Zamanag’oy aes o’zbekistanda elektr stanciyalari

Referat

Tema: Zamanag’oy atom elektr stanciyalari

Tayyarladi:
Qabilladi:

Kirisiw

1. 
   Zamanag’oy AES
   
2. 
   O’zbekistanda elektr stanciyalari
   

Paydalanilg’an a’debiyatlar

Kirisiw
Atom elektrostansiyalari (AES) atom (yadro ) energiyasın elektr energiyasına aylantırıp beredi. Atom reaktori energiya generatorı esaplanadı.
AES yadro janar maysı (uran, plutoniy hám basqalar ) de isleydi. Yadro janar maysınıń rezervleri organikalıq janar maylar rezervlaridan úlken muǵdarda kóp bolıp tabıladı.
• Atom energiyası — bul, atomlardan alınatuǵın energiya.
Harbir atom energiyazarrachalaridan ibarat. Bul energiya bolsa atomdagi barlıq bólekshelerdi bir pútinlikke aylantıradı. Usınıń sebepinen atom energiyasında atom yadrosı energiya dáregi esaplanadı. Bul energiya atomning bólekleniwi waqtında ajralıp shıǵadı.
Ámelde atomdan energiya alıwdıń eki usılı bar.
Birinshisi— sintezreaksiyasi, ekinshisi— bóliniw reaksiyası bolıp tabıladı. Sintez reaksiyası waqtında eki atom birlesip, birden-bir atomni payda etedi. Atomlardıń qosılıwı processinde ıssılıq formasında kúshli energiya payda boladı.
Quyash energiyasınıń úlken bólegi Quyashda júz bolatuǵın sintez reaksiyası nátiyjesinde júzege keledi. Bul atom energiyasınıń bir turi bolıp tabıladı.
Ekinshi usıl — bóliniw reaksiyası yamasa -ıdıraw bolıp tabıladı. Ídırawbiratomningikkiga bóliniwi bolıp tabıladı. Bul hal atomlardıń basqa atomlar, mısalı, neytronlar (ol atom quramına kiredi) tárepinen «bombardimon» etiliwi processinde júz beredi.

1. 
   Zamanag’oy AES
   

Atomning hár qanday «bombardimon» etiliwi de onıń bo’lekleniwine alip kelmeydi. Kópshilik atomlarni bóleklabbo'lmaydi. Biraq uran hám plutoniy atomları qolay sharayatlardaparchalanadi.
• Uranning bir túri — uran-238 (ol «uran izotopi» dep ataladı ) neytronlar tárepinen bombardimonga dus kelgeninde eki bólekgaparchalanadi.
• Uran-238 dıń bir kishi usaq bóleginen bir neshe kilogrammko'mir janǵanında ajralıp shıǵıs energiyaǵa salıstırǵanda millionmarta kóp energiya payda boladı. Uranning kishi bir bólegiummondagi pútkil boshli bir kemani, tayınani yamasa generatordı ishbilan támiyinley aladı.
• Atom elektr stansiyaları da islew Principi boyınsha Íssılıq elektr stansiyalarınan parq etpeydi, tek ǵana atom elektr stansiyalarında reactor apparatı ámeldegi bolıp, ol jaǵdayda yadrolıq element esaplanǵan elementlar Uran hám Plutoniy atomlarınan baslanǵısh janılg'I retinde paydalanamız.

• Yadro reaktorılıqta islep shiǵarılatuǵın ıssılıq arnawlı trubalardan yurgiziladigan suwǵa ótkeriledi. Suw qaynaydigan dárejede isitiladi hám ıssılıqqa almastırıwshı bólindine ótkeriledi, onda sırtqı tárepden keletuǵın suw bug'lantiriladi. Íssı puw truba tárepke jóneltirilgach, generatordı aylantıradı, generator bolsa elektr energiya islep shıǵaradı. Trubalardan shıǵıs ıssı suw isitiga ushın isletiledi.

•Reaktor apparatı talay ápiwayı : ishi uran yamasa plutoniy untaqı menen toldırılǵan metall trubkalar tısqarına neytronlarning ushıp shıǵıp ketiwine jol qoymaytuǵın elementlardan jasalǵan korpus ishine túsiriledi. Neytronlar — hesh qanday elektr zaryadına iye bolmaǵan bólek elementar bólekler bolıp tabıladı. Neytronlar uran atomına túsip, olardı bóleklab jiberedi, bunıń nátiyjesinde úlken muǵdardaǵı ıssılıq ajralıp shıǵadı. Uran plutoniyga aylanadı, ıssılıqdanesaelektrenergiyasiishlab shıǵarıw ushın paydalanıladı.
AES larning bir konturlı, eki konturlı hám úsh konturlı túrleri ámeldegi

Atom energetikası sanaatı. Házirgi kúnde jer júzindegi 30 mámlekette atom elektrostansiyalari bolıp, olar ulıwma tutınıw etiletuǵın elektroenergiyaning 17 % ni islep shıǵadı.

• Jer júzindegi atom elektrostansiyalarining ornatılǵan quwatı 360 Gvt ni quraydı. Dúnyadaǵı rawajlanǵan mámleketler - AQShda 98 Gvt, Fransiyada 63 Gvt, Yaponiyada 44 Gvt, Angliyada 13 Gvt, Rossiyada 20 Gvt hám Germaniyada 22 Gvt elektroenergiya islep shıǵıladı.
• Xalıq aralıq MAGATE shólkeminiń maǵlıwmatına qaraǵanda AESlar ushın yadro janar maysı rezervlari hesh qanday mashqala tuwdırmaydi. Yadro janar maysı sheki onimsi - bayıtılǵan uranning rezervlari dúnyadaǵı barlıq AESlarni 3000 jıl to'xtovsiz islewine jetedi.
• Dúnyadaǵı 50 mámlekette uran rudası resursları ámeldegi, biraq onı tek ǵana 25 mámleket islep shıǵaradı. Uran qazib alıw boyınsha Kanada (jılına 8500 tonna ), Avstraliya (6500 tonna ), Namibiya hám Nigeriya (hár qaysısı 2900 tonnadan ) hám de Rossiya (2600 tonna ) mámleketleri jetekshi orınlardı iyeleydiler. Uran shiyki zatın qazib alıw ushın 1 kg ga 40 dollar ǵárejet etiletuǵın dúnya rezervlari 1, 32 mln. tonnanı tashkil qilsa, 1 kg ga 130 dollar ǵárejet etiletuǵın rezervlar 4 mln. tonnanı quraydı.
Dúnyadaǵı barlıq AESlarni islewi ushın 64 mıń tonna uran talap etiledi.

2.