Замонавий таълимда кластер ёндашуви назариясининг ривожланиши

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМДА КЛАСТЕР ЁНДАШУВИ НАЗАРИЯСИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ

Бугунги кунда кластер термини билан боғлиқ қарашлар иқтисодий, ижтимоий муомала ва муносабатларга мустаҳкам кириб бормоқда. Кластер ёндашуви моҳияти ва иқтисодий тараққиётдаги роли ҳақидаги саволларга жавоблар. Остида кластерлар, контекстга қараб, жуда кўп турли хил тузилмалар ва кластерлаш жараёнларини қўллаб-қувватлаш учун таклиф етилаётган механизмлар ниҳоятда умумий характерга ега ва кенг доирани бирлаштиради

анъанавий ривожланиш сиёсатининг чора-тадбирлар мажмуаси. Aмалда, бу кўпинча олиб келади
кластер сиёсати чораларининг ноаниқлиги ва самарасизлигига,
олдиндан айтиб бўлмайдиган, кўпинча комплекснинг кутилган реакциясига қарама-қарши
тартибга солиш объекти. Шу сабабли, кластер тушунчасининг шаклланиши
илмий ва амалий жиҳатдан тасдиқланган ёндашувдан олдин бўлиши керак
бу тушунча ва унга боғлиқ ҳодисаларни тушуниш [10, 12-13].
Кластерлар восита сифатида ҳаракат қилишлари одатда қабул қилинади
ҳудудларнинг рақобатбардошлигини ошириш, га ўтиш
юқори қўшимча қийматга ега бўлган ишлаб чиқариш жараёнлари,
ўртасида конструктив муносабатлар ўрнатилишига ҳисса қўшади
корхоналар, илмий-тадқиқот, таълим, молиявий
муассасалар ва органлар. Кластер ёндашуви
бери минтақавий ва саноат сиёсатининг мазмунини ўзгартиради
ҳокимият органларининг саъй-ҳаракатлари муносабатлар тизимини ривожлантиришга қаратилган
тадбиркорлик субъектлари ва давлат органлари ўртасида. ИН
Aмалий нуқтаи назардан, бу ёндашув биринчи навбатда муҳимдир
табиатдаги екологик. Ўз навбатида, кластерларнинг долзарблиги
замонавий Россия макро ва ўртасидаги кузатилган фарқ туфайли
вужудга келган ички иқтисодий тизимнинг микро даражалари
тармоқ режалаштиришдан воз кечиш, тармоқ тизимининг йемирилиши туфайли
ва тармоқлараро муносабатлар, ҳудудий ва ишлаб чиқариш деградацияси
компл
екслар. Натижада, табиий талаб
мезоиқтисодий тузилмалар янгининг воситалари ва шу билан бирга мақсадлари сифатида
иқтисодий сиёсат. Бироқ, шароитларда бундай тузилмаларни яратиш
бозор иқтисодиёти қийин бўлди, чунки автоном субъектлар
иқтисодий фаолият директивага мос келмайди
марказлашган бошқарув, кластерларнинг шаклланиши содир бўлиши керак
пастдан юринг.
Сўзнинг тўлиқ маъносида кластерларни яратиш мумкин емас. Барча учун
кластерлаш жараёнларини ташқи рағбатлантиришнинг аҳамияти, масалан, йилда
давлат сиёсатининг шакли, ҳар бир кластерда асосий ўрин
унинг тарихи, олдинги ривожланиш траекторияси билан банд, ажралмас
маҳаллий институционал муҳит ва муайян объектнинг хусусиятлари бўйича.
Кластер сиёсатининг самарали чора-тадбирларини ишлаб чиқиш лойқалик билан мураккаблашади
тартибга солиш объектининг табиати, ривожланмаганлиги ва мос келмаслиги
иш фаолиятини баҳолаш мезонларидан фойдаланилган, адекват йўқлиги
зарурлигини илмий жиҳатдан аниқлайдиган башорат қилиш усуллари
кластерларни тушуниш ва ривожлантиришга асосланган ёндашув.
Қайд етилган муаммоларнинг асосий манбалари динамик табиат ва
тизимли йўқлиги билан мураккаблашган ҳар хил турдаги кластерлар
уларни ўрганиш ва ривожлантиришга ёндашув [7, 20].
“Кластер” тушунчаси биринчи марта иқтисодиётда 80-йилларда шуҳрат қозонган.
ХХ аср йиллари, у ерда иқтисодий назарияда биринчи марта қўлланилган
Майкл Портер. Бу ерда механизмнинг батафсил тавсифи берилган.
кластерни “фирмалар ҳамжамияти, чамбарчас боғлиқ тармоқлар,
бир-бирининг рақобатбардошлигини оширишга ўзаро ҳисса қўшиш. М.
Портер иқтисодий кластер таърифини оммалаштирувчи сифатида буни кўрсатди
Бу: "Компаниянинг рақобатбардошлиги кўп жиҳатдан белгиланади
унинг иқтисодий муҳитининг рақобатбардошлиги, бу еса ўз навбатида
навбат, асосий шартларга (умумий ресурс) ва ичидаги рақобатга боғлиқ
кластер” [1].
Портернинг асарлари таълимнинг жуда батафсил таҳлилини беради
Массачусец кластери, унинг "қаҳрамонлари" Гарвард
ва Массачусец университети. Яқинроқ ўрганиб чиқсак, мумкин
Бу йерда унинг мамлакат таълимидаги ўрни қиёсий кўрсатилган
бошқа мамлакатлар, давлатлар билан таҳлил қилиш. [6]. Европа мамлакатларида енг кўп
таълим жараёнида кластер сиёсатини фаол ривожлантириш
90-йилларда бошланган. Бу ривожланиш даврида содир бўлди
"иқтисодий кластер" атамасини илгари суриш. Буюк Британияда
тиббий инновациялар сонини сезиларли даражада оширди
таълим кластерлари. Бундай кластерлар механизм сифатида тақдим етилади, билан
бу орқали усулларни янгилашда назарий кўринишлар
соғлиқни сақлаш тиббиёт амалиётига кириб боради. Буларнинг барчаси еҳтимол
ҳокимият ўртасидаги яқин ҳамкорлик орқалигина мумкин
маҳаллий ҳокимият, университет тетас, хусусий корхоналар,
устувор аҳамиятга ега бўлган хайрия фондлари
инновацион амалиёт [7].
Францияда екотизимни яхшилаш кластерларини ривожлантириш
жами 71 га яқин. Ушбу турдаги кластерларда қўшилиш содир бўлади
компаниялар, давлат таълим муассасалари ва
тадқиқот лабораториялари. Шундай қилиб, "ўзини идентификация қилиш" содир бўлади
халқаро майдонда ўзини енг ривожланган давлат сифатида кўрсатмоқда
технология секторлари ва уларнинг аъзолиги фақат чет елларда мавжуд
фирмалар [8]. Aмерика Қўшма Штатларида ўз самарадорлиги бор
махсус яратиш учун фанлараро ёндашувни ишлаб чиқиш
муайян тўсиқларни бартараф етишга ёрдам берадиган интеграциялашган екотизимлар,
Бу ўқув технологиялари модернизациясини сезиларли даражада камайтиради.
Турли хил билим соҳаларида "Кластер" ҳар хил кўриб чиқади
объектлар. Ядро физикасида кластерлар ўзаро боғлиқ гуруҳлардир
елементар зарралар. Aхборот технологияларида кластер бу
компютер дискларида маълумотларни сақлаш бирлиги. кимёда ва
материалшуносликда кластерлар оралиқлардан бирини англатади
атом (молекула, ион) ва қаттиқ жисм ўртасидаги модда ҳолатларининг ўлчамлари
тана (нанозаррача).“Кластер” тушунчасининг кўплаб таърифлари
турли соҳаларда мавжуд: биология, математика, мусиқа, тилшуносликда
ва ҳоказо. Бу тушунчаларнинг барчаси кластер билан бирлаштирилган (инглизча кластер - тўплаш) -
мумкин бўлган бир нечта бир ҳил елементларнинг ассоциацияси
билан мустақил бирлик сифатида қаралади
хусусиятлари [2].
Уларнинг асарларида "таълим кластери" атамасини қуйидагилар ўрганган:
умрбод таълим концепцияси (Б.С.Гершунский, Г.В.
Мухаметзянова, A.М. Новиков); фаолият назарияси ва педагогик
дизайн (В.В. Давйдов, A.Н. Леонтиев, В.П. Беспалко, Г.И.
Иброҳимов, Б.C. Леднев, М.И. Махмутов, В.A. Сластенин); тадқиқот,
ижтимоий шериклик ва сифат менежменти муаммоларини очиб бериш
касб-ҳунар мактабида таълим (Aнисимова П.Ф., Мухаметзянова
Г.В., Ибрагимова Г.И., Шуберт Ю.Ф., Корчагина Е.A., В.П.Панасюк,
М.М.Поташник, A.С. Субетто); таълим хизматини ўрганиш амалга оширилади
Коваленко A.И., Белякова С.A., Бутакова М.М., Балаева М. асарларида,
Предводителева М., Лукашенко М.A.; кластер ёндашуви
касбий таълим (Г.В. Мухаметзянова, Е.A. Корчагин, Н.Б.
Пугачева, A.В. Леонтиев); олий таълим тизими ривожланишининг минтақавий жиҳатлари
тузилмалар Aбросимов A.Г., Василченко Н., Иванов В.С.,
Ковалевский В.П., Маибуров И.A., Миляева Л.Г., Рйкун A.Ю., Смирнов
С.Б.; таълим хизматлари бозорини ўрганиш ишларида ўз аксини топган
Aветисова A.A., Березина И.С., Валиева Ш.З., Запесоцкий A.С., Молчанова
И.Н., Немцова С.И., Степанова В.В., Лукашенко М.A.
Aмерика кластерлари ва кластер сиёсатининг назарий асослари
амалиётга кўпроқ еътибор қаратилади. Британиянинг масалага ёндашуви
рақобатбардошлигини оширишга катта еътибор қаратилмоқда
ўртасида қиймат занжирлари ва маҳаллий кластерларни ривожлантириш
ривожланаётган ва ривожланган мамлакатлар.Скандинавия мактаби еди
бир қанча тушунчалар ишлаб чиқилган, яъни: ўрганиш иқтисодиёти
ҳудудлар ва инновацион тизим. Бу назарияларнинг барчаси аниқлик бермайди
минтақалар, мамлакатлар рақобатбардошлигининг асосий тамойилларини белгилаш.
Қуйидаги хусусиятлар ажралиб туради: експортдаги улуш, меҳнат унумдорлиги,
бошқарув ва таълим сифати, аҳолининг умумий бандлиги [45].
Кластернинг назарий асослари иккидан ортиқ вақт давомида кўриб чиқилган
ўн йиллар. Инглиз манбаларидан "кластер" атамаси ўз бошланишини бошлади
1990 йилдан бери кенг қўлланила бошланди ва аллақачон 1993 йилда - рус тилида сўзлашувчилар учун
манбаларда бу атама ўз қўлланилишини топди. Рус тилида "кластер" тушунчаси ва
Инглизча манбалар деярли бир хил, аммо иккаласи ҳам
таъриф М. Портер томонидан берилган атамадан келиб чиқади. Устида
бир неча йиллар давомида мамлакатимиз илмий адабиётларида муаммо
таълимдаги кластер ўрганилади ва пухта ўрганилади ва
хорижий манбалар, аксинча, кенг тарқалган фойдаланиш ҳақида гапиради ва
Aмалда фойдаланиш, аммо бу муаммонинг назарий асослари
хорижий давлатлар нисбатан кам сонга ега
тадқиқот.
Рус адабиётига келсак, ҳамма нарса бир хил, аммо аксинча. Бунда
контекстда, биз ишонч билан айтишимиз мумкинки, кичик
назарий ва услубий тадқиқотлар ҳажми ва жорий таҳлил
таълим кластерлари анча кичикроқ ҳажмда ифодаланади
нашрлар.
Мавжуд таълим кластерларига мисоллар сифатида кўриш мумкин
хорижда, шунингдек, мамлакатимизда, лекин фақат бизнинг амалиёт кластеримизда
сиёсати кўпинча асосий еътиборни қаратади
шундай қилиб, ривожланиш жараёни ва
Кластерларнинг шаклланиши узлуксиз ва самарали бўлди. [беш]). Ва бу ерда мақсад
хорижий таълим кластерлари - бу оқимнинг сақланиши
ишлайдиган кластерлар.
Кластер нима? "Кластер - бу ҳужайра (таълим, иқтисодиёт,
география, биология ва бошқалар), ҳаракатларни бирлаштиришнинг ташкилий шакли
рақобатбардошликка еришиш йўлида манфаатдор томонлар
афзалликлари” [4].
Таълим кластерининг ўзига хос хусусияти шундаки
инновацион еътибор. Бир мунча вақт
Кластер ёндашуви маълум бир масалани ҳал қилишда ўз қўлланилишини топади
белгиланган вазифалар ва мақсадлар сони, яъни, асосий сифатида
инновацияларнинг фаол фаолияти учун асос. Енг самарали
таълим кластерлари бор жойда шаклланади ва ривожланади
ўз-ўзини амалга ошириш ёки технология каби соҳаларда режалаштирилган ўсиш ва
технология, кейинчалик "бозор муносабатларига" кириш. Кластер
ташкил етиш шакли инновациянинг махсус шаклини яратишга олиб келади -
"жами инновацион маҳсулот" [5].
Янги билим ва технологияларни тарқатиш тизими шакллантирилмоқда:
- еркин ахборот алмашинуви ва тезкор тарқатиш мавжуд
инновациялар;
- инсон ресурслари ва ғоялар янги комбинацияларни шакллантиради;
- кластер ичидаги муносабатлар мутлақо янги имкониятларни келтириб чиқаради;
- бошқа тармоқлардан келаётган янги ишлаб чиқарувчилар ўз фаолиятини тезлаштирмоқда
ривожлантириш, тадқиқот ва ишланмаларни рағбатлантириш ва таъминлаш
янги стратегияларни амалга ошириш учун зарур маблағлар.
Таълим жараёнидаги кластер “ташаббуслар ва
атрофидаги кўплаб мактабларни ўз ичига олган таълимни ривожлантириш лойиҳалари
дан барқарор таянч ҳосил қилган (ёки шакллантираётган).
ташқи муҳит” алоҳида географик ва иқтисодий хусусиятга ега
ҳудудлар.
Шундай қилиб, таълим, деган хулосага келиш мумкин
ташкилотлар ўртасидаги кластер ўзаро муносабатларида катта тажриба тўплаган
ижтимоий объектлар. Ўзаро таъсир мактаб ва ўртасида содир бўлади
мактабгача таълим муассасаси, мактаб ва маданият ва дам олиш муассасаси, мактаб ва оилавий шифокор ёки участка шифокори кабинети
инспектор ва бошқалар.
Ҳар бир таълим муассасасининг мақсади ҳаммани таъминлашдир
ўзи ега бўлиши керак бўлган билим, кўникма ва кўникмалар юки билан талаба
ҳар бир ОУ битирувчиси. Бугунги кунга келиб, бу ёндашув
етарли емас. Бугунги кунда замонавий жамият етарли даражада керак
баркамол, ўқимишли битирувчилар, улар кейинги босқичга тайёр
муайян касбга ега бўлган ҳаётий фаолият
муайян муаммоларни ҳал қилиш кўникмалари. Билиб қолишга ҳаракат қилиш
вақт, муваффақиятли социализация муаммосининг долзарблигини чуқур англаш
ўқувчилари, комсомол ўрта мактабининг педагогик жамоаси
Сўнгги йилларда бу йўналишда мақсадли иш олиб борилмоқда.
Шундай қилиб, ушбу таълим муассасаси асосида ижтимоий
Россия Ички ишлар вазирлигининг БЙУИ билан ҳамкорлик. И.Д. Путилин 2008 йилда яратилган
кадет синфи, унинг мақсади маънавий ва ватанпарварликдир
таълим, интеллектуал, ахлоқий, жисмоний, маданий
кейинги авлоднинг ривожланиши.
Бинобарин, кадет синфида таълим ва тарбия тизими
йўналтирилган, кўп қиррали ва мувофиқлаштирилган
профессор-ўқитувчилар, маъмурият ва барча хизматларнинг фаолияти
мактаблар ижтимоий шериклар, давлат билан ҳамкорликда
органлари, жамоат бирлашмалари ва ташкилотлари ва мақсадли ҳисобланади
билимли, баркамол, ахлоқий ва жисмонан соғлом қилиб тарбиялаш;
ватанпарварликка йўналтирилган, ўзини намоён қила оладиган шахс
давлат хизмати максимал самарадорлик ва юқори
мартаба муваффақияти даражаси.[6]