Zamanag’oy aes o’zbekistanda elektr stanciyalari

O’zbekistanda elektr stanciyalari

Házirgi waqıtta Ózbekstan energetika sisteması, sonday-aq, issikdik energiyası respublikasınıń sanaat, awıl xojalıǵı, kommunal xojalıq kárxanaların hám xalqın energiya menen támiyinlamoqda. Respublika húkimeti tárepinen 1996 y. de Evropa energetika hartiyasining Shártnaması im-zolanib, mámleketimizdiń odaǵı qatnasıwı tastıyıqlanǵan, Ózbekstan energetikası ushın jáhán ekonomikalıqo-tiga jol ashıldı.

Ózbekstan I. e. dıń keskin rawajlanıwına Buxara hám Kebirton tábiyiy gaz kánleriniń tabılıwı hám ózlestiriliwi zárúrli áhmiyetli boldı. Olar Tashkent, Navaiy, Taxiatosh hám Sirdaryo DIES larining jumısqa kiritili-shiga múmkinshilik jaratıp berdi.
Ózbekstannıń iri ıssılıq stansiyaları úlesi ulıwma elektr energiyanı óndiriste 85 protsentti quraydı. O'zR ministrler maqkamasi 2000 jıl 27 dek. de tasdiklagan " 2001 -—2010 y. larda Ózbekstan Respublikası energetikasında óndiriwshi quwatlardı rawajlandırıw hám rekonstrukciya qılıw sabaqturi" ga muwapıq Orta Aziyadaǵı eń iri Talimarjon DIES ining qurılısı tamamlanılıwı, hám de respublikanıń basqa iyis-siqlik elektr stansiyalarında qayta texnikalıq qayta tiklew hám qosımsha quwatlardı jumısqa kirgiziw názerde tutılǵan.
Ózbekstan kóp organikalıq janar may rezervlerine iye. Respublikanıń janar may balansında kóp issiklik elektr stansiyaları, ıssılıq elektr orayları hám rayon qazanxonalari ushın házirgi zamande janar maydıń tiykarǵı túri — tábiyiy gazǵa bólek itibar beriledi. Kómir sanaatın rawajlandırıw — Angren konida gúńgirt kómirdi kóbirek islep shıǵarılıwına jóneltirilgen.

" Ózbekstan Respublikası energetikasınıń islep shıǵarıw quwatların 2001 — 2010 y. larda rawajlandırıw hám rekonstrukciya qılıw dastu-ri" de shet el investitsiyalardı tartıw hám sırt el firmalarınıń qatnasıwı názerde tutılǵan. Hoz. waqıtta Germaniyanıń " Simens" firması Evropa tikleniw hám rawajlanıw bankiniń krediti esabına Sirdaryo DIESning eki turbina blokın rekonstrukciya qılıw joybarın ámelge asırıwǵa kirdiler. Sonıń menen birge, shet el investitsiyalar Tashkent DIES hám Navaiy DIES ni rekonstrukciya qılıw joybarların hám de Tashkent qalasınıń elektr tarmaqlar xojalıǵın rekonstrukciya qılıw hám kabel tar-moklarini zamanagóylashtirish joybarların ámelge asırıw ushın da qosıladı.

Energetika sistemasınıń turaqlı iskerlik kórsetiwi aymaqlar infratuzilmasini tupten jaqsılaw, jańa ekonomika tarmaqların shólkemlestiriw, islep shıǵarıw processlerin modernizaciyalaw vaijtimoiy tarawlardıń rawajlanıwda zárúrli áhmiyetke iye.

Energetika sistemasınıń turaqlı iskerlik kórsetiwi aymaqlar infratuzilmasini tupten jaqsılaw, jańa ekonomika tarmaqların shólkemlestiriw, islep shıǵarıw processlerin modernizaciyalaw vaijtimoiy tarawlardıń rawajlanıwda zárúrli áhmiyetke iye.

Prezidentimizning mámleketimizdi 2014-jılda sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw juwmaqları hám 2015-jılǵa mólsherlengen ekonomikalıq programmanıń eń zárúrli ústin turatuǵın baǵdarlarına arnalǵan ministrler Mákemesiniń májilisindegi lekciyasında elektr támiynatı tarmaqlarına jalǵanıwda jańasha principler barǵan sayın keńeyip baratırǵanı hám ekonomikanı jáne de rawajlandırıw ushın ele jumısqa asırılmaǵan kóplegen múmkinshilikler bar ekenligi bólek aytıp ótildi.

Ekonomika tarmaqlarınıń rawajlanıwı, xalıq socialliq ómiriniń jáne de jaqsılanıp barıwı janar may -energetika resurslarına bolǵan talaptı asırıp atır. Qánigelerdiń atap ótiwishe, islep shıǵarıw kúshleriniń múmkinshiliklerin jáne de asırıwda kóp energiya sarplaytuǵın, jismonan hám mánisi boyınsha gónergen ásbap -úskenelerdi texnologiyalıq tárepten zamanagóy, energotejamkor úskenelerge almastırıw, ámeldegi texnologiyalardı optimallastırıw hám jańaların engiziw zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Prezidentimiz jetekshiliginde energetika sistemasında modernizaciya processlerin basqıshpa-basqısh ámelge asırıw, sanaat óndirisi, kishi biznes hám jeke isbilermenlik, sonıń menen birge, qarıydarlardıń barǵan sayın asıp baratırǵan mútajliklerin tolıq qandırıwǵa bólek itibar qaratılıp atır.

“Navaiy ıssılıq elektr stansiyasi" ashıq aksiyadorlik jámiyetinde ámelge asırılıp atırǵan modernizaciya hám rekonstrukciya jumısları buǵan jaqtı mısal bóle aladı.

- Jismonan hám mánisi boyınsha gónergen energoqurilmalar ornın ıqsham hám puxta zamanagóy texnologiyalarǵa tiykarlanǵan puw-gaz qurılmaları iyelep atır,- deydi " Navaiy ıssılıq elektr stansiyasi" ashıq aksiyadorlik jámiyeti direktorı Qaharman Bayyev.- Kárxanada puw-gaz stansiyası júzege keliw etiliwiviloyatdagi ekonomika tarmaqlarınıń rawajlanıwında zárúrli faktor bo'layotir. Atap aytqanda, 2009 -2012-jıllardaquvvati 478 megavatt bolǵan zamanagóy puw-gaz apparatı joybarı tabıslı ámelge asırıldı hám usı waqıtta energetika sistemasına turaqlı túrde elektr energiyası jetkezip berip atır.

Haqıyqattan da, daslep Navaiy kán-metallurgiya kombinatı quramında jumıs baslaǵan stansiya Qızılqum jer astı baylıqların ózlestiriw, taw-kán sanaatı hám islep shıǵarıw kompleksin qurıwda zárúrli orın tutdi.

Tek 25 mıń kilovatt quwatlı stansiya menen jumıs baslaǵan kárxana búgin putkinley jańa sistemaǵa ótpekte. Daslep 478 megavatt, ekinshi basqıshda 450 megavatt quwatlı zamanagóy puw-gaz apparatı joybarı ámelge asırilıp atır. Navaiy kán-metallurgiya kombinatı, “Navaiyazot”, “Qızılqumsement” aksiyadorlik jámiyetleri sıyaqlı iri kárxanalar, ekonomikamızda úlesi barǵan sayın asıp baratırǵan kishi biznes hám jeke isbilermenlik subektleriniń keleshektegi nátiyjeli iskerligi naǵız ózi stansiyada ámelge asırılıp atırǵan investitsiya joybarlarına tikkeley baylanıslı.

Múddetin tawısqan yamasa natiyjeliligi jumısshı kúshi hám ǵárejetke salıstırǵanda kem protsentti quraytuǵın ámeldegi quwatlar óz-ózinen jańa, puxta texnologiyalarǵa tiykarlanǵan joybarlar ústinde islewge odaydı. 1 mıń 725 kisi miynet qılıp atırǵan kárxanada áyne sol táreplerge bólek itibar qaratılıp atır. Eski stansiyada 1 kilovatt-saat elektr energiyası islep shıǵarıw ushın ortasha 360 -400 gramm shártli janar may sarplanǵan bolsa, zamanagóy puw-gaz apparatında bul kórsetkish 220 -235 grammni qurap atır. Jańaqurilmaning jumısqa túsiriliwi nátiyjesinde kárxanada 2013-2014-jıllarda 700 million kubometrden artıq tábiyiy gaz janar maysı ekonomika etildi.

Álbette, jańalanıw processleri óz nátiyjesin uzaq kuttirmadi. 2014-jılda kárxanada 8 milliard 871 million kilovatt-saat elektr energiyası óndiriske erisildi.

Usı waqıtta jańa texnologiyalarǵa tiykarlanǵan joybarlardı engiziw menen birge, ámeldegi quwatlardı rekonstrukciya etiwge de ústin turatuǵın áhmiyet qaratılıp atır. Stansiyanıń 1980-81-jıllarda jumısqa túsirilgen hár biri 210 megavatt quwatlı 11- hám 12-energobloklarining aylanba suw sawıpıw sisteması Orta Aziya ıqlım sharayatı hám Zarafshon dáryası suwı quramınıń minerallasıw dárejesi jetkiliklishe esapqa alınbaǵanı sebepli belgilengen muǵdarda energiya bermey qalǵan edi. Bul buzılıwlardı saplastırıw maqsetindeaylanma suw sawıpıw sistemasın rekonstrukciya qılıw investitsiya joybarı islep shıǵıldı. Ma`nisi 6, 9 million AQSh dolları muǵdarı daǵı bul joybardıń ámelge asırılıwı nátiyjesinde kárxana boyınsha jılına 200-220 million kilovatt-saat qosımsha elektr energiyası islep shiǵarıladı.

Eń zamanagóy energetika texnologiyalarına tiykarlanǵan jańa qurılmanı ózlestiriw jáne onıń turaqlı islewin támiyinlewde jas qánige kadrlarǵa úlken isenim bildirildi. Istam Toshev, Sulıw Hasanov, Javlon Azimov, Ismoil Islamov, Jamshid Badriddinov, Alisher Musayev, Dóretiw Dosov sıyaqlı jaslar zamanagóy texnologiyalarǵa tiykarlanǵan qurılmanı ózlestiriwde jetkiliklishe bilim hám tájiriybe arttırıp, kárxananıń jáne de jıldam odimlashiga múnásip úles qosıp atır.

Búgingi kúnde ıssılıq elektr stansiyasında 450 megavatt quwat daǵı jańa joybardı qurıw boyınsha izbe-iz jumıslar alıp barilayotir. 547 million AQSh dolları muǵdarı daǵı usı qurılma joybarın ámelge asırıw arqalı stansiyada elektr energiyası islep shıǵarıw kólemi jáne de artadı.

Kárxana tekǵana elektr energiyası támiynatı, bálki xalıq hám ekonomika tarmaqlarına ıssılıq energiyasıham jetkezip beretuǵın tiykarǵı derek bolıp tabıladı. Atap aytqanda, 2014-jılda kárxanada 8 milliard 660 million kilovatt-saat elektr energiyası islep shıǵarılıp, 126 islep shıǵarıw kárxanası hám isbilermenlik subyektiga shártnama tiykarında derlik 2 million gigakaloriya ıssılıq energiyası jetkezip berildi.

Usı waqıtta turaqlı islep atirǵan 478 megavatt quwatlı puw-gaz apparatında saatına 40 gigakaloriya ıssılıq energiyası islep shiǵarıladı. 450 megavatt quwatlı ekinshi puw-gaz apparatı bolsa saatına 200 gigakaloriya ıssılıq energiyası islep shıǵarıw múmkinshiligin beredi. Bul stansiyanıń óz resurslarini tawısqan ıssılıq quwatların qayta tiklew, sonıń menen birge, wálayatda ıssılıq energiyasına barǵan sayın asıp baratırǵan mútajlikti tolıq qandiradi.

Innovciyalıq joybarlardı ámelge asırıp atırǵan kishi biznes hám jeke isbilermenlik subektlerinińissiqlik energiyasına bolǵan zárúriyatın qandırıwda kárxana zárúrli áhmiyet kásip etayotir. Búgingi kúnde kárxana ıssılıq energiyasınan wálayat daǵı 100 den zıyat kishi biznes subyekti hám de islep shıǵarıw kárxanası nátiyjeli paydalanıp atır.
Karmana rayonı “Marziyaxonim” juwapkerligi sheklengen jámiyetiniń tórt gektar maydanda islengen ıssıxonasida jetiwtirilayotgan pomidor hám qıyar qishda da xalıq dasturxanı aǵıl-tegilligin támiyinlamoqda.
- Jaratılǵan qolay sharayat hám múmkinshiliklerden paydalanıp kem bo'lmadik,- deydi isbilermen Shafoat Nurullayeva.- Íssıxona xojalıǵımızda 10 kisi turaqlı jumıs menen bánt. Usı waqıtta jańa joybarlardı ózlestiriw boyınsha izertlewler aparıp atırmız. Úzliksiz ıssılıq támiynatı biz, isbilermenlerdiń ıssıxona xojalıqların rawajlandırıw, jańa ǵayrat hám innovatsiyalardı ámeliyatqa engiziwimizde zárúrli faktor bolıp xizmet etip atır.

Paydalanilg’an a’debiyatlar

1.Venikov V. A., Uzoq masofali elektr uzatish, M.-L., 1960;
2.Sovalov S. A., Elektr uzatish rejimlari 400-500 kv. EES, M., 1967;
3.Bessonov, L.A. Elektrotexnikaning nazariy asoslari. Elektr zanjirlari: darslik / L.A. 4.Bessonov. - 10-nashr. - M.: Gardariki, 2002.
5.Elektrotexnika: O‘quv-uslubiy majmua. /VA. M. Kogol, G. P. Dubovitskiy, V. N. 6.Borodianko, V. S. Gun, N. V. Klinachev, V. V. Krimskiy, A. Ya. Ergard, V. A. Yakovlev; 7.N.V.Klinacheva tomonidan tahrirlangan. - Chelyabinsk, 2006-2008.
8.Elektr tizimlari, v. 3 - Yuqori kuchlanishning o'zgaruvchan va to'g'ridan-to'g'ri oqimi orqali quvvatni uzatish, M., 1972 yil.