qiladi. Terrorchilar ilgari "operativ orqa bazasi" sifatida tanlagan Fransiyaning o'rniga boshqa Evropa davlatlarini rivojlantirmoqdalar.
2006 yil 30-dekabr kuni Ispaniya Bosh vaziri Zapatero ETA bilan muzokaralar to'xtatilganligini e'lon qildi, u o'sha kuni ertalab Madriddagi Barajas aeroportida sodir etilgan terakt uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oldi. Portlash natijasida Ekvadorning ikki fuqarosi halok bo'ldi, yana to'rt kishi jabrlandi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, minalashtirilgan mashinada 200 kilogramm portlovchi moddalar bo'lgan. Hujum natijasida aeroport binosi katta zarar ko'rdi. Shunday qilib, ETA bask ayirmachilari tomonidan 2006 yil 22 martda e'lon qilingan sulhni rasman buzdi.
2007 yil 9 oktyabrda ETA qurolli shaxs sotsialistik siyosatchini qo'riqlayotgan qo'riqchi mashinasini minib oldi. Portlash natijasida tansoqchi jiddiy jarohat oldi.
2008 yil 20 may kuni Frantsiyaning Bordo shahrida Ispaniya va Fransiya politsiyasining birgalikdagi operatsiyasi natijasida ETA rahbari Tierri nomi bilan tanilgan Xier Lopez-Pena qo`lga olindi. Ispaniya xavfsizlik xizmati uni 1983 yildan beri qidirmoqda edi.
2008 yil 16 sentyabrda Bask milliy harakat partiyasi Ispaniya Oliy sudining qarori bilan ETA bilan aloqasi borlikda ayblanib taqiqlandi. Qaror Inson huquqlari bo'yicha Yevropa sudiga shikoyat qilindi, ammo hech qanday natija bermadi.
2008 yil 17 noyabrda Fransiya Ichki ishlar vaziri Lopets-Peena Tierri hibsga olingandan keyin Ispaniya va Fransiya razvedka xizmatlari ETA rahbari deb hisoblagan Aspiaz Rubin laqabli Migel Garikoitsning hibsga olingani haqida e'lon qildi.
2009 yil 29 iyul kuni erta tongda Ispaniyaning Burgos shahrida Fuqaro Gvardiyasi kazarmalari oldida to'xtab turgan mashina portladi. Portlash natijasida 46 kishi jabrlangan. Portlash uchun javobgarlikni Bask separatchi tashkiloti ETA o'z zimmasiga oldi. Avtomobil portlashi 14 qavatli kazarma binosiga shikast etkazdi, u yerda politsiya va ularning oilalari yashardi. Ular qurbonlarning asosiy qismini tashkil qilishdi.. 38 kishiga shifoxonada tibbiy yordam ko'rsatildi.
2009 yil 9 avgustda Bask ETA guruhi Palma de Mallorkadagi plyaj barida teraktni amalga oshirdi. Bomba kam quvvatli, hech kim jabrlanmagan.
2010 yil 28 fevralda Fransiya va Ispaniya maxsus xizmatlarining birgalikdagi operatsiyasi davomida ETA rahbari Ibona Arronategu hibsga olingan.
2010 yil 5 sentyabrda Bask separatistik guruhi ETA qurolli kurashdan voz kechgani to'g'risida bayonot berdi, bask mamlakatining mustaqilligi uchun kurashning bir qismi sifatida tashkilot tinchlikparvar vositalarga rioya qiladi. Biroq, Ispaniyaning asosiy siyosiy partiyalari vakillari ETA separatistik guruhining sulh bo'yicha so'nggi bayonotini "yetarli emas" deb atashdi
2011 yil 10-yanvar kuni ETA qurolli kurashning to'xtatilishini e'lon qildi. 20 oktyabrda ETA yana qurolli kurashdan voz kechdi. 2011 yil 13-noyabrda Ispaniyada bo'lib o'tgan umumiy parlament saylovida, ETA tarafdorlaridan tashkil topgan deb hisoblanadigan bask millatchi Amayur koalitsiyasi 7 o'ringa ega bo'ldi va Kortesda o'z fraksiyasini tuzish imkoniyatiga ega bo'ldi Ushbu tarixiy muvaffaqiyat munosabati bilan yaqinlashib kelayotgan ETA yo'qolishi haqida gap-so'zlar ko'paydi
2018 yil 16-aprel kuni ETA tarqatib yuborilganini e'lon qildi lekin faqat o'z bayonotini 2-may kuni e'lon qildi
ETA xalqaro aloqalari. ETA o'zining butun faoliyati davomida norasmiy ravishda ko'plab baskistlar, antifashistik va anti-imperialist harakatlarning qo'llab-quvvatlashidan bahramand bo'lgan, ular bask terrorchilarini, asosan, Franko diktaturasi, antifashistlar va basklar mamlakatining milliy mustaqilligi uchun kurashchilar sifatida ko'rganlar. Moddiy yordamlar Varshava shartnomasi mamlakatlaridan, birinchi navbatda SSSR va Germaniya Demokratik Respublikasidan, kommunistik partiyalardan (masalan, Italiyadan) kelgan. Franko vafotidan keyin ETAga "uchinchi dunyo" mamlakatlari - Lotin Amerikasi, Afrika, turli xil chap qanotli radikal harakatlar, xususan, FARC Kolumbiya isyonchi armiyasi yordam berdi. 2005-2006 yillarda ETA Ispaniya hukumati tomonidan bir qator murosaga oid takliflarni rad etganida, uning pozitsiyasi, xususan Afrika Milliy Kongressi tomonidan qo'llab-quvvatlandi.