Zamonaviy kompyuterlarning tuzilishi

1-laboratoriya. Kompyuterni qismlarga ajratish
ZAMONAVIY KOMPYUTERLARNING TUZILISHI
Shahsiy kompyuterning asosiy qurilmalariga quyidagilar kiradi:
• sistemali blok;
• monitor;
• klaviatura;
• sichqoncha;
• va dinamikalardan iborat.

Sistemali blok quydagi asosiy qismlardan tashkil topgan:
- Korpus,
- Ona plata (Motherboard);
- Markaziy protsessor (mikroprotsessor);
- Operativ (tezkor) xotira;
- Qattiq disk (vinchester);
- CD-ROM qurilmasi - diskovod;
- Elektr ta’minoti bloki;11
- Sovutgichlar (kullerlar);
- Video va ovoz kartalari.
Ona plata, sistemali plata (ruschada materinskaya plata, inglizchada Motherboard yoki mainboard) -kompyuterning yoki EHMsi sistemaining asosiy, ko‘p qatlamli murrakab platasi bo‘lib, kompyuter qismlarini uning ustiga qurish uchun xizmat qiladigan qurilma. Har bir murrakab elektron qurimlmalarning (televizor, telefon va boshqa) asosiy platalari ham shunday ataladi.

Protsessor (markaziy protsessor, mikroprotsessor deb ham aytiladi). Kompyuterning eng muxim qismini protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — bu protsessor yoki mikroprotsessor deb ataladi. Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojat qilish, dasturdagi ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa amallar protsessor zimmasida bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini bajaradigan qurilma.



Operativ xotira. Operativ xotira o‘zida kompyuterda ishlatilayotgan dasturlar va ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga ko‘chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta yoziladi. Kompyuter o‘chirilishi bilan operativ xotiradagi ma’lumotlar o‘chib ketadi. Zamonaviy kompyuterlarda 2, 4, 8 Gb va undan katta xajmga ega bo‘lgan operativ xotirlar ishlatiladi.
Kompyuterlarning operativ xoirtasini ko‘tarish uchun Ona platalarda qo‘shimcha shinalr mavjud. Ikkita 2 Gb lik operativ xotiradan 4 Gb lik, yoki ikkita 4 Gb lik operativ xotiradan 8 Gb lik xoira yasash mumkin. Faqat bitta narsani etiborga olish kerak, bu ham bo‘lsa ona plataning imkoniyati bunga mos kelishi kerak, ya’ni ona plataning imkonidan chiqib kelish kerak degan so‘z.
Qattiq disk - qattiq magnit dikdagi jamlagich yoki QMDJ (ingliz. hard (magnetic) disk drive, vinchester) - kompyuter xotirasida axborotni saqlab qoluvchi qurilma bo‘lib, magnitli yozish (magnitnaya zapis) printsipi asosida ishlaydi va dunyodagi aksaryat kompyuterlar ushbu qurilma bilan jihozlangan. QMDJlar egiluvchan disklardan (disketalar) farqi bularda axborot ferromagnitli material bilan qoplangan qattiq alyuminli yoki shisha platinkalarga yoziladi va bitta yoki birnecha plastinka disk bitta osga joylashtirilgan bo‘lishi mumkin. QMDJlar disklariga qoplama tariqasida ikki okisli xrom ham ishlatiladi.




Videokartalar. Kompyuterlardan grafikani, foto va vide axbortotlarni monitorga chiqarish vazifasini videokartalar bajaradi. Videokartalar o‘zlarining xotiralari xajmi va tez chiqaurvchanlik xususiyatlari bilan farq qiladi. Zamonaviy Opretsion sistemalari va multimedia dasturlarining talabini bajarish uchun albatda yuqori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan audioadapter platasi mavjud bo‘lishi kerak. Xozirgi kompyuterlarga asosoan 128, 256 Mb/s va undan yuiori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan videokartalar ishlatiladi.
Audikartalar. Har qanday multimediaviy shaxsiy kompyuter tarkibida audioadapter platasi mavjud. Creative Labs firmasi o‘zining birinchi audioadapterini Sound Blaster deb atalgani uchun ularni ko‘pincha «saundblasterlar» deyishadi. Audioadapter kompyuterga fakat sterefonik ovoznigina emas, balki tashqi qurilmalarga tovush signallarni yozish imkonini ham beradi.
Shaxsiy kompyuterlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogli) tovush signallarini yozish mumkin emas. Ular faqat raqamli signallarnigina yozishga mo‘ljallangandir. Audioadapter tovush signali darajasini davriy ravishda aniqlab, uni raqamli kodga aylantirib beruvchi analog-raqamli o‘zgartirgichga ega. Mana shu ma’lumot tashqi qurilmaga raqamli signal ko‘rinishida yozib qo‘yiladi. Ushbu jarayonga teskari jarayonni amalga oshirish uchun raqam-analogli o‘zgartirgich qo‘llaniladi. U raqamli signallarni analogli signallarga aylantirib beradi. Filtratsiya qilingandan so‘ng ularni kuchaytirish va akustik qolonkalarga uzatish mumkin.

Kontrolerlar (maxsus elektron sxemalar) ona plata tarkibiga kiruvchi turli qurilmalar (monitor, klaviatura va boshqalar) ishini boshqaradi. Kiritish-chiqarish portlari. Kompyuterlarning ona platada mavjud bo‘lgan kirish-chiqish portlari orkali protsessor tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashadi. Ichki qurilmalar bilan ma’lumot almashuvi uchun maxsus portlar hamda umumiy portlar ham mavjud.
Umumiy portlarga printer, sichqoncha va klaviatura ulanishi mumkin. Parallel portlar kirish-chiqishni ketma-ket portlarga nisbatan tezroq signallarni utkazadi. Zamonaviy kompyuterlarda signallarni tashqi muhit bilan juda tez almashtiruvchi - utkazuvchi USB portlarsiz tassavur qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham ona platalarda 4 ta va undan ko‘p USB portlar o‘rnatiladi. USB portlarning bugungi kunda juda ko‘p tiplari mavjud bo‘lib, ular signallarni utkazuvchanlik qobiliatlari bilan farq qiladi.