Zamonaviy iqtisodiyot

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
QARSHI FILIALI KI FAKULTETI
 

AX-12-20 guruh talabasining 

“ZAMONAVIY IQTISODIYOT” FANIDAN 
 
3-Amaliy mashg’ulot 

 
 
 
 
 
 
Bajardi:
Mansurova O
Qabul qildi:
Ubaydullayev G’ 
 
QARSHI-2022 

---

Mavzu: Iqtisodiy ma’lumotlarni iqtisodiy va statistic usullar asosida tahlil qilish.
Iqtisodiy statistika - statistika tarmogʻi va davlat statistikasi organlari amaliy 
faoliyatining eng muhim yoʻnalishlaridan biri, iqtisodiy jarayonlar va hodisalarning 
miqdoriy tavsifini sifat mazmuni bilan bogʻliklikda, aniq makon va zamonda 
oʻrganadi. Xalq xoʻjaligini bir butunlikda oʻrganish uchun I.s. statistika fanining bir 
qismi sifatida xalqxoʻjaligi yigʻma koʻrsatkichlari tizimini ishlab chiqadi. Bu 
koʻrsatkichlar yordamida mamlakat iqtisodiy hayotining eng muhim tomonlari 
toʻgʻrisida har tomonlama miqdoriy tavsiflarberiladi. Ix. maʼlumotlari iqti-sodiy 
jarayonning va umuman iqtisodiyotning barcha asosiy jihatlarini doimiy tarzda 
miqdoriy jihatdan baholash imkoniyatini beradi. Bu maʼlumotlar, eng avvalo, davlat 
boshqaruv idoralariga iqtisodiyotni tartibga solish va iqtisodiy siyosatni ishlab 
chiqish bilan bogʻliq masalalarni hal etish uchun zarur.

---

I.s. mustaqil fan boʻlishi bilan birga iqtisodiy nazariya va b. amaliy iqtisodiy fanlarga 
chambarchas bogʻliq. Mac, nazariyotchilar tomonidan oʻrtaga tashlangan muayyan 
qarashlar statistik koʻrsatkichlar yordamida asoslanadi yoki iqtisodiy jarayonga 
tegishli statistik koʻrsatkichlarni tahlil qilish orqali iqtisodiy qonuniyatlar, 
tendensiyalar ifodalab beriladi.
I.s.da iqtisodiyotni oʻrganishga tizimli yondoshiladi; muayyan iqtisodiy jarayon 
oʻrganilayotganda bir nechta koʻrsatkichlardan foydalaniladi. Birjarayenning turli 
jihatlarini aks ettiradigan koʻrsatkichlarning oʻzaro bir-biriga muvofiq kelishi 
muhim ahamiyatga ega. I.s.da tadqiq etiladigan hodisalarning oʻziga xos tomonlarini 
hisobga olgan holda ommaviy (yalpi) kuzatish, tanlab kuzatish, statistik guruhlash, 
indeks usuli, kor-relyasion taxlil, balans va geografik usullar, xalqaro qiyosiy usullar 
kabi statistika usullari qoʻllaniladi. Ay-rim hollarda matematik statistika usullaridan 
foydalaniladi.
Oʻzbekistonda I.s. amaliyoti bilan alohida vazirlik — Makroiqtisodiyot va statistika 
vazirligi va uning viloyat, shahar va tuman boʻlimlari shugʻullanadi.
Insonlarni har xil ehtiyojlari (tabiiy, aihiy va iqtisodiy)ni qondirish uchun olib 
borilgan maqsadga muvofiq faoliyati jamiyat hayotining asosi hisoblanadi. Iqtisodiy 
ehtiyojlar — har bir shaxsni qandaydir iqtisodiy buyumni xohlash, shu shaxsning 
fikricha, shu buyum unga qandaydir foyda keltiradi va shuning uchun uni egallashga 
undaydi. Iqtisodiy buyumlar tarkibini o'rganish uchun har xil guruhlashlar amalga 
oshiriladi va ular har xil belgilar bo'yicha ularning tarkibini aks ettiradi. Shundan 
guruhlarning asosiylari quyidagilar: 1) borlik usuli bo'yicha — material (m 
ahsulot)lar va nomaterial (xizmat) lar; 2) iste’mol jarayonidagi roli bo'yicha — to 'g
'ri (bevosita iste’mol qilinadi) va teskari (qayta ishlangach foydalaniladi); 3) 
iqtisodiyotda foydalanish darajasi bo'yicha — ko'p marta va bir marta ishlatiladigan 
buyumlar; 4) qondirish darajasi bo'yicha — to'ldiruvchi buyumlar (birgalikda 
iste’molni qondiradilar) va o'rnini bosuvchilar (bir-birini o'rnini bosadi); 5) kelib 
chiqish joyi bo'yicha — sharoit yaratuvchilar (ular asosiy ishlab chiqarish bilan hosil 

---

bo‘ladilar) va raqobatlashuvchilar (bir xil iste’mollarni qondiradilar). Iqtisodiy 
buyum — bu chegaralangan miqdorda mavjud bo'lgan buyumlar. Bu buyumlarnrng 
barchasi foydalilik xususiyatiga ega. Foydalilik — bu iqtisodiy buyumning insonni 
ehtiyojini qondirish qobiliyati. Iqtisodiy qobiliyat — bu foydalilikni yaratish 
jarayoni. U inson va jamiyatning ehtiyojini qondirish uchun mahsulotlar va xizm 
atlar yaratishga qaratilgan faoliyatlar yig‘indisidir. Bu m ahsulotlar va xizmatlar
hajmi doim chegaralangan bo‘ladi shu uchun ular iqtisodiy qiymatga ega. 
Noiqtisodiy faoliyatga hozirgi vaqtda tekin amalga oshiriladigan uy xizmatlari, 
xobbilar, shuningdek, noqonuniy fiaoliyat kiradi. Ishlab chiqarish faoliyati — M HT 
prinsiplariga asosan, ular m ahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarishga qaratilgan. 
Unga tovar va xizmatlar ishlab chiqaruvchi korxonalar, davlat muassasalari va 
tashkilotlari, notijorat tashkilotlari faoliyati, shuningdek, bir xususiy binoda 
yashovchi uy xo'jaliklarining ishlab chiqarish faoliyati (aholining xususiy yordam 
chi xo'jaliklari, yakka mehnat faoliyati) va h.k. uy xo‘jaliklarining ishlab chiqarish 
faoliyatiga sotish uchun yoki o ‘zi foydalanishi uchun ishlab chiqarilgan mahsulot 
va xizmatlar qiymatidan qat’i nazar, bozor xizmatlari ham kiradi. 2-§. Milliy hisoblar 
tizimining klassiflkatsion birliklari Institutsion birliklar — bular bozor xo'jalik 
yurituvchi subyektlar bo'lib, ular aktivlarga ega bo'lishlari, majburiyatlar olishlari, 
iqtisodiy faoliyat olib borishlari va boshqa birliklar bilan operatsiyalar o'tkazishlari 
mumkin bo'ladi. Institutsion birliklar — yuridik, shuningdek, jismoniy shaxslar 
(yoki ularning guruhi), uy xo‘jaligi usulida ham bo'lishi mumkin. Institutsion 
birliklarga — yuridik shaxslarga quyidagilar kiradi: korporatsiyalar, davlatni 
boshqarish tashkilotlari, notijorat tashkilotlar. Yuridik shaxslarning asosiy turlari — 
bular mulkka ega bo'lgan tashkilotlar, bular o'z nomlaridan fuqarolik huquqini va 
faoliyat bilan bog'liq majburiyatlar oladilar. Yuridik shaxs mustaqil balansga yoki 
smetaga ega bo'ladi, mustaqil qarorlar qabul qiladi, o'zining moddiy va moliyaviy 
resurslaridan foydalanadi, majburiyatlar oladi, iqtisodiy faoliyat olib boradi va 
boshqa birliklar bilan operatsiyalar o'tkazadi va o 'z majburiyatlari bo'yicha to'liq 
javob beradi. Faoliyatning asosiy maqsadiga muvofiq yuridik shaxslar xo'jalik va 

---

noxo'jalik tashkilotlarga bo'linadi. Xo'jalik tashkilotlariga faoliyatlarini asl maqsadi 
foyda olish bo'lgan, noxo'jalik tashkilotlarga esa bunday maqsad bo'lm agan 
xo'jaliklar kiradi. Xo'jalik tashkilotlari bo'lgan yuridik shaxslar, xo'jalik jam oalari 
va o'rtoqlik usulida, ishlab chiqaruvchi kooperativlar, davlatning yana boshqa 
korxonalari sifatida tashkil bo'lishi mumkin. Noxo'jalik tashkilotlari bo'lgan yuridik 
shaxslar o'zlarining nizomida belgilangan vazifalarini bajarguncha xo'jalik faoliyati 
bilan shug'ullanishlari mumkin. U lar jam oa birlashmalari usulidagi notijorat 
tashkilotlar, iste’m olchi birlashmalar, qonunda belgilangan xayriya yoki boshqacha 
fondlar sifatida mavjud bo'ladi. Yuridik shaxs sifatida tashkil topm agan xo'jalik 
subyektlari bo'lib quyidagi firmalar, vakilliklar, shaxsiy m ehnat bilan 
shug'ullanuvchi fuqarolar, xususiy yordam chi xo'jaliklar bo'lishi mumkin.